- Yazar Biyografisi (TEİS)
Şeyhî, Yûsuf Sinâneddîn - Madde Yazarı: Prof. Dr. Müjgân Çakır
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:30/08/2022
DÎVÂN (ŞEYHÎ)
şiirlerŞeyhî, Yûsuf Sinâneddîn (d. ? - ö. 834/1431?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Şeyhî mahlasını kullanan Yûsuf Sinâneddîn'in şiirlerini içeren eseri. Tespit edilebilen 17 nüshası bulunan eser hakkında yapılan çalışmaya göre Dîvân içinde 15 kasîde, 4 terci-bend, 2 terkîb-bend, 1 mesnevî, 2 müstezâd ve 204 gazel bulunmaktadır. Bu hâliyle eser, orta hacimde bir divan görüntüsü çizmektedir (Biltekin 2018).
Anadolu'da Ahmedî ve Ahmed-i Dâ'î gibi şairlerin divanlarıyla birlikte meydana getirilmiş en eski divanlardan olan eserde yer alan kasidelerin 2'si tevhid, 2'si münacat, 1'i naat türünde yazılmış olup kasidelerin beyit sayıları 15 ile 61 arasında değişmektedir. Terkib-bendlerden biri II. Murâd (sal. 1421-1444) övgüsünde 10 beyitlik 7 bentten oluşmakta, ikincisi Çelebi Mehmed (sal. 1413-1421) övgüsünde 12 beyitlik 5 bent ihtiva etmektedir. Terci-bendlerin ilki Hüsrev ü Şîrîn'de yer alan 10 beyitlik 7 bentten oluşan bir şiirdir. İkincisi Germiyanoğlu II. Ya'kûb'un (sal. 1387-1390, 1402-1411, 1413-1428) övgüsünde 8 beyitlik 7 bent, üçüncüsü II. Ya'kûb'un ölümü üzerine yazılan 10 beyitlik 5 bent, sonuncusu ise Çelebi Mehmed'in ölümü üzerine yazılan 11 beyitlik 5 bentten oluşmaktadır. Metinde bulunan -ve Hüsrev ü Şîrîn'de de yer alan- yegâne mesnevide şiirde padişaha adalet, cömertlik ve şeriat kurallarının uygulanması da önerilerek nasihat edilmektedir. Gazeller kısmında bulunan şiirler genellikle 5 ile 10 beyit arasında uzunluğa sahiptirler. Bunların en çok 7 beyitten müteşekkil şiirler olduğu görülmektedir. 25 gazel ise Şeyhî'nin Hüsrev ü Şîrîn'de de yer verdiği gazellerdir. Şairin gazeller kısmındaki şiirlerinden 8'inde mahlas kullanmadığı görülmektedir.
Eser üzerinde yapılan çalışmada Şeyhî'nin 17 gazelinin aynı dönem şairlerinden olan Ahmed-i Dâ'î Dîvânı'nda da neredeyse aynıyla yer aldığı tespit edilmiş, bunların Şeyhî'ye ait olma ihtimalinin daha muhtemel olduğu ifade edilmiştir (Biltekin 2003: CIV). Şeyhî'nin Dîvân'ında en çok kullandığı kalıp "mef'ûlü fâ'ilâtü mefâ'îlü fâ'ilün" kalıbı olup 47 yerde bu kalıba tesadüf edilmektedir. Eser teknik bakımdan incelendiğinde zaman zaman imale ve zihaf gibi kusurlara rastlandığı söylenebilir, ancak bu, şairin yaşadığı dönem metinlerde sıklıkla rastlanan bir durumdur.
Şairin tevhidlerinde şiire hakimiyeti dikkat çekmekte, münacatında tevhidlerdeki kadar başarılı olmadığı görülmektedir. Na'tında miraç mucizesiyle Hz. Muhammed'in seçkin bir peygamber olduğu vurgulanmaktadır (İspir 2008:124). Şeyhî'nin kasidelerinde fahriye yaptığı beyit sayısı oldukça azdır. Bu beyitlerde kendi hikmeti, ilmi ve irfanıyla övünmektedir. Şiirini bir cevhere, sözlerini ise ırmağa benzetmektedir (İspir 2011: 70). Şeyhî'nin gazellerine âşıkâne ve rindâne bir üslûp hakimdir. Bu tarz şiirlerinde tasavvufu kuru bir şekilde işlememiştir. Vahdet, kesret, tecelli, seyr, fenâ, bekâ, yakîn, zikr, ihlâs, keşf, kerâmet, sır, gayb, melâmet gibi kavramları kullanmıştır. Gazellerde dinî bilgisinin kuvvetli olduğu anlaşılmaktadır. Ona göre Allah âşığın kalbinde, maşuğun yüz ve dudağında tecelli etmektedir (Cankurt 2014: 347). Dîvân'da Şeyhî'nin şiirle ilgili düşüncelerine de yer verdiği görülmektedir. O şiirin "gönülden söylenmesi; gönlün tercümanı olması; dertleri dile getirmesi; güzelliği açıklaması; hüznü gidermesi; muhabbeti arttırması; huzur vermesi; kısa, öz ve hayırlı olması; meclisi şevke getirmesi; sevgilinin vasıflarını anlatması" gerekliliğinden bahsetmektedir (Kaplan ve Kıyçak 2014: 617). Sosyal hayatın bir çok unsuru yanında bir tabip olması sebebiyle şair Dîvân'da âmâlık, sebel, hafakan ve yarakan, şaşılık, baş ağrısı gibi hastalıkları kullanmış; sürme, şerbet, merhem, panzehir gibi tedavi yöntemlerine yer vermiştir (Kocabaş 2019: 171-181; Günan 2018: 301-322). Şeyhî yazdığı şiirlerde hayal gücünün kuvvetini yansıtmayı başarmıştır. Etkilendiği şairler arasında Ahmedî ve Nesîmî göze çarpmakta, etkilediği ve ona nazire yazan şairler arasında ise Ahmed Paşa, Bâkî, Fuzûlî, Atâyî, Muhibbî gibi bir çok şair bulunmaktadır. Şairin sadece Osmanlı sahasında değil Mısır-Memluk sahasında da tesiri olduğu görülmektedir (Cankurt 2014: 347).
Eski harflerle baskısı da bulunan Şeyhî Dîvânı (1291) üzerinde Ali Nihad Tarlan bir inceleme yapmış (1964), ayrıca Millet Kütüphanesi nüshası üzerinden nüshanın tıpkıbasımını ve nüsha farkları ile tarama sözlüğünü neşretmiştir (1942). Mustafa İsen ve Cemâl Kurnaz eseri Latin harflerine aktararak yayımlamışlardır (1990). Halit Biltekin ise Dîvân'ın tenkitli metnini doktora tezi olarak hazırlamış (2003), bu çalışma güncellenerek e-kitap olarak neşredilmiştir (2018). Ayrıca eserdeki sosyal hayat (Kocabaş 2019) ve tıbbî unsurlara (Günan 2018) dair yüksek lisans tezleri de yapılmıştır.
Şairin biyografisi için bk. "Şeyhî, Yûsuf Sinâneddîn". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-yusuf-sinaneddin
Eserden Örnekler
Kasîde'den
Subh-dem her katre kim tamlar ider devr anı dür
Sâkiyâ la'lîn kadeh sun kim ferah devrânıdur
Ak varakdan ger kışın kıldıysa pür yazı yüzin
Dürlü renge defter açar gülşen iy devr anı dür
Çün döşendi dirilüp ferş-i zümürrüd nat'-ı sîm
La'l zerrîn-bahr-ı zevrakda_eylesün devr ânıdur
Dün sular kim câm-ı İskender düzerdi şerbetin
Uş bu gün Hızr-ı nebâtun çeşme-i hayvânıdur
Menber-i şâh üzre kim şeytân-ı zâg iderdi va'z
Bülbülün zikri melek-veş hutbe-i Rahmânîdür
Yil ki kâfûr-ı ter eylerdi yire her dem nisâr
Şimdi hâkün anber-âmîzi vü müşg-efşânıdur
Anun içündür çemen Mısrında çiçekler azîz
Kim dahı gül Yûsuf'ınun gonceler zindânıdur
Kan ile toldı dil-i gonce leb-â-leb kim niçün
Lâlenün la'lîn lebinde jâleler dendânıdur
Bezm içün gül şâhınun şâh-ı şükûfe berg ile
Geh güherden kasr u geh pîrûzeden eyvânıdur
Ayagına sebze dîbâ-yı gülistânî döşer
N'ola izzet kılsa çün bir heftelik mihmânıdur
Sûsen ü nesrîn ü lâleyle bezer bir hân k'anun
Sahnı çînî câmı zerrîn kâsesi mercânîdür
Müşg ü anberde pür eylemiş benefşe hokkasın
Ya'nî kim şeh meclisinün micmere-gerdânıdur
Başlamış sâzın düzüp her murg bir kavl-i garîb
Bu gazel bülbül dilinde nagme-i ser-hânîdür
Şâm-ı zülfün kim nesîm-i subh ser-gerdânıdur
Çîn ü ham dutdugı gûy-ı cân u dil çevgânıdur
...
Dâstân senün durur kim kıssası pür-hissedür
Zikr olan Rüstem'den ancak hîle vü destânıdur
Tâc-dârâ olsa Dârâ düşmenün dâra anı
Asmaga hablü'l-verîdi boynınun urganıdur
Âhırun mahmûd u firdevs işigün hâkân tapun
Medh iden bu hazreti Firdevsî vü Hâkânî'dür
Şâh Üveys-i sânîsin Şeyhî kemâlün vasfına
Gerçi degül Pârsî Türkî dilün Selmân'ıdur
Nitekim dîvânuna hayrân durur dîv ü perî
Âkılı dîvâne iden uş anun dîvânıdur
Hikmet ü ilm ü ma'ârif cevheri da'vâsına
Cevherî anlar bu nazmı kim dürer burhânıdur
Niçeme lâyık degül in'âma lutfum âmdur
Hüsn-i zan kullara muhsin şehlerün ihsânıdur
Bûstâna nice kim zînet vire fasl-ı bahâr
Gülsitânda nice kim bülbüllerün elhânıdur
Gül yüzünün gülşenine irmesün bâd-ı hazân
Kim sa'âdet burcınun ol gün meh-i tâbânıdur
Gazel
Kankı dimâg içinde ki ışkun hevâsı yok
Bin hacc iderse Merve hakıçün Safâ'sı yok
Dil-ber cemâli Ka'besini kılmayan tavâf
Yüz nûr görse gözlerinün rûşenâsı yok
Lebbeyk uranlarun Arafât'ında ışkunun
Teslîm-i cândan özge tapuna du'âsı yok
İhrâm diyü egnüme bir ton geyürdi gam
Kim nice isterem itegi vü yakası yok
Hicrün beriyyesinde susuzın ölenleri
Yugıl gözi yaşıyla çü vaslun sakâsı yok
Fi'l-cümle uş vefâ hareminde mücâvirem
Bîgâne gönlümün dahı hîç âşinâsı yok
Şeyhî visâli îdine kurbân olur ise
Vasl ola bir bekâya ki hergiz fenâsı yok (Biltekin 2018: 38-41, 137-138)
Kaynakça
Akar, Metin (2019). “Şeyhî’nin Bir Beyti Üzerine Tâhir Olgun ile Ali Nihat Tarlan’ın Yazışmaları”. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, V (8): 15-36.
Akdoğan, Yaşar (1998). “Şeyhî Dîvânı’nı Tenkit, Germiyanlı Şeyhî ve Dîvânı ile İlgili Yanlışlıklar ve Eksiklikler”. Türk Dünyası Araştırmaları, (116): 195-206.
Aykanat, Timuçin (2013). “Bir Şiiri Göstergebilimsel Açıdan Okumak ya da Şeyhî’nin Bir Gazelinin Semiotik Analizi”. JASSS The Journal of Academic Social Science Studies, VI (3): 991-1008.
Bilgin, Orhan (1991-1992). “Şeyhî Hakkında Yeni Bilgiler”. Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, (7): 123-139.
Biltekin, Halit (2003). Şeyhî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Biltekin, Halit (2018). Şeyhî Dîvânı. Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215511/seyhi-divani.html [Erişim tarihi: 16.07.2022]
Cankurt, Hasan (2014). “Şeyhî’nin Gazellerine Tasavvufî Bakış”. Turkish Studies, IX (3/1): 321-349.
Derdiyok, Çetin (2011). “Necâtî Bey ve Şeyhî’nin “Garib” Redifli Gazelleri.” Ölümünün 500. Yılında Necâtî Bey’e Armağan. Ankara: TDK Yay. 43-60.
Doğan, Muhammet Nur (1999). “Şeyhî Dîvânı’ndaki Mücerret Unsurlar ve Bunların Semantik Açıdan Değerlendirilmesi”. İlmî Araştırmalar, (8): 107-113.
Ekşioğlu, Serap (2015). “Şeyhî Dîvânı’ndaki Arkaik Sözcükler”. The Journal of Academic Social Science, III (15): 378-387.
Esir, Hasan Ali (2006). “Şeyhî Dîvânı’nda Geçen Yiyecek ve İçecek Adları Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, XII (29): 95-116.
Günan, Merve (2018). Şeyhî Dîvânında Tıbbî Unsurlar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Güneş, Hasan Ali (2013). “Şeyhî, Ahmed Paşa ve Necâtî Bey Dîvânlarında Mûsikî Âletleri”. IV. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi TUDOK 2012 Bildiriler. İstanbul: 247-254.
İsen, Mustafa ve C. Kurnaz (1990). Şeyhî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.
İspir, Meheddin (2008). “Şeyhî Dîvânı’ndaki Kasidelerin Edebî Türler ve Tarzlar Açısından İncelenmesi (Dinî Türler)”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (24): 103-126.
İspir, Meheddin (2011). “Şeyhî Dîvânı’ndaki Kasidelerin Edebî Türler ve Tarzlar Açısından İncelenmesi (Methiye-Fahriye)”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (7): 46-71.
Karaman, Gülay (2013). “Gidenlerin Ardından: Şeyhî ve Ahmet Paşa’nın “Sen Gideli” Redifli Gazelleri Üzerine Bir Karşılaştırma”. Turkish Studies, VIII (13): 1123-1143.
Kesik, Beyhan (2018). “Şeyhî (Yûsuf Sinâneddîn)’nin Yayımlanmamış Şiirleri”. Külliyat: Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (6): 21-28.
Kocabaş, Mükerrem (2019). Şeyhî Dîvânı'nda Sosyal Hayat. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Önal, Sevda (2013). “Şeyhî’nin Kadir Gecesi Gazeli Çerçevesinde Klasik Türk Edebiyatında Kadir Gecesi Kavramı Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies, VIII (13): 1271-1280.
Özkan, Ferudun Hakan (2009). “Şeyhî’nin Bir Gazelinin Yapısalcı Metodla İncelenmesi”. Gazi Üniversitesi Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, (4): 191-197.
Safa Gümüş, Kudret (2020). “Nesîmî ve Şeyhî’nin “Yok” Redifli Gazellerine Mukayeseli Bir Bakış”. TÜRÜK: Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, VIII (23): 236-252.
Solmaz, Süleyman (2019). Şeyhî: Hayatı-Sanatı-Eserleri. Ankara: Akçağ Yay.
Şeyhî (1291). Dîvân. İstanbul: Necib Baba Matbaası.
Tarlan, Ali Nihad (1936). Dîvân Edebiyatında Tevhidler: Ahmedî, Şeyhî, Sadrî, Rabbânî. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Tarlan, Ali Nihad (1964). Şeyhî Dîvânı’nı Tedkik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Tarlan, Ali Nihad (1942). Şeyhî Dîvânı Tarama Sözlüğü ve Nüsha Farkları. Ankara: TDK Yay.
Timurtaş, Faruk Kadri (1968). Şeyhî: Hayatı ve Eserleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
Yılmaz, Gökçehan Aysel (2017). “Şeyhî ve Ahmed Paşa’nın “Kerem” Redifli Kasidelerinde Övgü Biçimleri”. The Journal of Academic Social Science, V (58): 478-490.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | HAR-NÂME (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Yûsuf Sinâneddîn | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
2 | HUSREV Ü ŞÎRÎN (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Yûsuf Sinâneddîn | Prof. Dr. Ayşe YILDIZ |
Görüntüle | ||
3 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
4 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
5 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
6 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
7 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
12 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |