DÎVÂN (RAHMÎ)
şiirler
Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed (d. ?/? - ö. 975/1567/68)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Bursalı Rahmî’nin şiirlerini ihtiva eden eseri. Yaşadığı dönemde yazılmış tezkirelerde, şairin şiirlerinden övgüyle söz edilmekle, kimi zaman diğer eserlerinin adı verilmekle birlikte, divanı olduğuna dair hiçbir kayıt yoktur. Rahmî’nin yaşadığı devirde yazılan bu tezkirelerde divanından bahsedilmemesi, onun muhtemelen yaşarken divanını toplayamadığını göstermektedir. Şairin Dîvân'ından ilk olarak XVII. yüzyılın başında yazılan Kaf-zâde Fâizî’nin Zübdetü’l-Eş’âr isimli tezkiresinde bahsedilmektedir. Fâizî, “bu ebyât divanından intihâb olındı” diyerek şairin bir divanı olduğunu haber vermektedir (Kaf-zâde Fâizî yazma: 45b). Şairin divanından söz eden diğer bir önemli kaynak da yine XVII. yüzyılda Kâtip Çelebi tarafından kaleme alınmış olan Keşfü’z-Zünûn’dur. Bu eserde Rahmî’nin Türkçe bir divanı olduğu açıkça zikredilmektedir. Aynı kayıtlar, Bağdatlı İsmail Paşa’nın Îzâhu’l-Meknûn ve Hediyyetü’l-Ârifîn isimli eserlerinde de bulunmaktadır (Kâtib Çelebi 1992: 1/789, Bağdatlı İsmail Paşa 1992: 3/504, Bağdatlı İsmail Paşa 1992: 6/249-250). Bu ifadelerden Rahmî Dîvânı’nın XVII. yüzyılda tertip edildiği ya da ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Ancak daha sonra kaleme alınan Kâmûsu’l-A’lâm, Osmanlı Müellifleri, Sicill-i Osmânî ve Tuhfe-i Nâilî gibi biyografik kaynaklarda divandan söz edilmemesi adı geçen divanın belki de daha sonra ortadan kaybolduğunu göstermektedir. Bunlardan başka Cumhuriyet döneminde yapılmış çalışmalarda da Rahmî’nin divanından pek bahsedilmez. Diğer taraftan özellikle yurt dışında hazırlanan bazı yazma eser kataloglarında Dîvân-ı Rahmî isimli eserlere rastlanmakta ve bu divanlardan bazıları Bursalı Rahmî’ye aitmiş gibi gösterilmektedir. Ancak metinleri incelendiğinde bu divanların Bursalı Rahmî’ye değil, umumiyetle Kırımlı Rahmî’ye ait olduğu anlaşılmaktadır.

Bursalı Rahmî Divanı’nın bugün itibariyle bilinen tek yazma nüshası, Ankara Millî Kütüphane yazmaları arasında, A 6803/1 numarada bulunmaktadır. Bursalı Rahmî’nin Divan’ı çok hacimli bir divan değildir. Eserde; 13 kaside, 3 kıt’a, 1 on beşli musammat, 1 on dörtlü musammat, 1 terkib-bent, 1 müsemmen, 5 müseddes, 7 tesdis, 2 muhammes, 16 tahmis, 1 murabba, 245 Gazel, 1 rubai, 8 matla, 4 müfret olmak üzere toplam 308 manzume bulunmaktadır. Anlaşıldığı üzere Bursalı Rahmî Dîvânı kaside, musammat, kıt’a, gazel, rubai gibi farklı nazım şekillerini içerse de gazel ağırlıklı bir eserdir. Divan’ın yaklaşık % 80’inin gazel olduğu görülmektedir. Gazelin ardından tahmis ve kaside nazım şekillerinin Dîvân’da çok kullanıldıkları ortaya çıkmıştır.

Rahmî, uzunluğu 27 beyitle 51 beyit arasında değişen kasidelerini Kanuni Sultan Süleyman, Sultan II. Selim, Celal Bey ve Nişânî gibi devlet adamlarına sunmuştur. Rahmî’nin kasidelerinin genel itibariyle, oldukça sanatkârane ve zarîf bir üslupla söylenmiş oldukları görülmektedir. Kasidelerde bol bol tabiat tasvirlerine başvurulmuş, edebî sanatlar ve sosyal hayat unsurları sıkça kullanılmıştır. Rahmî; Sihrî, Yahya Bey, Ahmet Paşa, İshak Çelebi ve Necatî Bey’in birer gazelini/beytini tesdis etmiş, ayrıca Hayalî’nin 5, Necatî’nin 3, Muhibbî’nin 3, Ahmet Paşa, Yahya Bey, Celal-zade Salih, Selimî ve Seyyid’in birer gazelini tahmis etmiştir. Bunlar değerlendirildiğinde Rahmî’nin en fazla Hayalî ve Necatî’den etkilendiği anlaşılmaktadır. Ayrıca Rahmî, Kanuni’nin öldürttüğü Şehzade Mustafa için de terkib-bent nazım şekliyle bir mersiye kaleme almıştır. Rahmî Divanı’nın en sanatkârane bölümü olan gazeller kısmındaki şiirlerin çoğunlukla ince hayaller ve edebî sanatlarla bezenmiş ve özenilerek söylenmiş olduğu görülmektedir.  Büyük bir kısmı 5 beyit olan gazellerin % 85’inde aşk konusu işlenmiştir. Bu aşkın beşerî, platonik ve İlahî olmak üzere farklı şekillerde işlendiği görülmektedir.

Genel olarak Rahmî Divanı’nda en fazla işlenen konular; aşk, methiye ve tasavvuftur. Doğuştan yetenekli bir şair olduğu anlaşılan Bursalı Rahmî'nin Divan'ındaki şiirlerde bol bol kullandığı deyimlerin de yardımıyla Türkçeyi başarıyla kullandığı, ince ve renkli hayallerle, edebi sanatlarla şiirlerini süslediği, sosyal hayat ve tabiattan ilhamla güzel söyleyişler yakaladığı rahatlıkla söylenebilir.

Bursalı Rahmî’nin şiirleri üzerine önce, mecmualardan hareketle Ali Nihad Tarlan (1948) ve Sabahattin Küçük (1993) tarafından birer makale yazılmış ve şairin bazı şiirleri yayınlanmıştır. Ardından mecmualardan toplanan şiirlerden hareketle Turan Boranoğlu (1997) tarafından divanın tahlili yapılmış, Fatih Tığlı (2006) da konuyla ilgili bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır. Mustafa Erdoğan önce yazma divan nüshasını tanıtan bir makale yazmış (2007), daha sonra da yazma divandaki şiirleri mecmualardan topladığı şiirlerle birleştirerek Bursalı Rahmi ve Divanı isimli kitabı incelemesiyle birlikte yayınlamıştır (2011). Aynı kitabın metin bölümü bilahare T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından e-kitap olarak da yayınlanmıştır (2012, 2017).

Şairin biyografisi için bk. "Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rahmi-bursali-pir-mehmed 

Eserden Örnekler


Gazel

Za’fdan künc-i ‘anâda kim dil-i şeydâ yatur

Ger ecel gelseydi görmez şöyle nâ-peydâ yatur


Cûşa gelse kem habâbıdur rüsûm-ı kâyinât

‘Işkdur nâmı fezâ-yı dilde bir deryâ yatur


Pâyınuŋ hârın çıkarmış sûzen-i müjgân ile

Deştde Mecnûn görince nâka-i Leylâ yatur


Var fenâ deştin temâşâ it açup ‘ibret gözin

Nice İskender türâb olmış nice Dârâ yatur


Şâh-ı ‘âlem gelse çekmez pâyını dâmânına

Künc-i istignâda Rahmî şöyle bî-pervâ yatur (Erdoğan 2017: 192)

***

Gazel

Ne kanlar dökdügin ‘arz itse çeşmüm yâre âl aŋlar

Tenüm gamdan hilâle döndi dirsem bir hayâl aŋlar


Gözüm merdümlerinüŋ ‘aksi düşmişdür letâfetden

Ruhuŋ mir'âtına nâzır olanlar anı hâl aŋlar


Hadîs-i ‘ışkı benden sor ne bilsün zâhid-i nâ-dân

Rumûzın bu mu’ammânuŋ mücerred ehl-i hâl aŋlar


Vücûd-ı vâcibüŋ mâhiyyetin idrâk iden ‘ârif

Hakîkatde vücûd-ı mümkinâtı hep zılâl aŋlar


Belâ bezminde zâr olsam ‘aceb mi çeng ü nây-âsâ

Kanı bir merd-i kâbil bu cihânda kîl ü kâl aŋlar


Fenâ bezminde Cem keyfiyyetin câm-ı mahabbetden

Harâbâta düşüp şûrîde-hâl olan ricâl aŋlar


Sühan bezminde Câmîdür bilen keyfiyyet-i şi’rüm

Hayâlât-ı kelâmum Rahmiyâ ancak Kemâl aŋlar (Erdoğan 2017: 190)

***

KASÎDE-İ RAHMÎ ÇELEBİ

Sahn-ı gabrâyı gelüp eyledi zîver nevrûz

Oldı hadrâda meger Hızr ile hem-ser nevrûz


Cûylar sanma ki gülzâra seher oldı revân

Çekdi Ye’cûc diye sedd-i Sikender nevrûz


Lâle sanma ki dür-i jâle ile zeyn oldı

Cem gibi aldı ele câm-ı mücevher nevrûz


‘Aks-i güllerle degüldür leb-i cûy üzre habâb

Hayme-i alını ‘arz eyledi yer yer nevrûz


Eline la’l teber aldı degül tâc-ı horûs

Olıcak şâh-ı güle peyk-i teberder nevrûz


Jâleden şâhid-i gül gûşına nâzüklük ile

Zeyn idüp takdı nice dürr ü mücevher nevrûz


Sûretâ tâze cüvân haşre degin zinde velî

Oldı ma’nîde velî pîr-i mu’ammer nevrûz


Bir nefesle çemene mürde iken virdi hayât

Oldı ‘Îsâ gibi bir rûh-ı musavver nevrûz


Pûte-i şemsde kâl itdi zerin zerger-vâr

Şâhid-i nergis içün düzdi zer-efser nevrûz


Cevher-i nâmiye ahkâmını ibrâz itdi

Taht-ı ‘unsurda idi gerçi ki muzmer nevrûz


Hâr sanma ki diler sâ’id-i gülden ala kan

Aldı fassâd gibi destine neşter nevrûz

[...] (Erdoğan 2017: 68-69)

Kaynakça


Akbayar, Nuri (haz.) (1996). Mehmed Süreyyâ. Sicill-i Osmânî 4/1344. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Bağdatlı İsmail Paşa (1992). Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Mü’ellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. 2 C. Beyrut.

Bağdatlı İsmail Paşa (1992). Îzâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyli alâ-Keşfi’z-Zünûn. 2 C. Beyrut.

Boranoğlu, Turan (1997). Bursalı Rahmî Çelebi Divanı’nın Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.

Cunbur, Müjgan vd. (haz.) (2001). Millî Kütüphane Yazmalar Kataloğu-VI (Türkçe Divanlar). Ankara.

Çavuşoğlu, Mehmed (haz.) (1977). Yahya Bey Divan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Çavuşoğlu, Mehmed (1982). “Şehzâde Mustafa Mersiyeleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi (Tayyip Gökbilgin Hatıra Sayısı) (12): 641-686.

Dîvân-ı Rahmî (yazma). 06 Mil Yz A 6803/1.

Erdoğan, Mustafa (2007). “Bursalı Rahmî’nin Divanı Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (34): 21-45.

Erdoğan, Mustafa (hzl.)(2011). Bursalı Rahmî ve Dîvânı. İstanbul: Dergâh Yay.

Erdoğan, Mustafa (hzl.) (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. E-kitap. Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 11.11.2022]

Kaf-zâde Fâizî (yazma). Zübdetü’l-Eş’âr. Millet Kütüphanesi. Ali Emîrî Manzûm Eserler Bölümü. 1325.

Kâtib Çelebi (1992). Keşfü’z-Zünûn an Esâmî’l-Kütübü ve’l-Fünûn. 2 C. Beyrut.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Basımevi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı, (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. 2 C. Ankara: Bizim Büro Yay.

Küçük, Sabahattin (1991-92). "16. Yüzyıl Şairlerinden Bursalı Rahmi Çelebi ve Şiirleri". Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi (Âmil Çelebioğlu Armağanı) (7): 423-472.

Şemseddin Sami (1996). Kâmûsu’l-A’lâm. 6 C. Ankara: Kaşgar Neşriyat.

Tarlan, Ali Nihad (1948). "Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Divan Şiiri Rahmî ve Fevrî". İstanbul Üniversitesi. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dalı 1(1): 1-52.

Tığlı, Fatih (2006). Bursalı Rahmî Çelebi ve Divânı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


ERDOĞAN, Mustafa. "DÎVÂN (RAHMÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-rahmi-tees-1878. [Erişim Tarihi: 25 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 GÜL-İ SAD-BERG (RAHMÎ) Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed Prof. Dr. Gülgün Erişen Yazıcı
Görüntüle
2 ŞÂH U GEDÂ (RAHMÎ) Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed Araş. Gör. Burhan Can
Görüntüle
3 YENİŞEHİR ŞEHRENGÎZİ (RAHMÎ) Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed Prof. Dr. Mustafa ERDOĞAN
Görüntüle
4 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
5 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
6 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
7 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
8 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
9 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
10 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
11 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
12 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
13 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle