DÎVÂN (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ)
şiirler
Şeyhülislâm Yahyâ (d. 969/1561-ö. 1053/1644)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin en önemli eseri. Yahyâ Efendi’nin mensur bazı eserleri varsa da ona asıl şöhretini Dîvân’ındaki şiirleri kazandırmıştır. Dîvân, İbnülemin M. Kemal İnal’ın başkanlığındaki bir ekip tarafından baskıya hazırlanarak eski harflerle ilk kez 1916’da yayımlanmıştır. Bu baskıda nüsha farkları verilmiş olmakla birlikte hangi nüshaların tarandığı ve farkların hangi nüshalara ait olduğu belirtilmemiştir. Eserin başında İbnülemin M. Kemal İnal’ın şairin hayatıyla ilgili 62 sayfalık bir de giriş yazısı bulunmaktadır. 1 na’t, Sultan Osman ve Hâce Efendi adlarına birer medhiyye, 1 sakinâme, Sultan Murad’ın oğlunun doğumu için yazılmış bir medhiyye, Sultan IV. Murad’ın gazeline 1 tahmis, 349 gazel, 3 tarih, 24 kıta, 4 rubai, 47 müfredden oluşan bu baskı oldukça sağlam olmasına rağmen nispeten eksiktir. Ardından Hasan Kavruk 1980 yılında Ankara Üniversitesi’nde yüksek lisans tezi olarak hazırladığı Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı’nı, 2001 yılında Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları’ndan kitaplaştırmıştır. Hasan Kavruk tarafından hazırlanan karşılaştırmalı metin, 1 na’t, Sultan Osman ve Hâce Efendilere birer kaside, 1 Sakinâme, Sultan IV. Murad’ın şehzadesi adına 1 kaside, Sultan IV. Murad adına yazılmış 2 kaside, Sultan Murad’ın bir gazeline tahmis, 450 gazel, 16 tarih, 11 kıt’a, 4 rubai, 16 nazm ve 64 beyitten ibarettir. 1995’te ise Rekin Ertem’in hazırladığı Şeyhülislâm Yahyâ Divânı, Akçağ Yayınları tarafından neşredilmiştir. Bu neşirde de 1 na’t, Sultan Osman ve Hâce Efendilere birer kaside, 1 Sakinâme, Sultan IV. Murad’ın şehzâdesi adına 1 kaside, Sultan IV. Murad adına yazılmış 2 kaside, Sultan Murad’ın bir gazeline tahmis, 452 gazel, 24 tarih, 51 kıt’a, 10 rubai, 140 müfred bulunmakta ve çalışmanın sonunda da Dîvân’ın yazar tarafından tespit edilen güvenilir bir nüshasının tıpkıbasımına yer verilmektedir. Son olarak Hasan Kavruk tarafından daha evvel neşredilen Dîvân, gözden geçirilerek e-kitap şeklinde araştırmacıların istifadesine sunulmuştur.

Dîvân’ı incelendiğinde Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin şiirlerinde sade ve yalın bir dil kullanmış olduğu görülür. Son derece akıcı, lirik bir anlatıma sahip Yahyâ Efendi’nin bilhassa gazellerinde yabancı kelimelerden ziyade İstanbul Türkçesini tercih ettiği, Arapça ve Farsça tamlamalara fazla rağbet göstermediği, bunun yanında Türkçe deyim ve atasözlerine bolca yer vererek şiirinin daha anlaşılır olmasına gayret ettiği söylenebilir. Ayrıca, Yahyâ Efendi’nin gazellerinde bir hayli arkaik kelime kullandığı da görülmektedir. O, tam manasıyla bir gazel üstadıdır. Öyle ki Yahyâ’nın gazel vadisindeki bu ustalığı sonraki yüzyıllarda da takdir görmüş, on sekizinci yüzyılda Nedîm (ö. 1143/1730) gibi büyük bir şair; "Nef’î vâdi-i kasâ’idde suhan-perdâzdur/Olamaz ammâ gazelde Bâkî vü Yahyâ gibi" beytiyle onun bu başarısını âdeta tescillemiştir.

Dîvân’ın en dikkat çekici yanı, şairin şeyhülislâm olmasına rağmen dinî konulara yok denecek kadar az yer vermesi, buna mukabil aşk, şarap, saki ve meyhaneden mütemadiyen söz etmesidir. Eserde, E. J. Wilkinson Gibb’in “Türkçe yazılan sakinâmelerin en güzeli” olarak altını çizdiği 77 beyitlik bir Sâkî-nâme’si bulunur. Bu durum Yahyâ Efendi’nin olgun, hoşgörülü, açık fikirli bir din adamı olması ile izah olunabilir. Mutasavvıf bir şair olmamasına rağmen devrin usulüne uyarak tasavvufi şiirler de söylemiştir. Edirne ve İstanbul’a dair gazelleri, İstanbul’un güzelliklerinden ve bilhassa Atmeydanı’ndan bahseden, bayramları tasvir eden beyitleri ise onun sosyal hayatı ve mahallî unsurları şiirine ne denli ustalıkla tatbik ettiğinin kanıtlarıdır. Yahyâ Efendi, mahallî unsurları şiire yerleştirme hususunda âdeta Nedîm’e öncülük etmiştir. Tabiata da şiirlerinde değinmeyi ihmal etmeyen Yahyâ Efendi’nin Dîvân’ında, baharı, kışı, hazanı, nevruzu konu edinen manzumeler hayli yer tutar. Rubai vezniyle gazel yazan ender şairlerimizden olan Yahyâ Efendi’nin şiirlerindeki teknik mükemmellik, aruzu kullanımındaki rahatlık, tabiilik hemen kendini hissettirir. Çağına göre oldukça sade bir Türkçeyle yazdığı hâlde vezin kusurlarına fazla rastlanmaması şiirdeki ustalığının bir diğer yönüdür. Redif kullanmayı seven Yahyâ Efendi’nin genellikle tam kafiye, nadiren yarım kafiye kullanarak şiirlerinde ahengi çok rahat sağladığı görülür. Şairin gazellerinin bazıları bestelenmiştir.

Dîvân’ın sadece İstanbul kütüphanelerinde yirmi beşten fazla yazma nüshası bulunmaktadır. Diğer yurt içi ve yurt dışı kütüphanelerdeki nüshalarla bu sayının altmışın üzerine çıktığı görülür.

Hakkında pek çok lisans ve lisansüstü seviyede tez hazırlanan, bilimsel makale ve bildirilere konu olan Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin Dîvân’ı H. Necati Demirtaş (2016) tarafından şerh edilmiştir. Eser Süleyman Solmaz (2015) ve  Elçin İbrahimov (2019) tarafından incelenmiş ve neşredilmiştir.

Şairin biyografisi için bk. “Şeyhülislâm Yahyâ. ” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhulislam-yahya 

Eserden Örnekler


Gazel

Sâkî-i devr bize sâgar-ı `işret mi virür

Kîne-cûdur felek ehl-i dile ruhsat mı virür


Neşvemüzden bilürüz `aşkımuzun pâklıgın

Bâde sâf olmayıcak `âdeme hâlet mi virür


Kuvvet-i câzibe-i `âşık ider kârı hemân

Yâr tîr atmada bâzûsına zahmet mi virür


Kûyına ölmege varsam ider agyâr hücûm

İşigi itleri ben hasteye râhat mı virür


Hırka vü tâc ile zâhid kerem it sıkleti ko

Âdeme cübbe vü destâr kerâmet mi virür


Nefs-i hod-râydan ey dil bu tegâfül nice bir

Âkil olan kişi hiç düşmene fırsat mı virür


Bûse-i la`l-i lebin hattına ta`lîk itmiş

Ömr-i Yahyâ bize ol va`deye mühlet mi virür (Kavruk: 132)


Gazel

Aşka kâbil dil mi yok şehr içre yâ dil-ber mi yok

Mest yok meclisde bilmem mey mi yok sâgar mı yok


Gonce-i dil açılup hâtır niçün şâd olmaya

Bâgda güller mi yok gülşende bülbüller mi yok


Görmeziz bir dil ki tûtî gibi güftâr eyleye

Söyledür mi yok cihânda bilmezem söyler mi yok


Sengden dil kem mi yâ seng-i siyâhı la`l iden

Âftâb-ı feyz-bahşâ-yı bülend-ahter mi yok


Niçün ebkâr-ı ma`âni beslemez erbâb-ı nazm

Yohsa Yahyâ gibi üstâd-ı suhan-perver mi yok (Kavruk: 205)


Gazel

Def`-i gamda olmazız muhtâc câma Cem gibi

Âşıkuz biz âşıka eglence olmaz gam gibi


Bahr isen de katre-i nâ-çîz göster kendini

Gönline gir ey gönül ol goncenün şeb-nem gibi


Kanda bir ehl-i kerem varsa yaşatmaz rüzgâr

Yir yüzinde şimdi bir âdem mi var âdem gibi


Bahr-ı aşkun bir kenârın bulmadı bî-çâre dil

Düşdi bir gird-âba ol zülf-ı ham-ender-ham gibi


Benzemez eş`âr-ı gayre sözleründe rûh var

Sırr-ı gaybî tab`una Yahyâ senün mülhem gibi (Kavruk: 435)


Gazel

Firâkında o servün eşk-i hûnînüm revân oldı

Ne bâga k`irdi her nahli nihâl-i erguvân oldı


Nasîb olmadı çekmek tîr gibi sîneye yâri

Bükildi gerçi kaddüm gamla mânend-i kemân oldı


Dükendi nakd-i eşküm gitdi `aklum kalmadı sabrum

Bu bâzâr-ı belâda ben fakîre çok ziyân oldı


Helâk oldı o dil kim mihr-i rûy u târ-ı mûyunla

Hayât-ı lâ-yezâli buldı `ömri câvidân oldı


İrüp fasl-ı bahâr oldı yine her gülsitân hurrem

Benüm Yahyâ neşâtum gülşeni niçün hazân oldı (Kavruk: 471)

Kaynakça


Bayraktutan, Lütfi (1990). ŞeyhülislâmYahyâ Divânından Seçmeler. İstanbul: KB Yay.

Demirtaş, H. Necati (2016). Şeyhülsilâm Yahyâ Efendi Divânı Şerhi. İstanbul: Akıl Fikir Yay.

Ertem, Rekin (1995). Yahyâ Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.

İbrahimov, Elçin (2019). Şeyhülislam Yahya Efendi Divânı’nın Söz Varlığı. İstanbul: Turay Kitap Yay.

İbnülemin M.Kemâl İnal (1334). Dîvân-ı Yahyâ. İstanbul.

Kavruk, Hasan (1980). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Kavruk, Hasan (2001). Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı. Ankara: MEB Yay.

Kavruk, Hasan. Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı. Ankara: KTB Yay. e-kitap:https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0 (Erişim tarihi:  21.08.2021)

Solmaz, Süleyman (2015). Şeyhülislâm Yahyâ Efendi Hayatı-Sanatı-Eserleri-Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Ankara: Akçağ Yay.

Atıf Bilgileri


Uçan Eke, Nagehan. "DÎVÂN (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-seyhulislam-yahya. [Erişim Tarihi: 23 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 FERÂ’İZ MANZÛMESİ ŞERHİ (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ) Şeyhülislâm Yahyâ Dr. Öğr. Üyesi Leyla Alptekin Sarıoğlu
Görüntüle
2 KASÎDE-İ BÜRDE TAHMİSİ (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ EFENDİ) Şeyhülislâm Yahyâ Efendi Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Doç. Dr. Hamza KOÇ
Görüntüle
3 NİGÂRİSTÂN TERCÜMESİ (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ) Şeyhülislâm Yahyâ Dr. Öğr. Üyesi Çimen Özçam
Görüntüle
4 FETAVÂ-YI YAHYÂ (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ) Şeyhülislâm Yahyâ Dr. Uğur Arslan
Görüntüle
5 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
6 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
7 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
8 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
9 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
10 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
11 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
14 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle