DÎVÂN (ŞEYHÎ)
şiirler
Şeyhî, Yûsuf Sinâneddîn (d. ? - ö. 834/1431?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Şeyhî mahlasını kullanan Yûsuf Sinâneddîn'in şiirlerini içeren eseri. Tespit edilebilen 17 nüshası bulunan eser hakkında yapılan çalışmaya göre Dîvân içinde 15 kasîde, 4 terci-bend, 2 terkîb-bend, 1 mesnevî, 2 müstezâd ve 204 gazel bulunmaktadır. Bu hâliyle eser, orta hacimde bir divan görüntüsü çizmektedir (Biltekin 2018). 

Anadolu'da Ahmedî ve Ahmed-i Dâ'î gibi şairlerin divanlarıyla birlikte meydana getirilmiş en eski  divanlardan olan eserde yer alan kasidelerin 2'si tevhid, 2'si münacat, 1'i naat türünde yazılmış olup kasidelerin beyit sayıları 15 ile 61 arasında değişmektedir. Terkib-bendlerden biri II. Murâd (sal. 1421-1444) övgüsünde 10 beyitlik 7 bentten oluşmakta, ikincisi Çelebi Mehmed (sal. 1413-1421) övgüsünde 12 beyitlik 5 bent ihtiva etmektedir. Terci-bendlerin ilki Hüsrev ü Şîrîn'de yer alan 10 beyitlik 7 bentten oluşan bir şiirdir. İkincisi Germiyanoğlu II. Ya'kûb'un (sal. 1387-1390, 1402-1411, 1413-1428) övgüsünde 8 beyitlik 7 bent, üçüncüsü  II. Ya'kûb'un ölümü üzerine yazılan 10 beyitlik 5 bent, sonuncusu ise Çelebi Mehmed'in ölümü üzerine yazılan 11 beyitlik 5 bentten oluşmaktadır.  Metinde bulunan -ve Hüsrev ü Şîrîn'de de yer alan-  yegâne mesnevide şiirde padişaha adalet, cömertlik ve şeriat kurallarının uygulanması da önerilerek nasihat edilmektedir. Gazeller kısmında bulunan şiirler genellikle 5 ile 10 beyit arasında uzunluğa sahiptirler. Bunların en çok 7 beyitten müteşekkil şiirler olduğu görülmektedir. 25 gazel ise Şeyhî'nin Hüsrev ü Şîrîn'de de yer verdiği gazellerdir. Şairin gazeller kısmındaki şiirlerinden 8'inde mahlas kullanmadığı görülmektedir. 

Eser üzerinde yapılan çalışmada Şeyhî'nin 17 gazelinin aynı dönem şairlerinden olan Ahmed-i Dâ'î Dîvânı'nda da neredeyse aynıyla yer aldığı tespit edilmiş, bunların Şeyhî'ye ait olma ihtimalinin daha muhtemel olduğu ifade edilmiştir (Biltekin 2003: CIV). Şeyhî'nin Dîvân'ında en çok kullandığı kalıp "mef'ûlü fâ'ilâtü mefâ'îlü fâ'ilün" kalıbı olup 47 yerde bu kalıba tesadüf edilmektedir. Eser teknik bakımdan incelendiğinde zaman zaman imale ve zihaf gibi kusurlara rastlandığı söylenebilir, ancak bu, şairin yaşadığı dönem metinlerde sıklıkla rastlanan bir durumdur.

Şairin tevhidlerinde şiire hakimiyeti dikkat çekmekte, münacatında tevhidlerdeki kadar başarılı olmadığı görülmektedir. Na'tında miraç mucizesiyle Hz. Muhammed'in seçkin bir peygamber olduğu vurgulanmaktadır (İspir 2008:124). Şeyhî'nin kasidelerinde fahriye yaptığı beyit sayısı oldukça azdır. Bu beyitlerde kendi hikmeti, ilmi ve irfanıyla övünmektedir. Şiirini bir cevhere, sözlerini ise ırmağa benzetmektedir (İspir 2011: 70). Şeyhî'nin gazellerine âşıkâne ve rindâne bir üslûp hakimdir. Bu tarz şiirlerinde tasavvufu kuru bir şekilde işlememiştir. Vahdet, kesret, tecelli, seyr, fenâ, bekâ, yakîn, zikr, ihlâs, keşf, kerâmet, sır, gayb, melâmet gibi kavramları kullanmıştır. Gazellerde dinî bilgisinin kuvvetli olduğu anlaşılmaktadır. Ona göre Allah âşığın kalbinde, maşuğun yüz ve dudağında tecelli etmektedir (Cankurt 2014: 347). Dîvân'da Şeyhî'nin şiirle ilgili düşüncelerine de yer verdiği görülmektedir. O şiirin "gönülden söylenmesi; gönlün tercümanı olması; dertleri dile getirmesi; güzelliği açıklaması; hüznü gidermesi; muhabbeti arttırması; huzur vermesi; kısa, öz ve hayırlı olması; meclisi şevke getirmesi; sevgilinin vasıflarını anlatması" gerekliliğinden bahsetmektedir (Kaplan ve Kıyçak 2014: 617). Sosyal hayatın bir çok unsuru yanında bir tabip olması sebebiyle şair Dîvân'da âmâlık, sebel, hafakan ve yarakan, şaşılık, baş ağrısı gibi hastalıkları kullanmış; sürme, şerbet, merhem, panzehir gibi tedavi yöntemlerine yer vermiştir (Kocabaş 2019: 171-181; Günan 2018: 301-322). Şeyhî yazdığı şiirlerde hayal gücünün kuvvetini yansıtmayı başarmıştır. Etkilendiği şairler arasında Ahmedî ve Nesîmî göze çarpmakta, etkilediği ve ona nazire yazan şairler arasında ise Ahmed Paşa, Bâkî, Fuzûlî, Atâyî, Muhibbî  gibi bir çok şair bulunmaktadır. Şairin sadece Osmanlı sahasında değil Mısır-Memluk sahasında da tesiri olduğu görülmektedir (Cankurt 2014: 347).

Eski harflerle baskısı da bulunan Şeyhî Dîvânı (1291) üzerinde Ali Nihad Tarlan bir inceleme yapmış (1964), ayrıca Millet Kütüphanesi nüshası üzerinden nüshanın tıpkıbasımını ve nüsha farkları ile tarama sözlüğünü neşretmiştir (1942). Mustafa İsen ve Cemâl Kurnaz eseri Latin harflerine aktararak yayımlamışlardır (1990). Halit Biltekin ise Dîvân'ın tenkitli metnini doktora tezi olarak hazırlamış (2003), bu çalışma güncellenerek e-kitap olarak neşredilmiştir (2018). Ayrıca eserdeki sosyal hayat (Kocabaş 2019) ve tıbbî unsurlara (Günan 2018) dair yüksek lisans tezleri de yapılmıştır.

Şairin biyografisi için bk. "Şeyhî, Yûsuf Sinâneddîn". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-yusuf-sinaneddin 

Eserden Örnekler


Kasîde'den

Subh-dem her katre kim tamlar ider devr anı dür

Sâkiyâ la'lîn kadeh sun kim ferah devrânıdur


Ak varakdan ger kışın kıldıysa pür yazı yüzin

Dürlü renge defter açar gülşen iy devr anı dür


Çün döşendi dirilüp ferş-i zümürrüd nat'-ı sîm

La'l zerrîn-bahr-ı zevrakda_eylesün devr ânıdur


Dün sular kim câm-ı İskender düzerdi şerbetin

Uş bu gün Hızr-ı nebâtun çeşme-i hayvânıdur


Menber-i şâh üzre kim şeytân-ı zâg iderdi va'z

Bülbülün zikri melek-veş hutbe-i Rahmânîdür


Yil ki kâfûr-ı ter eylerdi yire her dem nisâr

Şimdi hâkün anber-âmîzi vü müşg-efşânıdur


Anun içündür çemen Mısrında çiçekler azîz

Kim dahı gül Yûsuf'ınun gonceler zindânıdur


Kan ile toldı dil-i gonce leb-â-leb kim niçün

Lâlenün la'lîn lebinde jâleler dendânıdur


Bezm içün gül şâhınun şâh-ı şükûfe berg ile

Geh güherden kasr u geh pîrûzeden eyvânıdur


Ayagına sebze dîbâ-yı gülistânî döşer

N'ola izzet kılsa çün bir heftelik mihmânıdur


Sûsen ü nesrîn ü lâleyle bezer bir hân k'anun

Sahnı çînî câmı zerrîn kâsesi mercânîdür


Müşg ü anberde pür eylemiş benefşe hokkasın

Ya'nî kim şeh meclisinün micmere-gerdânıdur


Başlamış sâzın düzüp her murg bir kavl-i garîb

Bu gazel bülbül dilinde nagme-i ser-hânîdür


Şâm-ı zülfün kim nesîm-i subh ser-gerdânıdur

Çîn ü ham dutdugı gûy-ı cân u dil çevgânıdur

...

Dâstân senün durur kim kıssası pür-hissedür

Zikr olan Rüstem'den ancak hîle vü destânıdur


Tâc-dârâ olsa Dârâ düşmenün dâra anı

Asmaga hablü'l-verîdi boynınun urganıdur


Âhırun mahmûd u firdevs işigün hâkân tapun

Medh iden bu hazreti Firdevsî vü Hâkânî'dür


Şâh Üveys-i sânîsin Şeyhî kemâlün vasfına

Gerçi degül Pârsî Türkî dilün Selmân'ıdur


Nitekim dîvânuna hayrân durur dîv ü perî

Âkılı dîvâne iden uş anun dîvânıdur


Hikmet ü ilm ü ma'ârif cevheri da'vâsına

Cevherî anlar bu nazmı kim dürer burhânıdur


Niçeme lâyık degül in'âma lutfum âmdur

Hüsn-i zan kullara muhsin şehlerün ihsânıdur


Bûstâna nice kim zînet vire fasl-ı bahâr

Gülsitânda nice kim bülbüllerün elhânıdur


Gül yüzünün gülşenine irmesün bâd-ı hazân

Kim sa'âdet burcınun ol gün meh-i tâbânıdur 


Gazel

Kankı dimâg içinde ki ışkun hevâsı yok

Bin hacc iderse Merve hakıçün Safâ'sı yok


Dil-ber cemâli Ka'besini kılmayan tavâf

Yüz nûr görse gözlerinün rûşenâsı yok


Lebbeyk uranlarun Arafât'ında ışkunun

Teslîm-i cândan özge tapuna du'âsı yok


İhrâm diyü egnüme bir ton geyürdi gam

Kim nice isterem itegi vü yakası yok


Hicrün beriyyesinde susuzın ölenleri

Yugıl gözi yaşıyla çü vaslun sakâsı yok


Fi'l-cümle uş vefâ hareminde mücâvirem

Bîgâne gönlümün dahı hîç âşinâsı yok


Şeyhî visâli îdine kurbân olur ise

Vasl ola bir bekâya ki hergiz fenâsı yok (Biltekin 2018: 38-41, 137-138)

Kaynakça


Akar, Metin (2019). “Şeyhî’nin Bir Beyti Üzerine Tâhir Olgun ile Ali Nihat Tarlan’ın Yazışmaları”. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, V (8): 15-36.

Akdoğan, Yaşar (1998). “Şeyhî Dîvânı’nı Tenkit, Germiyanlı Şeyhî ve Dîvânı ile İlgili Yanlışlıklar ve Eksiklikler”. Türk Dünyası Araştırmaları, (116): 195-206.

Aykanat, Timuçin (2013). “Bir Şiiri Göstergebilimsel Açıdan Okumak ya da Şeyhî’nin Bir Gazelinin Semiotik Analizi”. JASSS The Journal of Academic Social Science Studies, VI (3): 991-1008.

Bilgin, Orhan (1991-1992). “Şeyhî Hakkında Yeni Bilgiler”. Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, (7): 123-139.

Biltekin, Halit (2003). Şeyhî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Biltekin, Halit (2018). Şeyhî Dîvânı. Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215511/seyhi-divani.html [Erişim tarihi: 16.07.2022]

Cankurt, Hasan (2014). “Şeyhî’nin Gazellerine Tasavvufî Bakış”. Turkish Studies, IX (3/1): 321-349.

Derdiyok, Çetin (2011). “Necâtî Bey ve Şeyhî’nin “Garib” Redifli Gazelleri.” Ölümünün 500. Yılında Necâtî Bey’e Armağan. Ankara: TDK Yay. 43-60.

Doğan, Muhammet Nur (1999). “Şeyhî Dîvânı’ndaki Mücerret Unsurlar ve Bunların Semantik Açıdan Değerlendirilmesi”. İlmî Araştırmalar, (8): 107-113.

Ekşioğlu, Serap (2015). “Şeyhî Dîvânı’ndaki Arkaik Sözcükler”.  The Journal of Academic Social Science, III (15): 378-387.

Esir, Hasan Ali (2006). “Şeyhî Dîvânı’nda Geçen Yiyecek ve İçecek Adları Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, XII (29): 95-116.

Günan, Merve (2018). Şeyhî Dîvânında Tıbbî Unsurlar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Güneş, Hasan Ali (2013). “Şeyhî, Ahmed Paşa ve Necâtî Bey Dîvânlarında Mûsikî Âletleri”. IV. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi TUDOK 2012 Bildiriler. İstanbul: 247-254.

İsen, Mustafa ve C. Kurnaz (1990). Şeyhî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.

İspir, Meheddin (2008). “Şeyhî Dîvânı’ndaki Kasidelerin Edebî Türler ve Tarzlar Açısından İncelenmesi (Dinî Türler)”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (24): 103-126.

İspir, Meheddin (2011). “Şeyhî Dîvânı’ndaki Kasidelerin Edebî Türler ve Tarzlar Açısından İncelenmesi (Methiye-Fahriye)”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (7): 46-71.

Karaman, Gülay (2013). “Gidenlerin Ardından: Şeyhî ve Ahmet Paşa’nın “Sen Gideli” Redifli Gazelleri Üzerine Bir Karşılaştırma”. Turkish Studies, VIII (13): 1123-1143.

Kesik, Beyhan (2018). “Şeyhî (Yûsuf Sinâneddîn)’nin Yayımlanmamış Şiirleri”. Külliyat: Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (6): 21-28.

Kocabaş, Mükerrem (2019). Şeyhî Dîvânı'nda Sosyal Hayat. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Önal, Sevda (2013). “Şeyhî’nin Kadir Gecesi Gazeli Çerçevesinde Klasik Türk Edebiyatında Kadir Gecesi Kavramı Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies, VIII (13): 1271-1280.

Özkan, Ferudun Hakan (2009). “Şeyhî’nin Bir Gazelinin Yapısalcı Metodla İncelenmesi”. Gazi Üniversitesi Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, (4): 191-197.

Safa Gümüş, Kudret (2020). “Nesîmî ve Şeyhî’nin “Yok” Redifli Gazellerine Mukayeseli Bir Bakış”. TÜRÜK: Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, VIII (23): 236-252.

Solmaz, Süleyman (2019). Şeyhî: Hayatı-Sanatı-Eserleri. Ankara: Akçağ Yay.

Şeyhî (1291). Dîvân. İstanbul: Necib Baba Matbaası.

Tarlan, Ali Nihad (1936). Dîvân Edebiyatında Tevhidler: Ahmedî, Şeyhî, Sadrî, Rabbânî. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Tarlan, Ali Nihad (1964). Şeyhî Dîvânı’nı Tedkik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Tarlan, Ali Nihad (1942). Şeyhî Dîvânı Tarama Sözlüğü ve Nüsha Farkları. Ankara: TDK Yay.

Timurtaş, Faruk Kadri (1968).  Şeyhî: Hayatı ve Eserleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.

Yılmaz, Gökçehan Aysel (2017). “Şeyhî ve Ahmed Paşa’nın “Kerem” Redifli Kasidelerinde Övgü Biçimleri”. The Journal of Academic Social Science, V (58): 478-490.

Atıf Bilgileri


Çakır, Müjgân. "DÎVÂN (ŞEYHÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-seyhi. [Erişim Tarihi: 02 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 HAR-NÂME (ŞEYHÎ) Şeyhî, Yûsuf Sinâneddîn Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
2 HUSREV Ü ŞÎRÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Yûsuf Sinâneddîn Prof. Dr. Ayşe YILDIZ
Görüntüle
3 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
4 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
5 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
6 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
7 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
8 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
9 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
10 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
11 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
12 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle