DİVÂN (ÜFTÂDE, MEHMED MUHYİDDİN)
şiirler
Üftâde, Mehmed Muhyiddin (d. 895/1490 - ö. 989/1581)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Asıl adı Mehmed Muhyiddin olan Üftâde mahlaslı şairin şiirlerini muhtevi eseri. Sanat ortaya koymaktan ziyade dinî ve tasavvufi meseleleri anlatmayı amaçlayan şiirler sade bir dille kaleme alınmıştır. Üftâde’nin şiirlerinde Yunus Emre’nin etkisi şekil, muhteva ve dilde kendini gösterir. Şiirlerde ahenk, hece ve aruz vezni ile sağlanmıştır. Divan’daki 64 şiirden 59 tanesinde aruz, 5 tanesinde de ise hece ölçüsü tercih edilmiştir. Remel bahrinin Fâ´ilâtün fâ´ilâtün fâ´ilâtün fâ´ilün aruz kalıbı 20 şiirde kullanılmış ve en çok tercih edilen kalıp olmuştur. 4 şiirde 8’li, 1 şiirde 11’li hece ölçüsü görülür. Şiirler dörtlük ve beyit nazım şekilleri ile yazılmıştır. Üftâde’nin mutasavvıf bir kimliğe sahip olmasından ve tekke edebiyatı konularını işlemesinden dolayı şiirlerde didaktik bir üslup öne çıkar (Güneş 2020: 77-78).

Vuslat yolunda çektiği sıkıntıların izlerine şiirlerinde tesadüf edilir. Şairin seyr ü sülukta yaşadığı hâlleri ve tecrübelerini şiirlerinde bulmak mümkündür (Bahadıroğlu 2011: 24). Şiirleri tasavvufi çevrelerde kabul görmüş, bazı şiirleri bestelenmiştir. Onun bestelenmiş şiirleri tekkelerde ilahi olarak okunmuştur. Ayrıca şiirler yalnızca sufilerin anlam verebileceği makamlara da atıf yapan hikmetleri de bünyesinde barındırmaktadır (Bahadıroğlu 2011: 25). Bazı şiirler derin ve yoğun manalar ihtiva eder. Bundan dolayı bu şiirlerin ilk bakışta anlaşılması zordur (Güneş 2020: 77). Üftâde, vahdet-i vücut felsefesine gönül vermiş ve bu öğretiyi şiirlerinde terennüm etmiştir. Aşk sarhoşluğu yaşayıp zahire göre İslami çizginin dışına çıkan sufileri hafifçe eleştirmiştir. Vahdet-i vücut felsefesi işlenirken oldukça dikkatli bir üslup sergilenmiştir (Bahadıroğlu 2011: 27-28). Bazı mutasavvıf şairlerde görülen şathiye olarak nitelendirilebilecek şiirlere Divan’da rastlanmaz. Mutasavvıf şahsiyetine uygun olarak arifane şiirler eserde yer alır (Azamat 2012: 283). 

Üftâde Divan'ı üzerine bugüne kadar birçok çalışma yapılmıştır. Bursalı Mehmed Tahir Efendi, Divan’ı 1328/1910 yılında matbu olarak bastırarak eser üzerindeki ilk çalışmayı yapmıştır. Mustafa Bahadıroğlu eseri Latin alfabesine aktararak 1995 ve 2011 yıllarında yayımlamıştır. 2012 yılında Arzu Meral, Dîvân-ı Hazret-i Üftâde başlıklı çalışmasında yeni harflerle eserin metnini hazırlamıştır. Mustafa Güneş, Bursalı Üftâde, Dîvân-ı İlâhiyat başlıklı çalışmasını 2020 yılında gerçekleştirmiştir. Tuğrul Çağrı Toysal, eserin transkripsiyonlu metnini hazırlayıp dil çalışması gerçekleştirdiği yüksek lisans tezini 2009 yılında hazırlamıştır. Eserin yurtdışında da çeşitli yayınları söz konusudur. Paul Ballanfat, Paris’te 2002’de Le divan Hazret-i Pir Üftâde başlıklı bir çalışma yaparak eserin metnini Fransızca olarak neşretmiştir. Angelo Culme-Seymour, Paul Ballanfat’ın çevirisini The Nightingale in the Garden of Lover ismiyle 2005 yılında İngilizceye çevirmiştir.

Şairin biyografisi için bk. “Üftâde, Mehmed Muhyiddin”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/uftade-mehmed-muhyiddin

Eserden Örnekler



Gazel

N’oldun inlersin gönül bir bî-bedel yârün mi var

Zârî zârî inlemekden gayrı hîç kârün mi var


Nâr-ı aşka kendüni atmak dilersen her nefes

Oda yanmaz kim Halîlullâh gibi tenün mi var


Cânumı virem deyü ârzû idersün dâ’imâ

Rûh-ı İsmâ´île benzer kim aceb cânun mı var


Gözi yaşlı bağrı yaşlı ciğeri delik delik

Hem belâya toyucı Eyyûb gibi sabrun mı var


Mâsivâdan geçüben dost iline azm itmege

Sırr-ı Ahmedden irişmiş çeşmüne nurun mı var


Ne aceb cür’et idersün sözlere Üftâde sen

Nûr-ı Hakka vâsıl olmış zerrece hâlün mi var (Güneş 2020: 130)


İlahi

Gice vü gündüz idelüm zâr u efgân

Hidâyet eyleye Allâh gufrân

Kılavuzdur bize hem ehl-i irfân

Hidâyet eyleye Allâh gufrân


Gönülden olalum Allâha âşık

Tarîkatde olalum Hakka sâdık

Cemâlin görmege eyleye lâyık

Hidâyet eyleye Allâh gufrân


Keremden ilete dârü’l-Celâle

Merâtib irişe cümle kemâle

İde gözlerümüz lâyık cemâle

Hidâyet eyleye Allâh gufrân


Nebîlerle velîlerle bulışup

Ki ellerin öpüp anda görişüp

Cemâli keşfine cümle irişüp

Hidâyet eyleye Allâh gufrân (Güneş 2020: 99)

Kaynakça


Azamat, Nihat (2012). “Üftâde”. İslam Ansiklopedisi. C. 42. İstanbul: TDV Yay. 282-283.

Bahadıroğlu, Mustafa (2011). Üftâde Divanı. İstanbul: Semerkand Yay.

Güneş, Mustafa (2020). Bursalı Üftâde, Dîvân-ı İlâhiyat. İstanbul: Gelenek Yay.

Meral, Arzu (2012). Dîvân-ı Hazret-i Üftâde. İstanbul: Revak Yay.

Toysal, Tuğrul Çağrı (2009). Üftâde Divanı (Transkripsiyonlu Metin – Dil İncelemesi - Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Kufacı, Osman. "DİVÂN (ÜFTÂDE, MEHMED MUHYİDDİN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-uftade-mehmed-muhyiddin. [Erişim Tarihi: 05 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 HUTBE MECMUASI (ÜFTÂDE) Üftâde, Mehmed Muhyiddin Dr. Öğr. Üyesi ATİYE NAZLI
Görüntüle
2 RİSALE-İ TEVHÎDİYYE (İLÂHÎ) İlâhî, Şeyh Ahmed İlâhî Efendi Dr. Nuriye İnci
Görüntüle
3 ÂDÂB-I MES'ÛDÎ'YE HÂŞİYE (MÜ'MİN) Mü'min Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
4 MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) Doç. Dr. Nuran ÇETİN
Görüntüle
5 TARİKATNÂME (SÜNBÜL) Sünbül, Şeyh Yusuf Sünbül Sinan Efendi Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK
Görüntüle
6 ER-RIHLETÜ’S-SENİYYE VE’L-VASIYYETÜ’L-BEHİYYE Lİ’L-FUKARÂİ’L-HALVETİYYE (ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Prof. Dr. Ali ÖZTÜRK
Görüntüle
7 ETVÂR-I SEB‘A (ŞÂH VELÎ AYINTABÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Öğretmen Cemile Sağır
Görüntüle
8 NAKDÜ'L-HÂTIR (ŞEMSÎ) Şemsî, Şemseddîn Sivasî (D. 926/1520 - Ö. 1006/1597) Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
9 MENÂKIB-I EMÎR SULTÂN/MENÂKIB-I CEVÂHİR ( YAHYÂ BİN BAHŞÎ) Yahyâ Bin Bahşî Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
10 MİRÂTÜ’L-ÂŞIKÎN (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
11 TASAVVUF Bİ’T- TARİKAT (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle