Asıl adı Abdullah olan Salâhaddîn-i Uşşâkî adıyla tanınan Salâhî mahlaslı şairin şiirlerini muhtevi eseri. Pek çok eseri olan Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin (Akkuş, 2020: 125-235) Türkçe Divan’ının beş nüshası vardır. Bunlar içerisinde de en tertiplisi Ali Birinci koleksiyondaki 125 varaklık nüshadır. Ahmet Yivlek koleksiyonundaki ikinci nüsha 63 varaktan oluşur. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Kemal Efendi 2684 numaradaki mürettep olmayan yazmanın 75a-111a varakları Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin eserine ayrılmıştır. Süleymaniye Kütüphanesi Uşşâkî Tekkesi 106 ve yine Uşşâkî Tekkesi 84 numarada yer alan yazmaların Ali Birinci nüshasından çoğaltıldığı zannedilmektedir (Açar, 2012: 24-25). Divan’da 22 kaside, 1 müsemmen, 2 muhammes, 10 tahmis, 5 murabba, 2 mesnevi, 3 müstezat, 167 gazel, 7 kıta, 17 dübeyt, 6 beyit, 5 müfred olmak üzere toplam 247 şiir bulunmaktadır.

Arapça, Farsça kelimeler ve tamlamalar kullanılmakla birlikte şiirlerdeki dil sade olarak nitelendirilebilir. Şiirlerin kurgusunda ayet ve hadis iktibaslarına sıkça başvurulmuştur (Açar, 2012: 15, 18). Şairin şahsiyeti nedeniyle şiirlerde din ve tasavvuf ön plana çıkmıştır. Eserdeki pek çok şiir din ve tasavvuf ile ilgili konuları içermektedir. Salâhî’nin Divan’ında yer yer Sebk-i Hindî özellikleri görülmektedir. İki şiir, Koca Râgıp Paşa’nın (ö. 1763) şiirine tahmistir. Dede Ömer Rûşenî’nin (ö. 1487) bir gazeline sekiz tane tahmis yazılmıştır. Eserde, Necâtî (ö. 1509), Bâkî (1600), Amrî (1523/24?) ve Fuzûlî (ö. 1556) etkisi açık olarak görülür. Mevlânâ’nın (ö. 1273) kimi şiirleri tercüme edilmiştir (Açar, 2012: 19, 21).

Eserde peygamberler içerisinde en fazla Hz. Muhammed çeşitli yönleriyle zikredilmiştir. Salâhî’nin Hz. Peygamber’e karşı beslediği samimi ve derin sevgi naat türündeki şiirlerinde açığa çıkmıştır. İlk 3 kaside, ilk 8 tahmis, 3 müstezat ve 32 gazel olmak üzere toplam 46 şiir naat türündedir. Eserin muhtevasında naatlar dolayısıyla Hz. Peygamber mühim bir yer teşkil etmektedir (Açar, 2012: 59).

Divan'da on sekiz farklı kalıp vardır. En çok tercih edilen remel bahrinin Fâ´ilâtün fâ´ilâtün fâ´ilâtün fâ´ilün kalıbı 97 şiirde yer almıştır. Bu kalıbı hecez bahrinin Mefâ´ilün mefâ´ilün mefâ´ilün mefâ´ilün kalıbı takip etmiştir. Kafiye hususunda rahat bir tavır sergilenmiştir. Şiirlerde seslerdeki ahenge önem verilmiştir. Uzun ünlüye sahip Arapça kelimeler ile Türkçe kelimeler kafiye yapılmıştır. Eserdeki 167 gazel sebebiyle Salâhî’yi gazel şairi olarak tanımlamak mümkündür. Gazelleri bazen divan şiiri niteliği bazen de tekke şiiri hususiyetlerini gösterir. Gazeller, diğer şiirlerde olduğu gibi pek çok İslami ve tasavvufi ögeyi bünyesinde barındırır. Ayrıca lirik ve akıcı bir üslup görülür. Diğer dikkat çeken bir husus da gazellerin çoğunun yedi beyitten müteşekkil olmasıdır (Açar, 2012: 28, 36).

Salâhî’nin Dîvânı üzerine bugüne kadar iki çalışma yapılmıştır. Bedriye Gülay Açar 2012 yılında Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin Türkçe Divanı ve İncelemesi başlıklı yüksek lisans tezi hazırlamıştır. Tez, giriş ve sonuç kısmı dışında dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin hayatı, kişiliği, eserleri ve Divan’ı ele alınmıştır. Divan’ın şekil yönünden incelenmesi ikinci bölümde yapılmıştır. Üçüncü bölüm eserin tasavvufi muhteva bakımından incelenmesine ayrılmıştır. Son bölümde ise Divan’ın transkripsiyonlu metni ortaya konulmuştur. Açar (2012: 25), Uşşâkî Tekkesi nüshası dışında yukarıda zikredilen üç nüsha ile edisyon kritikli metni tesis etmiştir. Mehmet Akkuş ise çeşitli nüshaları karşılaştırarak eserin transkripsiyonlu metnini ortaya koyduğu bir kitap yayımlamıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Salâhî, Abdullah Salâhaddîn”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salahi-abdullah-salahaddin