19. yüzyılın mutasavvıf şairlerinden Edremitli Mürid-zâde Aczî Ağa'nın eseridir. Aczî şiirlerini estetik endişelerden uzak, tamamıyla didaktik gayelerle yazmış bir şairdir. Aczî’nin tek eseri Divan’ıdır. Divanının çeşitli kütüphanelerde bulunan üç yazma nüshası ile ölümünden sonra oğlu tarafından bastırılmış bir matbu nüshası (1873) mevcuttur.

Aczî divanının nüshaları şunlardır:

British Library Nüshası: Kütüphanede Or. 9852 numarada kayıtlıdır. “Mecmua” başlığı altında iki ayrı eserden oluşan bu nüshanın istinsah tarihi 1282 (1865-1866), kütüphaneye alım tarihi ise 1928’dir. Aczî divanı cildin 1-52. varakları arasında yer almaktadır. 53-112. varaklar arasındaki ikinci metin ise Humar ibn al-Fârid’in “Şerh-i kaside-i Hamriye” adlı eseridir. Toplam 114 varaktan oluşan ciltteki her iki eser de aynı elden çıkmış olup talik hatla yazılmıştır.

İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Divanlar arasında No. T. 2910 (NEKTY02910) numarada kayıtlıdır. Abdülazîm Neccârî tarafından istinsah edilen nüshanın istinsah tarihi 1279 (1862)dir. Talik hatla yazılmış olan nüsha, her sayfada 15 satır bulunan 78 varaktan oluşmaktadır. 1b-8b varakları arasında Aczî’nin Niyâzî-i Mısrî’nin bir gazeline yapmış olduğu şerh yer almaktadır. 67b-71b varakları arasında Aczî’nin “Zikr-i Kuvâ-yı Fî Vücûdü’l-İnsân ve Temsîl-i Haşr-i Me’âd” başlığı ile 116 beyitlik bir mesnevisi yer alır. Nüshada 200 gazel, bir müstezat, 18 murabba, bir muhammes, 3 müseddes, bir mesnevi, 11 koşma mevcuttur.

Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Türkçe Yazmaları Yz. A 14 numarada “Divan ve der Beyân-ı Me’âd-nâme” adıyla kayıtlıdır. Her sayfada harekeli nesih hatla yazılmış 15 satır bulunan divan, 199 varaktan oluşmuştur. Nüshada 199 gazel, bir müstezat, 18 murabba, bir muhammes, üç müseddes, bir mesnevi, 11 koşma mevcuttur. 100b-107b varakları arasında Aczî’nin “Der-beyân-ı Me’âd-nâme” başlıklı 116 beyitlik bir mesnevisi yer almaktadır. 108a’da “Der-beyân-ı zât u sıfât” başlığı ile yazdığı kısa bir risalesi mevcuttur. 108b’de Aczî’nin kendi gazellerinden birisine yapmaya başladığı yarım kalmış bir şerhi vardır.

Matbu Divan: “Divân-ı Edremidî Mustafâ ‛Aczî Ağa” başlığı taşıyan ve İstanbul’da Mekteb-i Sanayi Matbaasında 1290 (1873) tarihinde basılmış olan matbu nüshadır. Tayyarzâde Ahmet Atâ tarafından hazırlanmış olup tamamı 88 sayfadır. Nüshanın 1-3. sayfaları arasında Tayyarzâde Ahmed Atâ’nın yazmış olduğu bir mukaddime yer almaktadır. Nüshada 186 gazel, bir müstezat, 18 murabba, bir muhammes, iki müseddes, bir mesnevi, 9 koşma yer almaktadır.

Öznur Özgönül, 2001 yılında iki yazma ile bir matbu nüshayı karşılaştırarak bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır. Matbu ve yazma nüshaların karşılaştırılması sonucu Aczî Divanı’nda 203 gazel, bir müstezat, 18 murabba, bir muhammes, üç müseddes, bir mesnevi, 12 koşma, bir kısa risale ve iki şerh bulunduğu tespit edilmiştir. Aczî Divanı’nın ağırlığını gazeller oluşturmaktadır. Aczî, gazellerini tasavvuf yolunda hizmet için kullanmış ve bunda da başarılı olmuştur. Aczî Divanı’nda yer alan toplam 215 şiirde aruz vezni, 24 şiirde ise hece vezni kullanılmıştır. Aczî’nin münacaat ve naat özelliği gösteren şiirlerinin yanı sıra çoğu şiirinde tasavvuf esaslarının işlendiği, tasavvuf yoluna giren sâliklere yol gösterici nasihatler içerdiği görülmektedir. Aczî Divanı içerisinde 116 beyitlik bir mesnevi ile bazı şerhler de yer almaktadır. Aczî, “Me’âd-nâme” adlı mesnevisinde insanın mahiyetini ayrıntılı ve akıcı bir üslûpla anlatmıştır. Aczî,ayrıca Niyâzî Mısrî’nin ve kendisinin bir gazeline şerh de yapmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Aczî, Müridzâde Aczî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/aczi-muridzade-aczi-aga