Mehmet (Ebüzziyâ) Tevfik’in genişlettiği atasözü kitabı. Durûb-ı Emsâl-i Osmâniyye (Şinasi-Ebüzziyâ) adıyla bilinen eser, Şinasi’nin (d. 1826/ö. 1871) Durûb-ı Emsâl-i Osmâniyye adlı eserinin üçüncü baskısıdır. Beyzadeoğlu'nun aktardığına göre sözlük, Ebüzziyâ Tevfik'in yarı yarıya yaptığı 1506 atasözü ve deyim ilavesi sonucu 4006 atasözü, deyim ve 838 beyitten oluşur (2005: 170). Eserin yazılış tarihi 1884, 1885 ve 1887 olmak üzere farklı kaynaklarda değişiklik gösterir (Çelik 1997: 349; Gür 1998: 80; Canelli 1994: 29). Âlim Gür’ün aktardığı bilgiye göre kitaba “Ebüzziyâ” adının ortak edilişi, yazarın verdiği rakama göre “iki bin mesel daha” eklenmesinden, 329 sayfalık ikinci baskının 510 sayfaya çıkarılışından kaynaklanır. Ebüzziyâ Tevfik, kendisinin ilave ettiği atasözü örnekleri ile Şinasi’nin örneklerinin kolayca fark edilebilmesi için özel bir işaret (§) kullandığını belirtir (1998: 80). Şinasi’nin uyguladığı metoda uyum sağlandığı gibi atasözlerinin yanında deyimler verilirken de yine onun yolundan gidilmiştir.

Ebüzziyâ, özellikle beyitlerden ve mısralardan örnekler vermiş, eserine aldığı veya Şinasi’nin derlediği sözlerin de nerede ve nasıl kullanıldığını göstermiştir (Çelik 1997: 349). Bunu, eserin sonundaki “Mülâhaza-i Tâbi” de bizzat Ebüzziyâ da açıklamıştır. Bu bölümde ilk olarak Doğu ve Batıdaki “kâmûs-ı ulûm erbâbı ile Littre’nin “mesel” tariflerini aktararak bunların kısa bir değerlendirmesini yapmıştır. Sonra her dilde bulunan tabir ve ıstılah üzerinde durmuş, bunların tariflerini yapmış, örnekler vermiş, mahiyetlerini açıklamış, böylelikle benzer ve farklı yanlarını ortaya çıkarmıştır. Halk arasında zaman zaman bazı “meşhur sözler”in “durûb-ı emsâl” gibi kullanılageldiğini işaret ederek Şinasi’nin de bu iki kavramı birbirinden ayırmadan kaydettiğini belirtmiştir (Gür 1998: 80).

Yazarın biyografisi için bk. “Ebüzziya Tevfik”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ebuzziya-tevfik