Özbek Hanı Şiban tarafından kaleme alınan eser.

Şiban Han, ‘’Klâsik Devir’’ Çağatay Türkçesi şairlerindendir. Şiban Han’ın adı ve mahlası değişik şekillerde okunmuştur: ‘’Şıban, Şıbânî, Şiban, Şibânî, Şaybak, Şeybek, Şah-Baht Han, Şahi Beg Han, Şeybânî Han”. Kelimenin aslının Cuci’nin küçük oğlu Şiban’dan geldiği ve Müslüman rivayetinin sonraları bu kelimeyi Şeyban’a çevirdiği görüşü ağırlık kazanmıştır. Şiban Han, 1507’de Temürlü hanedanını yıkan ve onun yerine Şibanoğulları sülalesini kuran hükümdardır. Dîvan’da Şiban Han’ın ismi birçok yerde y’siz olarak yazılır ve şi- hecesinin aruzda daima kısa hecelere denk geldiği; ancak birkaç imalede y’nin yazıldığı görülür (Karasoy 1998:14).

Dîvân’ın tek yazma nüshası, İstanbul Topkapı Müzesi, III. Ahmed Kütüphanesi'ndedir. Çok iyi korunan ve eksik sayfası olmayan yazmanın başında III. Ahmed’in mührü vardır. Hurûf-ı hecâ tertibiyle tanzim edilen Dîvân’ın Mâverâünnehir ta’liki ile 16. yüzyılda istinsah edildiği düşünülmektedir. 196 varaklık yazmada 7 tevhid, 10 naʻt, 306 gazel, 8 mensur parça, 1 murassa-nâme, 27 rubaî, 12 tuyuğ, 5 tarih, 1 musarra beyit ve 48 muamma yer almaktadır (Karasoy 1998:29-35). Eserin ilmî yayını Yakup Karasoy tarafından yapılmıştır: Mihmân-nâme-i Buhâra’da Dîvân’da bulunmayan üç gazeli daha vardır (Karasoy 2003).

Şiban Han, döneminde bilginleri ve sanatçıları desteklemiş, koruyup kollamıştır. Hâkimiyeti altındaki topraklarda bilimi teşvik ederek medreseler açmıştır. Arapça ve Farsçayı bilen, müzik ve hat sanatından anlayan bir devlet adamı ve şairdir. Şiban Han, fırtınalı ve savaşlarla dolu geçen hayatını şiirlerine olduğu gibi yansıtır. Onun şiirlerinde Türkistan coğrafyasındaki Horasan, Semerkant, Tebriz, Herat gibi şehirler; Ahmed Yesevî, Hüsâmeddin Sığnakî, Kılıç Burhâneddin gibi evliya ve şeyhler; Hâfız ve Buhârî gibi şairler; Bâbur ve Timur gibi tarihî şahsiyetler yer almıştır. O, İslamî ilimleri ve tasavvuf nazariyelerini bilen, İran edebiyatına vakıf olan güzel sanatlardan anlayan, sanatkâr ruhlu bir insandır. Etrafına her türlü fikir ve sanat adamlarını toplamış, onlarla ilim ve sanat meseleleri hakkında tartışmalar yapmıştır. Ahmedî’nin İskender-nâme’sini seferlerinde yanında bulundurduğu bilinir. Nevâyî’ye yazdığı nazireler, edebî cesaretinin en büyük delillerindendir. Şiban Han, eski geleneklere bağlı kalarak şaraptan, bilhassa bal şarabından, mûsikî âlemlerinden büyük bir zevkle bahseder. Şiban Han hakkında ‘’taraftarlarının iddiaları derecesinde bir şair olmadığı muhakkak olan Şeybânî, orijinal ve samimi manzumeleri, bilhassa, Nevâyî klasizminin yanına Yesevîliğin edebî an’anelerine bir yer vermek hususundaki gayretiyle Çağatay edebiyatının tekâmülünde ihmal edilmeyecek bir simâdır’’ yorumunu yapan Köprülü’ye (1945:312) göre, Şiban Han’ın şairlik yönü kusurlu olsa da Yesevî geleneğinin devamını sağlamasıyla Çağatay edebiyatı içerisindeki yeri önemlidir.

Şiban Han, taassuba şiddetle karşıdır. Diğer taraftan şeriate ve Sünnî akideye sıkı sıkıya bağlıdır, Şah İsmail’e karşı Sünnîliğin savunucusudur (Karasoy 1998:34). Şiban Han’ın Dîvân’ı; dilinin sadeliği, tarihî olayların şiirlere yansıması gibi özellikleriyle Çağatay edebiyatında ayrı bir yere sahiptir. Bu eser, şiirlerindeki sanat gücünden ziyâde, tarihî bilgiler ve kelime kadrosu ile büyük bir önemi haizdir. Şiban Han, şiirlerin arasına sıkıştırdığı mensur kısımlarda kendi başından geçen olayları samimî ve akıcı bir dille anlatmaktadır. Şiban Han günlük hayatını, duygularını sanat endişesinden uzak bir şekilde şiire geçirmiştir. Klasik tarzdaki şiirlerinde dili dönemin edebî dilidir. Ancak şiirlerinde ses taklidi kelimelere ve mahallî deyişlere de yer vermekten çekinmez. Divan edebiyatı mazmunlarını oldukça serbest bir şekilde kullanmıştır. Şiirlerinde klâsik anlayıştaki kafiyelerden ziyade yarım kafiyeye başvurmuştur. Ayrıca aruzun kolay kalıplarını kullanmıştır (Karasoy 1998:34).

Yazarın biyografisi için bk. "Şîbânî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sibani-siban-seybani-han-sibani