DOLÂB (BORA GAZİ GİRAY HAN)
didaktik mesnevi
Bora Gazi Giray Han (d. 961/1554 - ö. 1016/1607)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Gazi Giray Han'ın didaktik mahiyetteki mesnevisi. Yazdığı şiirlerde “Gazâyî”, “Han Gazi” mahlaslarını kullanan şairin 41 beyitlik Dolâb adlı mesnevisi aruzun  "Mefâ'îlün Mefâ'îlün Fe'ûlün" kalıbıyla yazılmıştır. 

Eser, ümidini kaybetmeme, kendine ve etrafındakilere teselli verme üzerine kuruludur. Böylece bitip tükenmeyen manasızlıklara, kayıtsızlıklara tahammül ve tevekkül gösterilir. Temsilî bir hikâyeden ibaret olan bu mesnevi didaktik bir manzumedir. Aynı zamanda Şark tevekkülünü, kaza ile kadere boyun eğmeyi telkin eden ve sonunda Allah'a gönül bağlayarak huzuru bulmayı öneren bir eserdir. Bu küçük mesnevi, türünün bütün özelliklerini taşır (Ertaylan 1958: 46, 50).

Dolâb manzumesinde, eskiden dolap diye adlandırılan su değirmeninin önce güzel bir ağaç olarak yaşadığı, sonra biçilip dolaba çevrildiği ve bundan dolayı ne kadar ızdırap çektiği anlatılmaktadır. Eserde dolap, canlı bir varlıkmış gibi anlatılır. Konuşur, ağlar ve muhatabı olan şaire kendi dertlerini anlatır. Gazi Giray, dolap tipi vasıtasıyla  insanın ömründe çeşitli imtihanların, mutlu ve kederli dönemlerin olabileceğini göstermeye çalışır (Er 2011:172). 

Eser hakkında bilgilerin bulunduğu iki çalışma bulunmaktadır. İ. Hikmet Ertaylan (1958: 46-50) Gâzi Geray Han, Hayatı ve Eserleri adlı kitabında eserin tıpkıbasımını verip genel bir değerlendirmesini yapar. Elvina Abduvaliyeva Er ise Bora Gazi Giray Han: Hayatı ve Eserleri adlı doktora tezi çalışmasında eserin şekil ve muhtevası hakkında bilgi ile mesnevinin tam metnini verir. Eserin çeşitli el yazmalarından tespit edilen toplam dört nüshasının bulunduğunu kaydeder (Er 2011: 44).

Şairin biyografisi için bk. “Bora Gazi Giray Han”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bora-gazi 

Eserden Örnekler


Dolâb Mesnevisi

Yol üstünde yolukdım bir tolâba

Didüm niçün sürersin yüz bu âba


Delinmiş kaddün ü bağrun bükilmiş

Közün yaşı ayagına dökilmiş


Nedür âşık mısın var mı firâkun

Bu gurbetde kimedür iştiyâkun


Keçer böyle senün leyl ü nehârun

Ki yok mıdur elünde ihtiyârun


Nedür bâ'is hele böyle figâna

Bükülmiş kâmetün dönmiş kemâna


Hem aglarsın hem inlersin dem-â-dem

Bu gizlü derdüni bilmez hîç âdem


Dolâb işitdi benden bu hitâbı

Lisân-ı hâlile virdi cevâbı


Habersiz âdem oglu mâ-cerâdan

Kazâdan bil dime çûn u çirâdan


Yüce taglar idi evvel mekânum

Benüm de var idi tâb u tüvânum


Akardı her zamânlar deşt-i cârî

Revân olup ayagum çeşme-sârî

[...]

Olup nergis közi her kice bî-hâb

Olurdı nukl-i meclis anda 'unnâb


Esüp bâd-i ecel nâ-geh yıkıldum

Kesildi bîh-i 'ömrüm anda bildüm

[...]

İki âlemde istersen ferâgat 

Akıt közden yaşını iyle tâ'at


Sözün hatm it yeter Gazâyî

Ki tâ'at kıl dile Hak'dan rızâyı


Rızâ vir her ne kim kelse kazâdan

Hudâ'dan bil Hudâ'dan bil Hudâ'dan (Er 2011: 240-243, 245)

Kaynakça


Er, Elvina Abduvaliyeva (2011). Bora Gazi Giray Han: Hayatı ve Eserleri. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Ertaylan, İsmail Hikmet (1958). Gâzi Geray Han Hayâtı ve Eserleri. İstanbul: Ahmed Said Basımevi.


Atıf Bilgileri


KOÇ, Munise. "DOLÂB (BORA GAZİ GİRAY HAN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dolab-bora-gazi-giray-han. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂNÇE (BORA GAZİ GİRAY HAN) Bora Gazi Giray Han Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
2 GÜL Ü BÜLBÜL (BORA GAZİ GİRAY HAN) Bora Gazi Giray Han Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
3 KAHVE VÜ BÂDE (BORA GAZİ GİRAY HAN) Bora Gazi Giray Han Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
4 GAZİ GİRAY HAN'IN YARLIK, MEKTUP VE ARZLARI (BORA GAZİ GİRAY HAN) Bora Gazi Giray Han Araş. Gör. Riza Tuncel
Görüntüle
5 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
6 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
7 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
8 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
9 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
10 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
11 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
12 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
14 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle