DÎVÂN (SÂLİM)
şiirler
Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi (d.1099/1688 - ö.1156/1743)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mirzâ-zâde Sâlim'in divan şiiri geleneğinin yaygın bilinen bütün nazım şekilleri ve türlerini örneklendiren, divan şiirinde az rastlanan mesnevi nazım şekliyle yazılmış kasideleri ve manzum mektuplarını ihtiva eden eseri.

Sâlim Divanı, Konya Mevlânâ Müzesi İhtisas Kütüphanesi nüshasındaki (Nu.2405, 1b) mevcut bir kayda göre ilk kez Kalaylıkoz Ahmed Paşa'nın sadrazamlığı döneminde (H.1116/M.1704-5) tertip edilmiştir. Aynı kaydın Ömer Faruk Akün özel kitaplığındaki bir nüshada da yer aldığı bildirilmektedir (Akün 1964: 132). Divanın beş nüshası bilinmektedir. Bütün nüshalar esas alınarak yapılan doktora tezine göre (Güftâ 1995) Sâlim Divanı 5868 beyitten meydana gelmektedir. Divan, manzum bir mukaddime (rübâ‘î) ile başlar. Divanda 36 kaside (1 tevhîd; 1 münâcât; 8 na‘t: Hz. Âdem 2, Hz. Muhammed 6; 1 mi‘râciye; 1 mevlid; 9'u sultanlara: III. Ahmed 7, I. Mahmud 2; 9'u sadrazamlara: Damad Hasan Paşa 1, Kalaylıkoz Ahmed Paşa 1, Baltacı Mehmed Paşa 3, Damad İbrahim Paşa 3, İsmail Paşa 1; 5'i şeyhülislamlara: Paşmakçızâde Ali Efendi 1, Ebezâde Abdullah Efendi 1, Mirzâ Mustafa Efendi 1, hangi şeyhülislamlara yazıldığı belli olmayan 2; 1 kalemiyye), 3 mesnevi (fahriye 1, sergüzeşt 1, musikî makam ve terimleri 1), 17 musammat (tercîʿ-i bend 1, terkîb-i bend 1, tahmîs 4, tesdîs 10, şarkı 1), 13 tezkire ve mektup, 6 lugaz, 309 gazel, 43 tarih, 20 kıt‘a, 11 rübâ‘î, 7 nazm, 41 muamma, 175 matla ve müfred bulunmaktadır. Divandaki manzumelerin nazım şekillerine göre genel dağılımı şöyledir: 40 kasîde, 31 mesnevî, 1 tercîʿ-i bend, 1 terkîb-i bend, 4 tahmîs, 10 tesdîs, 1 şarkı, 310 gazel, 47 kıtʿa, 13 rübâ‘î, 10 nazm, 93 matlaʿ ve 123 müfred.

Sâlim, kasidelerinde Nefʿî'nin, gazellerinde ise özellikle Bâkî, Şeyhülislam Bahâyî ve Nâbî'nin etkisinde kalmıştır. Bu şairlerden en çok Nâbî'ye hürmet etmiş, üstâd, hazret-i üstâd ve Nâbî-i üstâd diyerek Tezkire'sinde ve Divan'ında ondan övgüyle bahsetmiştir (İnce 2005: 630; Güftâ 2013: 61, 242, 433, 566). Sâlim de birçok şairi etkilemiştir. Etkilediği şairler hakkında en geniş bilgi Tezkiresinde yer almıştır. Sâlim, şairlerin hâl tercümelerini verirken bu şairlerle olan münasebetlerini, şairlerin kendisi üzerindeki etkilerini ve kendisinin onlar üzerindeki etkilerini ifade etmiştir. Yanyalı Esʿad, Şeyhülislam İshak Efendi, Refî‘, Sâlim-i Trabzonî, Edirneli Enîs ve Nâbî gibi şairler Sâlim'i tanzir etmişlerdir. Sâlim'in en çok tanzir edilen şiiri ise Allah aşkına redifli gazeli olmuştur (İnce 2005: 173-174, 177, 373, 386, 631; Doğan 1997: 415, 416; Güftâ 2013: 60-63).

Divanının tenkitli baskısı önce Oxford Bodleian Library nüshası eksik olmak üzere yapılmıştır (İnce 1994); daha sonra Divan, Oxford Bodleian Library nüshası da dahil olmak üzere beş nüshası esas alınarak doktora tezi olarak hazırlanmış (Güftâ 1995), doktora tezi gözden geçirilerek tenkitli metin olarak yayımlamıştır (Güftâ 2013).

Şairin biyografisi için bkz. "SÂLİM, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi", Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salim-mirzazade-mehmed-emin-efendi

Eserden Örnekler


                                    Gazel 

1    Arz  edin  feryâdımı  dildâre  Allâh  aşkına

      Ede şâyed merhamet ben zâre Allâh aşkına

2    Dil  esîr-i  kâfir-i  zülfündür  âzâd  eyleyüp

      Bir sevâb et sen de ey mekkâre Allâh aşkına

3    Dil şikeste hâtırım mahzûn derûnum münkesir

      Ben   garîb  üftâdeye  bir  çâre  Allâh  aşkına

4    Haste-i hicrânın oldum ey tabîbim bî-kesem

      Gel  devâ  eyle  dil-i  bîmâre  Allâh  aşkına

5    Ey  sabâ  hikmet-şinâs-ı  hâtır-ı  uşşâksın

      Derd-i dilden bir haber ver yâre Allâh aşkına

6    Âşıkânın dil-şikest olma nigâhına sakın

      Söyle kimdir sîr olan dîdâre Allâh aşkına

7    Seng-i taʿn-ı düşmene bakmaz reh-i maʿşûkda

      Âşık oldur kim ola pür-yâre Allâh aşkına

8    Olmaya hâşâ tehî-dest-i niyâz-ı mağfiret

      El uran  tesbîh-i   istiğfâre  Allâh   aşkına

9    Sâf-dil  bir  âşıkındır   âsitânında  senin

      Merhamet et Sâlim-i nâ-çâre Allâh aşkına   (Güftâ 2013: 487-488).

Kaynakça


Akün, Ömer Faruk (1964). “Sâlim”, İslam Ansiklopedisi. c.10. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.

Doğan, Muhammet Nur (1997). Lale Devri Şairi Şeyhülislam İshak ve Divanı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.

Güftâ, Hüseyin (1995). Sâlim (Mîrzâzâde) Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Güftâ, Hüseyin (2009). “Sâlim”, İslam Ansiklopedisi. c.36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Güftâ, Hüseyin (2013). Mîrzâzâde Sâlim Divanı. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.

İnce, Adnan (1994). Mîrzâzâde Mehmed Sâlim Divanı. Ankara.

İnce, Adnan (2005). Tezkiretü'ş-şu‘arâ, Sâlim Efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

Atıf Bilgileri


Güfta, Hüseyin. "DÎVÂN (SÂLİM)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-salim-tees-1. [Erişim Tarihi: 04 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TEZKİRETÜ’Ş-ŞU’ARÂ (SÂLİM) Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle
2 NEYLÜ'R-REŞÂD FÎ EMRİ'L-CİHÂD Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Dr. Öğr. Üyesi Şule ERASLAN
Görüntüle
3 IKDÜ'L-CÜMÂN FÎ TÂRÎH-İ EHLİ'Z-ZAMÂN TERCÜMESİ (SÂLİM) Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
4 SELÂMETÜ'L-İNSÂN FÎ MUHÂFAZATİ'L-LİSÂN Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
5 MÂHİYYETÜ'L-ÂŞIK / MÂHİYYETÜ'L-UŞŞÂK Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Cafer MUM
Görüntüle
6 TERCÜME-İ LUGAT-I VASSÂF (SÂLİM) Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Cafer MUM
Görüntüle
7 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
8 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
9 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
10 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
11 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
12 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
13 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
14 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
15 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
16 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle