Kültürlü bir aileden gelen Diyarbakırlı Mehmed Sa’îd Paşa'nın şiirlerinin yer aldığı eseri. Sa’îd Paşa; edebiyatçı, tarihçi, şair ve devlet adamıdır. Sa’îd Paşa’nın Divan'ından başka ömrü hayatına sığdırdığı edebiyat, tarih, mantık, matematik, ahlak sahasında on eseri daha vardır. Sa’îd mahlasını kullanan şairin Divan’ı en meşhur eserlerinden biridir.

Sa’îd Paşa, toplamda 1387 beyitten oluşan eserini Divançe-i Eş’ar olarak adlandırmıştır. Ancak Sa’îd Paşa yayımlanan Divançe'nin ardından yazdığı şiirleriyle divan sahibi olma yolunda ilerlemiştir. Sa’îd Paşa’nın yazma ve matbu nüshaları karşılaştırıldığında toplamda 193 manzumesi olduğu söylenebilir. Sa’îd Paşa’nın 7 kaside, 1 terkib-bend, 1 mu’aşşer, 5 müseddes, 7 muhammes, 86 gazel, 10 tevarih, 41 mukatta’at, 13 nazım, 22 müfred şiiri bulunmaktadır. Sa’îd Paşa, 9 çeşit nazım şeklini kullanmış ve en fazla gazel nazım şekliyle şiir kaleme almıştır. Sa’îd Paşa gazellerinde -devlet adamı kimliğinin de etkisiyle- toplumsal konuları işlemiştir. Ayrıca Sa’îd Paşa, gazellerinde hikmet ve aşk konularına da değinmiştir. Kıt’alarında hikemî ve aşkî konuları işleyen Sa’îd Paşa, nazımlarını adeta özlü bir düşünceyi, edebî bir sanatı, deyim ve atasözünü örneklemek adına yazmıştır. Tarih nazım şekliyle yazdığı manzumelerde ise sosyal konular hakimdir. Diğer yüzyıl şairlerinde görüldüğü gibi Sa’îd Paşa’da da muhammes ve müseddes ilgi gören bir nazım şeklidir. Şairin sade bir dille yazdığı muhammes ve müseddesler daha çok dinî, ahlaki, içtimai, felsefi ve garami konuları içerir. Sa’îd Paşa’nın kasideleri şekil itibariyle kaside nazım şekli formunda ise de konu ve bölümlenmesi bakımından yeni şiire geçişin izlerini taşır. Onun kaside nazım şekliyle yazdığı mi’raciyesi en belirgin örnektir. Sa’îd Paşa, mu’aşşer ve terci’-bendinde daha çok dinî, felsefi ve toplumsal konuları ele alır.

Şairin matbu Divan'ı kendisi hayattayken Diyarbakır Vilayeti Matbaasında basılmıştır. Tab’ı 1288/1871 yılına tekabül eder. Divan, 111 sayfadan oluşmaktadır. Sa’îd Paşa Divanı’nın yazma bir nüshasının İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi İbn’ül-Emin Kitapları Nu. 3540’da olduğu Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi’nde söyleniyorsa da araştırmalar sırasında bu nüshaya rastlanmamıştır. Sa’îd Paşa Divanı’nın bir diğer yazma nüshası Millet Kütüphanesi Ali Emiri Manzum Eserler kısmında, Nu. 210’da bulunmaktadır. Bu iki nüshadan başka Sa’îd Paşa’nın şiirlerinden seçilen ve eski yazıyla yayımlanan Divançe-i Eş’ar adında bir eser vardır. Bu şiirlerin müsveddeleri İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde 102 numarada bulunmaktadır. 

Sa’îd Paşa Divanı’nın matbu ve yazma nüshaları karşılaştırarak oluşturulan tenkitli metni Kenan Erdoğan tarafından neşredilmiştir. Sa’îd Paşa ve Divan’ı etrafında cereyan eden iki makale de yine Kenan Erdoğan tarafından ilim alemine sunulmuştur. 2009 senesinde İdris Kadıoğlu tarafından Sa’îd Paşa üzerine yazılan makale üç bölümden oluşmaktadır. Kadıoğlu birinci bölümde Diyarbakırlı Sa’îd Paşa’nın hayatı, eserleri ve Divançe-i Eş’ar’ı hakkında bilgi vermektedir. Kadıoğlu ikinci bölümde Sa’îd Paşa’nın sade Türkçe ile kaleme aldığı şiirler hakkında bilgi verirken son bölümde Diyarbakırlı Ali Emiri Efendi’nin, Sa’îd Paşa’nın hikmetli beyitlerine yazdığı nazirelerden bahsetmektedir. 2016 senesinde Atabey Kılıç tarafından yazma, matbu ve Kenan Erdoğan neşri karşılaştırılarak “Diyarbakırlı Saîd Paşa Dîvânı’nın Neşri Üzerine Notlar” adlı makale yayımlanmıştır. Hanife Koncu da Prof. Dr. Abdullah Uçman’ın hususi kütüphanesinde yer alan Sa’îd Paşa’ya ait şiir defterini ve bu defter ile Divan arasındaki farkları belirten bir makale kaleme almıştır (Koncu 2016).

Şairin biyografisi için bk. “Sa’îd Paşa, Divan Efendisi-zade Mehmed Sa’îd Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/pertev-pasa-seyyid-mehmed-said