Âşık Kemâlî (1821-1892)’nin tespit edilebilen ve günümüze ulaşan tek eseridir. Âşığın şiirlerinin bir kısmının bulunduğu Dîvânçe, Millî Kütüphane’nin Yazmalar Koleksiyonu’nda 06 Mil Yz A 7660 numara ile kayıtlıdır. Elimizde eserin tek bir nüshası mevcuttur (Atlı 2016: 60). Fakat Âşık Kemâlî ve şiirleri üzerine çalışma yapan Talat Mümtaz Yaman eserinde, Âşık Kemâlî’nin kendi el yazısıyla kaleme aldığı, içinde 78 adet şiirin bulunduğu küçük bir mecmuayı Âşık Kemâlî’nin oğlundan aldığını ifade etmektedir. Yaman bu mecmuayı 1935 yılında çeşitli cönklerden bulduğu 4 şiiri de ekleyerek yayınlamıştır (1935: 5). Yaman’ın yayınladığı 84 şiirden altı tanesi Divançede bulunmamaktadır. Ayrıca Divançede olup Yaman’ın çalışmasında olmayan manzumelerin yer alması, ortak olan şiirlerde ise farklılıkların bir hayli fazla bulunması gibi hususlar göz önüne alındığında Yaman’ın esas aldığı Mecmua ile Divançenin, aynı eserin farklı nüshaları olduğu görüşünü ortaya çıkarmaktadır.

Dîvânçe, elyazması olup 22 varaktan oluşmaktadır. Hangi tarihte ve kim tarafından yazıldığı eserde belirtilmediği için bilinmemektedir. Dîvânçe herhangi bir sisteme göre tertip edilmediği için içerisinde bulunan şiirler de bir düzen gözetilmeksizin sıralanmıştır. Eserin bazı sayfalarında bir, bazılarında ise birden fazla şiir bulunmaktadır. Yaprakların bir kısmında yer tasarrufu sağlamak için şiirler yan ya da çapraz olarak da yazılmıştır. Yazmanın içerisinde 34 dîvân, 12 kalenderî, 14 semâî, 4 selis, 14 koşma, 1 şarkı ve 1 satranç olmak üzere toplam 80 adet şiir yer almaktadır. Fakat bu şiirlerden dîvân nazım şekliyle yazılmış olan üç tanesi Âşık Kemâlî’ye ait olmayıp ikisi 18. yüzyılda yaşamış Hasbî’ye ve biri de 19. yüzyıl şairlerinden Yesârî’ye aittir. Dîvânçedeki şiirlerin 77 tanesi Âşık Kemâlî’ye aittir (Atlı 2016: 60).

Dîvânçedeki şiirlerde hem dinî-tasavvufî Türk edebiyatının hem de âşık edebiyatının nazım türlerine yer verilmiştir. Eserde güzelleme, medhiye, nasihatnâme, istimdâtnâme (medednâme) ve nefes gibi türler sık olarak kullanılmıştır. Şiirlerinde hem aruz hem de hece veznini kullanan Âşık Kemâlî’nin manzumelerine genel olarak bakıldığında hece ve dörtlük esasına dayalı şiirlerinin çoğunluğu aşk ve sevgili üzerine yani güzelleme türünde, aruz veznini kullandığı şiirleri de âşıkane gazel tarzındadır.

Dîvânçedeki hece vezni ile yazılan şiirlerde koşma ve şarkı nazım şekilleri kullanılmıştır. Şiirlerinin büyük bölümünü aruz vezni ile yazan Âşık Kemâlî, Dîvânçedeki 77 şiirinin 15’ini hece ve 62’sini de aruz ölçüsüyle kaleme almıştır. Dîvânçedeki aruzla ölçülü şiirlerde dîvân, semâî, kalenderî, selis ve satranç nazım şekilleri kullanılmıştır.

Âşık Kemâlî’nin Dîvânçesi üzerinde Sagıp Atlı tarafından Kastamonulu Âşık Kemâlî ve Dîvânçesi adıyla 2016 yılında müstakil bir çalışma yapılmıştır. Bu eser, Dîvânçedeki şiirlerle birlikte Talat Mümtaz Yaman (1935)’ın çalışmasındaki farklı manzumelerin de eklenmesiyle yayınlanmıştır. Ayrıca iki çalışmadaki ortak olan şiirlerdeki farklılıklar da gösterilmiştir. Atlı’nın çalışmasında Dîvânçe’deki şiirler şekil ve muhteva özelliklerine göre ele alınarak incelenmiş, çalışmanın sonunda da şiirlerin neşri ve tıpkıbasımı yapılmıştır.

Âşığın biyografisi için bkz. “Kemâlî, Mustafa”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kemali-mustafa