17. yüzyıl şairlerinden Sun‘ullâh Gaybî’nin yazmış olduğu şiirleri ihtiva eden eser. Eserin tenkitli metni oluşturulurken kullanılan 22 nüshasına göre dîvân; 1 kaside, 80 gazel, 15 murabba, 5 nazım, 1 kıta, 19 koşma ve biçimi tespit edilememiş bir manzumeyi barındırmaktadır. Dîvân, mürettep bir divan hususiyetini haiz değildir (Kemikli 2017: 76).

Gaybî dîvânında hece ve aruz vezni birlikte kullanılmıştır. Gazellerden altısı hece vezniyle kaleme alınmıştır. Murabbalarda da murabba-ı mütekerrir tercih edilmiştir. Gaybî dîvânında kullanılan türler, çeşitlilik arz eder. Dîvânda 83 ilahi, 4 tevhid, 9 nutuk, 1 na’t, 7 devriye, 9 şathiye, 1 miraciye, 2 münacat bulunmaktadır (Kemikli 2017: 76).

Dîvânda en çok kullanılan aruz bahri remeldir. 17. yüzyılda yaşamış ve aralarında Gaybî’nin de olduğu mutasavvıf şairlerin divanlarından elde edilen bulguya göre şairlerin dîvânlarında remel bahriyle yazılan şiirlerin oranı %44,16’dır. Gaybî dîvânının tercih edilen aruz bahri, 17. Yüzyıldaki mutasavvıf şairlerin dîvânlarındaki verilerle paralellik göstermektedir (Şentürk 2020: 29).

Gaybî dîvânında hece vezni daha çok ilahilerde tercih edilmiştir. 2 adet 5’li, 10 adet 7’li, 3 adet 8’şi, 2 adet 10’lu, 2 adet 11’li vezin kullanılmıştır (Kemikli 2017: 78).

Türk tasavvuf şiirinin önemli simaları arasında zikredilen Gaybî’nin şiirlerinde ele aldığı kavramlar ve bu kavramlara yüklediği anlamlar yönüyle kendisinin özgün bir anlam dünyasına sahip olduğu görülmektedir. Gaybî divanında bâtın-zâhir, cehil, cemâl, eren, feyz, ledün, mürşid, pîr, sûfî, şirk, taklit, vird kavramları en çok işlenen tasavvufî kavramlar olarak öne çıkmaktadır. Gaybî’nin şiirlerinde ruha üflenmesi, insanın ruhlar âleminden dünyaya gelişi, kendi hakikatinden haberdar oluşu, tekâmülü gibi evreleri içeren tasavvuf literatürünün temel kavramlarından biri olan devran anlayışı ile çokça meşgul olunduğu görülmektedir. Gaybî’nin şiirlerinin beslendiği bir başka ana kaynak da vahdet-i vücud’tur. Onun şiirinde vahdet-i vücûd’un, dilin imkânları içinde üzerindeki perdelerden arındırılmış, en açık, sade yorumunun ortaya konulmaya çalışıldığı görülmektedir. Tabiatı gereği ancak ehline ayân olması iktiza eden tasavvufun bu yorumunun bu şekilde faş etme çabası, onunla diğer şairler arasına bir çizgi çeker (Şentürk 2020: 1728).

Birçok yazma nüshası bulunan Gaybi Dîvânı, doktora tezi olarak çalışılmış ve yayımlanmıştır (Kemikli 2000; Kemikli 2017).

Şairin biyografisi için bk. “Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sunullah-gaybi-kutahyali