DÎVÂN (ZEVKÎ )
şiirler
Zevkî (d. ?/? - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Azerbaycan sahası şairlerinden Zevkî’nin bilinen iki eserinden biridir. Bugünkü bilgilerimize göre elde tek nüshası bulunan Zevkî Dîvânı'nda 539 gazel, 7 murabba, 7 muhammes, 1 müstezad ve 1 de müseddes nazım şekli ile yazılmış şiir bulunmaktadır. Ayrıca Dîvân’ın sonunda hece ölçüsü ile kaleme alınmış deyiş tarzında 2 adet şiir ve Hz. Ali’den rivayet edildiği belirtilen bir fal metni de yer almaktadır. Zevkî Dîvânı’nda, Türkçe şiirlerin yanında, Farsça şiirler de vardır. Bunlar farklı nazım şekilleri ile kaleme alınmış olup Dîvân’ın derkenarına ve sonuna eklenmiştir.

Zevkî Dîvânı’ndaki şiirlerin hemen hepsi tasavvufî bir muhtevaya sahiptir. Zevkî, birçok şiirinde tasavvufî ıstılahları ve olguları terennüm etmiştir. Dolayısıyla onun mutasavvıf bir hüviyete sahip olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Zevkî'nin basit ve anlaşılır bir dil ile kaleme aldığı şiirlerin tasavvufi ve mistik yönü okuyanlar tarafından kolaylıkla müşahede edilebilmektedir. Şairin şiirlerinde en çok işlediği temalar aşk (ilahi aşk), şarap, meyhane, ârif-zahit çatışması ve ehl-i beyt sevgisidir. Zevkî Dîvânı'nda, nasihat veren, didaktik mahiyette yazılmış şiirler de mevcuttur. Şair, bazı şiirlerinde Şîa fikrini ve tasavvufi umdeleri bir nasihat havasında terennüm etmektedir ki bu da onun şiirlerinin didaktik yönünü göstermektedir. Eserde yer alan şiirlerin muhteva bakımından diğer önemli özelliği ise güçlü bir Şîî vurgusuna sahip olmasıdır. Şairin Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman hakkında kullandığı ifadeler onun “müfrit” bir Şîî inanca sahip olduğunu düşündürmektedir. Zevkî Dîvânı'nda yer alan şiirlerin dikkat çekici bir tarafı da Hurûfîlik ile ilgili terminolojiyi ihtiva etmesidir. Bu bağlamda Dîvân'da “yüz, vech, dîdâr,  seb’u'l-mesânî, ümmü’l-kitâb ve Fazlullâh” gibi Hurûfîlik terimlerinin geçtiği şiirler vardır. Zevkî’nin şiirlerinden hareketle, Hurûfî literatüre vukufiyetini göz önünde bulundurursak, bu mistik felsefeden ciddi manada etkilendiğini söyleyebiliriz. Ayrıca bu etkileşimin 64 nazire şiir yazdığı Nesîmî tesirinden kaynaklandığını söylemek yanlış olmaz (Nalbat 2017: 455). Dîvân'da, Fuzûlî ve Hatâyî'nin (Şah İsmail) şiirlerine yazılmış nazireler de vardır. Zevkî Dîvânı'nda yer alan şiirlerin vezin ve kafiye bakımından başarılı şiirler olduğunu iddia etmek güçtür. Şairin birçok şiirinde, aruz kusuru sayılan zihafa rastlanır.

Eser,  Bibliotheque Nationale de France Supplement Turc 733 numarada kayıtlıdır. Zevkî Dîvânı üzerine bir doktora tezi hazırlanmıştır (Nalbat 2016).

Şairin biyografisi için bk. “Zevkî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zevki-mdbir


Eserden Örnekler


Gazel

Çün beni vahdet meyinden eyledi ol yâr mest

Olmışam Mecnûn gibi men vâlih-i dîdâr mest


İki âlem gözime gelmez misâl-i zerre tek

İçmişem yârun elinden olmışam ser-şâr mest


Girmişem meyhâne içre olmışam gamdan halâs

Terk kıldum nâm u nengi olmışam bî-âr mest


Yâr ile el ele virüp iderem mestâne raks

Cânı cânân eyledi hem gön[ü]li dil-dâr mest


Cemm mest [ü] câm mest ü sâkin-i meyhâne mest

Humm mest [ü] bâde mest ü sâki-i ebrâr mest


Akl mest [ü] hûş mest [ü] cân mest [ü] rûh mest

Hem dil-i dîvâne mest ü dâr mest deyyâr mest


Küllü şey’in hâlikün bâkî ve illâ vechehu

Hüsnine hayrân kıluban eyledi yek-bâr mest


Çün mey-i vahdetden itdi tînetüm tahmîr yâr

Hâk mest ü âb mest ü bâd mest [ü] nâr mest


Zevkiyâ yârun elinden içmişem ben câm-ı ışk

Se mevâlid şeş cihât ü seb’a vü etvâr mest (Nalbat 2016 : 222-223)



Kaynakça


Nalbat, Muhammet (2016). Zevkî Divanı: İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Doktora Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.

Nalbat, Muhammet (2017). “Azerbaycan Sahası Şairlerinden Zevkî ve Divanı”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12 (15): 431-460. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=12037



Atıf Bilgileri


Nalbat, Muhammet. "DÎVÂN (ZEVKÎ )". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-zevki. [Erişim Tarihi: 06 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MUSÎBET-İ HAZRET-İ ZEHRÂ (ZEVKÎ) Zevkî Dr. Muhammet Nalbat
Görüntüle
2 DÎVÂN (KAVSÎ-İ TEBRÎZÎ) Kavsî-i Tebrîzî, Alicân Dr. Öğr. Üyesi Mumine ÇAKIR
Görüntüle