DÎVÂN (RIZÂ)
şiirler
Rızâ, Şeyh Tâlibânî, Kerküklü (d. 1254/1838 - ö. 1328/1910)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kerküklü Şeyh Rızâ Tâlibânî’nin Türkçe, Farsça, Kürtçe ve Arapça şiirlerini içine alan eseri. Kerküklü araştırmacı Ata Terzibaşı’nın verdiği bilgilere göre Şeyh Rızâ Tâlibânî Dîvânı ilk defa 1935 yılında Mehmed Hal tarafından 236 sayfa olarak Bağdat’ta basılmıştır. Bu divanda altmış kadar Türkçe şiir mevcuttur. 1946 yılında şairin torunu Şeyh Alî tarafından Bağdat'ta ikinci defa olarak basılan eserde de neredeyse aynı şiirler tekrarlanmış olup bir yenilik göze çarpmamaktadır (2014: 298). Terzibaşı 2006’da yayımladığı Kerküklü Rızâ ve Türkçe Şiirleri adlı eserinde şaire ait iki yüz Türkçe şiiri, kendi açıklamalarıyla birlikte kaydetmiştir. Şairin yüz sekiz Türkçe şiirinin incelemesi üzerine bir yüksek lisans çalışması da (Kadir 2013) mevcuttur.

Şeyh Rızâ’nın Osmanlı Türkçesiyle yazdığı şiirlerinde Arapça- Farsça kelime ve terkiplere çokça yer verilmiştir. Nef’î’nin etkisinde kaldığı bilinen şairin sanat cephesine bakıldığında hicvin onda bir üslup özelliği olduğu söylenebilir (Uçak 2014: 164). A. İhsan Öbek’e göre bu nevi şiirlerinde hicvin tehzil derecesinden terzil derecesine vardığı görülür. Hatta onun şiiri için hemen hemen kaba hiciv ve kaba mizahtan ibarettir, denebilir. Ancak bu şiirler söyleyişçe çok etkili ve nazım tekniği bakımından kusursuzdur. Fıtrî olarak heccav bir kişiliğe sahip olan Şeyh Rızâ’nın cok ciddi, adeta bir mütefekkir olarak yazdığı şiirler de vardır ( 2012: 358, 361). Şairde sanat kaygısından ziyade dönemin sosyal ve siyasi ortamına, siyasetçi ve bürokratlarına, hukukçularına, tekke ve tarikat gibi dinî kurumlara yönelik hiciv, tezyif, bazen de övgü gayesi dikkat çeker (Terzibaşı 2013: 301; Uçak 2014: 158-163).

Elimizdeki kaynaklara göre eserin bir yazma nüshası Bağdat El Yazması Millî Merkezi 12526 numarada kayıtlıdır. Şeyh Rızâ’nın Türkçe ve Kürtçe şiirleri içeren bu divan, Iraklı edebiyat tarihçisi Abbas El-Ezzevi tarafından, şairin oğlunda bulunan asıl nüshadan kara mürekkeple bir okul defterine aktarılmış bir yazmadır. 83 sayfadan oluşmaktadır (Kazancı 2019: 164). Bu yazmanın istinsah tarihi ve içerdiği şiirlerin şekli, türü ve oylumu hakkında herhangi bir bilgi verilmemiştir.

Şairin biyografisi için bk. “Rızâ, Şeyh Tâlibânî, Kerküklü". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/riza-seyh-talibani-kerkuklu 

Eserden Örnekler


Râ'if Paşa Hakkında Gazel

Kalem aldım yazayım şâha şikâyetnâme

Dehşet-i vâkı'adan çatladı nevk-ı hâme


Bir Yehûdî-beçe İslâm'ı kabûl etmiş iken

Ağlaya ağlaya vermek ne demek hâhâma


Zevcesi tâlikadır kanı heder mâlı heder

Kûşe-i çeşm-i ihânetle bakan İslâm'a


Râ'ifin seyyi'esi gün gibi meydâna çıkar

Ger şehenşâh düşürse bu işi isti'lâma


Hükm edip küfrüne ashâb-ı şerî'at hattâ

Hazret-i kâzi-i Lâzî gibi bir allâme


Etmese gayret eğer hazret-i şeyh-i İslâm

Kalamaz hürmeti paçavra kadar 'imâma


Sen de bu yolda ser ü mâli fedâ eyle Rızâ

Mü'minin ceybine girmez bu gibi hengâme (Terzibaşı 2013: 316).


Musul Valisi Müşir Ârif Paşa Hakkında Kıt'a

Yaşı yüzden mütecâviz ne ider bir vâlî

İşte bundan bozulur memleketin ahvâli

Mülk ıslâhına bir meyyiti itmiş me’mûr

Âferîn kuvve-i idrâkine Bâb-ı Âlî           (Terzibaşı 2013: 318).

Kaynakça


Kadir, Cuma (2013). Şeyh Rızâ Tâlebânî’nin Türkçe Şiirleri (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, İnceleme, Gramer ve Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Kazancı, M. Ömer (2019). “Irak-Bağdat El Yazmaları Millî Merkezinde Arap Harfli Türkçe Divanlar Kataloğu”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 68. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 157-180.

Öbek, A. İhsan (2014). “Küfrü Mutat Şeyh Rıza”. Irak Coğrafyasında Türk varlığı ve Kültürü Sempozyumu 18-19 Mayıs 2012/ Bilecik Bildiriler Kitabı. Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları. 355-362.

Terzibaşı, Atâ (2006), Kerküklü Şeyh Rızâ ve Türkçe Şiirleri. Kerkük: Bilgisayar Basım Evi.

Terzibaşı, Atâ (2013). Kerkük Şairleri. C.1. (hzl. A. Öbek ve A. Taşralı). İstanbul: Ötüken Yayınevi.

Uçak, Salih (2014). "Şeyh Rızâ Talabanî'nin Türkçe Şiirlerinde Sosyal ve Siyasi Hiciv". Tarihte Türkler ve Kürtler Sempozyumu 9-10 Ocak 2014/ Ankara Bildiriler Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.157-164.

Atıf Bilgileri


Akçay, Gülçiçek. "DÎVÂN (RIZÂ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-riza-tees-570. [Erişim Tarihi: 22 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DİVAN/GAZELİYAT (BASÎRÎ) Basîrî, Halîl Efendi Araş. Gör. Bünyamin Tetik
Görüntüle
2 [DÎVÂNÇE] (FÂ'İZ) Fâ'iz, Abdülkâdir Fâ'iz Tâlebânî Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle
3 RAVZATÜ’Ş-ŞU’ARÂ (HÂVÎ) Hâvî, Resûl Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
4 TÂRÎH-İ DEVHATÜ’L-VÜZERÂ VE ZEYL-İ GÜLŞEN-İ HULEFÂ (HÂVÎ) Hâvî, Resûl Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
5 MECMÛ’A (KÂBİL) Kâbil, Muhittîn Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
6 DÎVÂN (KÂSIMÎ) Kâsımî, Kerküklü Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle
7 DİVANÇE (MEHMED MİHRÎ) Mehmed Mihrî, Kerküklü Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle
8 KITLIK KASİDESİ (NAKŞÎ) Nakşî, Abdülkâdir d. ?/? - ö. 1296/1878-79'dan sonra) Doç. Dr. Nagehan Uçan Eke
Görüntüle
9 HİCİV-NAME (NÂMÎ) Nâmî, Molla Abdullah Efendi Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle
10 DÎVÂN (OSMÂNÎ) Osmânî, Osmân Ağa Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle