Nef´î, Ömer Efendi olarak bilinen şairin Türkçe şiirlerinin toplandığı eseri. Nefî’nin şöhretinin nedeni olan iki eserinden birincisi Türkçe şiirlerinin toplandığı klasik şiir düzenine uygun mürettep Dîvân’ıdır. Eserin bazı nüshaları şairin ölümünden önce istinsah edilmiştir. Bazı yazma nüshalarının istinsah tarihleri ve mürettep oluşlarından Dîvân’ın, şair hayattayken düzenlendiği anlaşılır. Şair, eserini kendi düzenlemiştir. Klasik geleneğin aksine, eserdeki kasidelerin oranı gazellere göre çok yüksektir. Dîvân, dönemin üç padişahı ve devlet erkanına ithaf edilmiş 62 kaside sayısıyla gelenek içinde ilk sıralarda yer alır. Gazel sayısı alışılmışın dışında, az sayıdadır. Şair, eserindeki gazel sayısının azlığını, “az, fakat öz” söyleme tavrıyla açıklar. Eserde sınırlı ölçülerde, kıta-i kebire, mesnevi, çok bentli (musammatlar) ve tek bentli (kıta, nazm, rübai) nazım şekillerine de yer verilmiştir. Nef’î Dîvânı’nın iki Arap harfli baskısı bulunmaktadır (1252/1837; 1269/1853). Arap harfli baskılarında bulunan manzumelerin sayısı şöyledir: 59 kaside, 1 terkib-bend, 1 mesnevi, 9 kıta-i kebire, 119 gazel, 2 nazm, 5 rübai, 9 matla. Eserin son düzenlenmesinde (Akkuş 2018); farklı nüshalardaki şaire ait diğer şiirler, baskılardaki eksikler ve kaside tegazzülleri de eklenmiştir. 1 tarih kıtası (10.), 1 mütekerrir müseddes, 1 tesdis (Fuzûli'ye); üç nazım (5.-7.), 12 tegazzül, 6 gazel ve 2 beyit (17.-18.), son baskıya eklenmiş olup şiir sayısı şu şekilde gerçekleşmiştir: 62 kaside, 10 kıta-i kebire, 1 mesnevi, 1 terkib-bend (sâkînâme), 152 gazel, 2 kıta, 6 nazm, 5 rübai, 18 beyit (Akkuş 2018: 21-22).

Dîvân, şairinin vuzûh, belâgat, fahriye, mübâlağa ve temiz bir İstanbul Türkçesi’nin kullanımı gibi, Nef’î şiirinin belirgin özelliklerini sergileyen metinlerden oluşmuştur. Şair,  saltanatına şahit olduğu üç padişaha; değişik devlet yetkilileri ve din adamlarına çeşitli vesilelerle kasideler yazmıştır. Dîvân’da 62 kasideden ilki, İslam peygamberi vasfında 45 beytlik bir naat; ikincisi 18 beyitten oluşan bir Mevlânâ övgüsüdür. Daha sonra; Sultân Ahmed vasfında 8, Sultân II. Osmân vasfında 4, Sultân IV. Murâd vasfında 12 kaside yer alır. Diğer kasideler şöyle sıralanmıştır: Veziriazam Murâd Paşa'ya 2, Nasûh Paşa'ya 4, Mehmed Paşa'ya 3, Halîl Paşa, Ali Paşa ve Hüseyin Paşalara birer, Hüsrev Paşa'ya 2, Hâfız Ahmed Paşa'ya 3, Bayrâm Paşa'ya ve Mustafâ Paşa'ya birer; Sultân Murâd'ın bahçe tasviri için 1, İlyâs Paşa'ya 2, Şeyhülislâm Mehmed Efendi'ye 4, kasrı için 1, Şeyhülislâm Esad Efendi'ye 2, Kaymakâm Mehmed Paşa'ya 2, Şeyhülislâm Azîz Efendi'ye 1, Darüssaâde Ağası'na 1, Gelibolulu Âlî'ye 1, İbrâhim Paşa'ya 1 ve memduhunun adı belirtilmemesine rağmen muhtemelen Hâfız Ahmed Paşa’ya ithaf edilmiş 1 kasideye yer verilmiştir” (Akkuş 2018: 16).

Dîvân, konu ve anlatım biçimleri yönüyle bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur (Akkuş 2015). Bu araştırmaya göre eserde: Fahriye, hasbihâl, hicviye, medhiye, niyâznâme, tasvîr, tazallüm ve teşekkürnâme tarzları yer almaktadır. Aynı şekilde edebî tür olarak: Bahâriye, bilâdiye, cülûsiye, gazavatnâme, ıydiye, kasriye, mahlasnâme, rahşiye, sakinâme ve temmûziye türlerine örnekler verilmiştir. Edebî türlerin çoğu kasidelerin birinci bölümlerini oluşturur. Dîvân’daki kasideler övgü ağırlıklıdır. Fahriye tarzına da sıklıkla başvurulmuştur. Şair, övünmelerinde 17. Yüzyıl Osmanlı klasik şiirinin, İran şiiri ve şairlerinin önüne geçme çabasını vurgular. Eserde klasik geleneğe uygun olarak tüm bölümleriyle kasideler yer aldığı gibi, kasidenin tamamı fahriye ve medhiye tarzlarıyla oluşturulmuş örnekler de vardır. Şair, eserinde eleştiri örnekleri de vermekle birlikte, yergi tarzında Sihâm-ı Kazâ’yla oluşan kötü şöhreti dikkate alındığında, bu tarz söylemlerinde laubalilikten uzak, ölçülü, ciddi eleştiri tarzını tercih etmiştir. Medhiye, fahriye, hicviye, hasbihal tarzları eserin hakim tarzlarıdır. Doğa ve toplumsal yaşama dair şiirlerinde tasvir tarzı ön plandadır. Medhiye tarzının ağırlıklı olduğu kasidelerin teşbib bölümleri, doğa tasvirleri, kahramanlık ve toplum içerikli edebi türlerle zenginleştirilmiştir. Eserdeki tasvirî metinler, yaşanan çevre olarak İstanbul, şehir ve mesire alanları, mimari, savaş ve at çevresinde şöhret olmuş şiirlerdir. Dîvân’da 9 kıta-i kebireden ikisi, Sultân Murâd’ın, ok atışı ve sarayı tasvir edildikten sonra, ebced hesabıyla tarih düşürme örneğidir. Nef’î, kasidelerinde tok ve gür bir ses tonu hissettirmeyi başarmıştır. Osmanlı tarihinin belgeleri olarak adlandırılabilecek savaş sahnelerinde, at kişnemeleri, gazi naraları, ok vınlamaları, kılıç-kalkan tokuşmalarının sesleri okuyucuyu bir orkestra gibi kuşatır. Meclis tasvirleri, sâkînâme (terkib-bend) benzeri metinler, şairin rindâne tarzı başarıyla sergilediği örnekleridir. Şairin kasidelerindeki yüksek perdeden söyleyişleri gazellerinde daha munis ve yumuşak seslere dönüşür. Gazellerde âşıkâne ve rindâne söyleyişler hakimdir. Eserde, sevgi, sevgili, şarap, meclis, musiki; felekten, sevgiliden şikayet, ıstırap vb. konularla birlikte fahriye ve medhiye tarzlarıyla söylenmiş gazeller de yer almıştır.

Nef’î ve eserlerine dair çalışmalar, kendinden sonraki tezkire ve tarih yazarları ile başlayarak Tanzimat Dönemi’nin dikkatleri ile günümüze kadar ulaşmıştır. Şair ve eserleri hakkındaki mülahazalar, Nâmık Kemal (ö. 1306 / 1888) ve Ebüzziya Tevfîk’ten (ö. 1372/1953), yakın dönemde, Agâh Sırrı Levend’e kadar bir çok araştırmacı tarafından kayıt altına alınmıştır. Dîvân’ın Latin harfleriyle ilk çalışmaları seçmeler hâlindedir. Eserin karşılaştırmalı çalışması Metin Akkuş tarafından yayımlanmıştır (Akkuş 1993). Metin üzerinde bir doçentlik çalışması (Ocak 1980) ve “âhenk” çevresinde bir tahlilî doktora çalışması vardır (Selçuk 2004). 

Şairin biyografisi için bk. “Nef’î, Ömer Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nefi-omer-efendi.