Aslen Rizeli olan -babasının keten bezi ticareti yapması dolayısıyla- “Ketenci-zâde” namıyla anılan Mehmed Rüşdî Efendi’nin şiirlerinin yer aldığı eseri. Yapılan çalışmaya göre (Elmalı 1984) Dîvân’da 5 kaside, 2 mesnevi, 1 müstezad, 2 murabba, 4 muhammes, 7 tahmis, 10 müseddes, 1 müsebba, 1 müsemmen, 49 gazel, 1 nazım, 3 kıt’a, ve 15 müfred bulunmaktadır.

Eser, klasik Türk edebiyatı türlerinden başta tevhid, münacat ve na’t olmak üzere pek çok türü ihtiva etmektedir. Dîvân’da yer alan kasidelerden üçü na’t, biri münacat; mesnevi ve müseddeslerden biri münacat; murabbalardan biri na’t olup diğeri münacattır. Kasideler arasında Mehmed Rüşdî Efendi’nin -yazıldığı dönemin zorlu yaşam koşullarını, maddi kültür varlıklarını ve tabiatını gözler önüne seren- “Güz Destanı” veya “Mesârif Destanı” adıyla bilinen ünlü şiiri yer almaktadır. Musammatlar daha çok methiye ve nasihat-name türündedir. Önce Nakşibendî şeyhi Tortumlu Feyzullah Efendi’ye, daha sonra Bursalı Şeyh Süleyman Efendi’ye, son olarak da Bitlisli Şeyh Küfrevî’ye intisap eden şair, musammatlarından dördünü bu şeyhlerin övgüsünde kaleme almış ve onlara bağlılığını dile getirmiştir. Ketenci-zâde’nin din, tasavvuf, ahlak, sosyal hayat ve tabiat gibi fert ve topluma ait pek çok hususu konu ettiği gazelleri ise daha çok dinî-tasavvufi ve didaktik bir görünüş arz etmektedir.

Dîvân’da nazire, tahmis gibi başka şairlerin şiirlerinden hareketle meydana getirilen manzumelere de rastlanmaktadır. Ketenci-zâde, Nâmık Kemâl’in Vatan Şarkısı’nı ve Nedîm’in “Haddeden geçmiş nezâket yâl ü bâl olmuş sana / Mey süzülmüş şişeden ruhsâr-ı âl olmuş sana” matlalı gazelini tanzir; Bağdatlı Rûhî, Nâbî, Bekir Hilmî, Karslı Hâmid Efendi ve Râcî Efendi’nin bazı gazellerini de tahmis etmiştir.

“Rüşdî, Ketenci-zâde, Ketenci-zâde Rüşdî” mahlaslarıyla hem halk hem de klâsik şiir tarzında manzumeler kaleme alan şair, bunları son derece sağlam bir üslup ve zamanına göre oldukça sade bir dille yazmıştır. Şair, anlatımını etkili kılabilmek için şiirlerinde edebî sanatlara, atasözü ve deyimlere hatta yer yer Erzurum yöresine özgü kelimelere de yer vermiştir.

Ketenci-zâde Dîvânı’nın bilinen tek nüshası Naci Elmalı’nın şahsi arşivinde bulunmaktadır. Söz konusu nüsha -Elmalı’nın verdiği bilgiye göre- Ketenci-zâde Mescidi’nde uzun süre imamlık ve müderrislik yapmış olan H. Nazif Şehidoğlu’nun hususi kütüphanesinden temin edilmiştir. Eser, Naci Elmalı tarafından yayımlanmıştır (1984).

Şairin biyografisi için bk. “Mehmed Rüşdî, Ketenci-zâde”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mehmed-rusdi-ketencizade