- Yazar Biyografisi (TEİS)
Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed - Madde Yazarı: Prof. Dr. Mustafa ERDOĞAN
- Eser Yazılış Tarihi:XVI. asır
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:14/11/2022
DÎVÂN (RAHMÎ)
şiirlerRahmî, Bursalı Pîr Mehmed (d. ?/? - ö. 975/1567/68)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Bursalı Rahmî’nin şiirlerini ihtiva eden eseri. Yaşadığı dönemde yazılmış tezkirelerde, şairin şiirlerinden övgüyle söz edilmekle, kimi zaman diğer eserlerinin adı verilmekle birlikte, divanı olduğuna dair hiçbir kayıt yoktur. Rahmî’nin yaşadığı devirde yazılan bu tezkirelerde divanından bahsedilmemesi, onun muhtemelen yaşarken divanını toplayamadığını göstermektedir. Şairin Dîvân'ından ilk olarak XVII. yüzyılın başında yazılan Kaf-zâde Fâizî’nin Zübdetü’l-Eş’âr isimli tezkiresinde bahsedilmektedir. Fâizî, “bu ebyât divanından intihâb olındı” diyerek şairin bir divanı olduğunu haber vermektedir (Kaf-zâde Fâizî yazma: 45b). Şairin divanından söz eden diğer bir önemli kaynak da yine XVII. yüzyılda Kâtip Çelebi tarafından kaleme alınmış olan Keşfü’z-Zünûn’dur. Bu eserde Rahmî’nin Türkçe bir divanı olduğu açıkça zikredilmektedir. Aynı kayıtlar, Bağdatlı İsmail Paşa’nın Îzâhu’l-Meknûn ve Hediyyetü’l-Ârifîn isimli eserlerinde de bulunmaktadır (Kâtib Çelebi 1992: 1/789, Bağdatlı İsmail Paşa 1992: 3/504, Bağdatlı İsmail Paşa 1992: 6/249-250). Bu ifadelerden Rahmî Dîvânı’nın XVII. yüzyılda tertip edildiği ya da ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Ancak daha sonra kaleme alınan Kâmûsu’l-A’lâm, Osmanlı Müellifleri, Sicill-i Osmânî ve Tuhfe-i Nâilî gibi biyografik kaynaklarda divandan söz edilmemesi adı geçen divanın belki de daha sonra ortadan kaybolduğunu göstermektedir. Bunlardan başka Cumhuriyet döneminde yapılmış çalışmalarda da Rahmî’nin divanından pek bahsedilmez. Diğer taraftan özellikle yurt dışında hazırlanan bazı yazma eser kataloglarında Dîvân-ı Rahmî isimli eserlere rastlanmakta ve bu divanlardan bazıları Bursalı Rahmî’ye aitmiş gibi gösterilmektedir. Ancak metinleri incelendiğinde bu divanların Bursalı Rahmî’ye değil, umumiyetle Kırımlı Rahmî’ye ait olduğu anlaşılmaktadır.
Bursalı Rahmî Divanı’nın bugün itibariyle bilinen tek yazma nüshası, Ankara Millî Kütüphane yazmaları arasında, A 6803/1 numarada bulunmaktadır. Bursalı Rahmî’nin Divan’ı çok hacimli bir divan değildir. Eserde; 13 kaside, 3 kıt’a, 1 on beşli musammat, 1 on dörtlü musammat, 1 terkib-bent, 1 müsemmen, 5 müseddes, 7 tesdis, 2 muhammes, 16 tahmis, 1 murabba, 245 Gazel, 1 rubai, 8 matla, 4 müfret olmak üzere toplam 308 manzume bulunmaktadır. Anlaşıldığı üzere Bursalı Rahmî Dîvânı kaside, musammat, kıt’a, gazel, rubai gibi farklı nazım şekillerini içerse de gazel ağırlıklı bir eserdir. Divan’ın yaklaşık % 80’inin gazel olduğu görülmektedir. Gazelin ardından tahmis ve kaside nazım şekillerinin Dîvân’da çok kullanıldıkları ortaya çıkmıştır.
Rahmî, uzunluğu 27 beyitle 51 beyit arasında değişen kasidelerini Kanuni Sultan Süleyman, Sultan II. Selim, Celal Bey ve Nişânî gibi devlet adamlarına sunmuştur. Rahmî’nin kasidelerinin genel itibariyle, oldukça sanatkârane ve zarîf bir üslupla söylenmiş oldukları görülmektedir. Kasidelerde bol bol tabiat tasvirlerine başvurulmuş, edebî sanatlar ve sosyal hayat unsurları sıkça kullanılmıştır. Rahmî; Sihrî, Yahya Bey, Ahmet Paşa, İshak Çelebi ve Necatî Bey’in birer gazelini/beytini tesdis etmiş, ayrıca Hayalî’nin 5, Necatî’nin 3, Muhibbî’nin 3, Ahmet Paşa, Yahya Bey, Celal-zade Salih, Selimî ve Seyyid’in birer gazelini tahmis etmiştir. Bunlar değerlendirildiğinde Rahmî’nin en fazla Hayalî ve Necatî’den etkilendiği anlaşılmaktadır. Ayrıca Rahmî, Kanuni’nin öldürttüğü Şehzade Mustafa için de terkib-bent nazım şekliyle bir mersiye kaleme almıştır. Rahmî Divanı’nın en sanatkârane bölümü olan gazeller kısmındaki şiirlerin çoğunlukla ince hayaller ve edebî sanatlarla bezenmiş ve özenilerek söylenmiş olduğu görülmektedir. Büyük bir kısmı 5 beyit olan gazellerin % 85’inde aşk konusu işlenmiştir. Bu aşkın beşerî, platonik ve İlahî olmak üzere farklı şekillerde işlendiği görülmektedir.
Genel olarak Rahmî Divanı’nda en fazla işlenen konular; aşk, methiye ve tasavvuftur. Doğuştan yetenekli bir şair olduğu anlaşılan Bursalı Rahmî'nin Divan'ındaki şiirlerde bol bol kullandığı deyimlerin de yardımıyla Türkçeyi başarıyla kullandığı, ince ve renkli hayallerle, edebi sanatlarla şiirlerini süslediği, sosyal hayat ve tabiattan ilhamla güzel söyleyişler yakaladığı rahatlıkla söylenebilir.
Bursalı Rahmî’nin şiirleri üzerine önce, mecmualardan hareketle Ali Nihad Tarlan (1948) ve Sabahattin Küçük (1993) tarafından birer makale yazılmış ve şairin bazı şiirleri yayınlanmıştır. Ardından mecmualardan toplanan şiirlerden hareketle Turan Boranoğlu (1997) tarafından divanın tahlili yapılmış, Fatih Tığlı (2006) da konuyla ilgili bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır. Mustafa Erdoğan önce yazma divan nüshasını tanıtan bir makale yazmış (2007), daha sonra da yazma divandaki şiirleri mecmualardan topladığı şiirlerle birleştirerek Bursalı Rahmi ve Divanı isimli kitabı incelemesiyle birlikte yayınlamıştır (2011). Aynı kitabın metin bölümü bilahare T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından e-kitap olarak da yayınlanmıştır (2012, 2017).
Şairin biyografisi için bk. "Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rahmi-bursali-pir-mehmed
Eserden Örnekler
Gazel
Za’fdan künc-i ‘anâda kim dil-i şeydâ yatur
Ger ecel gelseydi görmez şöyle nâ-peydâ yatur
Cûşa gelse kem habâbıdur rüsûm-ı kâyinât
‘Işkdur nâmı fezâ-yı dilde bir deryâ yatur
Pâyınuŋ hârın çıkarmış sûzen-i müjgân ile
Deştde Mecnûn görince nâka-i Leylâ yatur
Var fenâ deştin temâşâ it açup ‘ibret gözin
Nice İskender türâb olmış nice Dârâ yatur
Şâh-ı ‘âlem gelse çekmez pâyını dâmânına
Künc-i istignâda Rahmî şöyle bî-pervâ yatur (Erdoğan 2017: 192)
***
Gazel
Ne kanlar dökdügin ‘arz itse çeşmüm yâre âl aŋlar
Tenüm gamdan hilâle döndi dirsem bir hayâl aŋlar
Gözüm merdümlerinüŋ ‘aksi düşmişdür letâfetden
Ruhuŋ mir'âtına nâzır olanlar anı hâl aŋlar
Hadîs-i ‘ışkı benden sor ne bilsün zâhid-i nâ-dân
Rumûzın bu mu’ammânuŋ mücerred ehl-i hâl aŋlar
Vücûd-ı vâcibüŋ mâhiyyetin idrâk iden ‘ârif
Hakîkatde vücûd-ı mümkinâtı hep zılâl aŋlar
Belâ bezminde zâr olsam ‘aceb mi çeng ü nây-âsâ
Kanı bir merd-i kâbil bu cihânda kîl ü kâl aŋlar
Fenâ bezminde Cem keyfiyyetin câm-ı mahabbetden
Harâbâta düşüp şûrîde-hâl olan ricâl aŋlar
Sühan bezminde Câmîdür bilen keyfiyyet-i şi’rüm
Hayâlât-ı kelâmum Rahmiyâ ancak Kemâl aŋlar (Erdoğan 2017: 190)
***
KASÎDE-İ RAHMÎ ÇELEBİ
Sahn-ı gabrâyı gelüp eyledi zîver nevrûz
Oldı hadrâda meger Hızr ile hem-ser nevrûz
Cûylar sanma ki gülzâra seher oldı revân
Çekdi Ye’cûc diye sedd-i Sikender nevrûz
Lâle sanma ki dür-i jâle ile zeyn oldı
Cem gibi aldı ele câm-ı mücevher nevrûz
‘Aks-i güllerle degüldür leb-i cûy üzre habâb
Hayme-i alını ‘arz eyledi yer yer nevrûz
Eline la’l teber aldı degül tâc-ı horûs
Olıcak şâh-ı güle peyk-i teberder nevrûz
Jâleden şâhid-i gül gûşına nâzüklük ile
Zeyn idüp takdı nice dürr ü mücevher nevrûz
Sûretâ tâze cüvân haşre degin zinde velî
Oldı ma’nîde velî pîr-i mu’ammer nevrûz
Bir nefesle çemene mürde iken virdi hayât
Oldı ‘Îsâ gibi bir rûh-ı musavver nevrûz
Pûte-i şemsde kâl itdi zerin zerger-vâr
Şâhid-i nergis içün düzdi zer-efser nevrûz
Cevher-i nâmiye ahkâmını ibrâz itdi
Taht-ı ‘unsurda idi gerçi ki muzmer nevrûz
Hâr sanma ki diler sâ’id-i gülden ala kan
Aldı fassâd gibi destine neşter nevrûz
[...] (Erdoğan 2017: 68-69)
Kaynakça
Akbayar, Nuri (haz.) (1996). Mehmed Süreyyâ. Sicill-i Osmânî 4/1344. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Bağdatlı İsmail Paşa (1992). Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Mü’ellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. 2 C. Beyrut.
Bağdatlı İsmail Paşa (1992). Îzâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyli alâ-Keşfi’z-Zünûn. 2 C. Beyrut.
Boranoğlu, Turan (1997). Bursalı Rahmî Çelebi Divanı’nın Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Cunbur, Müjgan vd. (haz.) (2001). Millî Kütüphane Yazmalar Kataloğu-VI (Türkçe Divanlar). Ankara.
Çavuşoğlu, Mehmed (haz.) (1977). Yahya Bey Divan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Çavuşoğlu, Mehmed (1982). “Şehzâde Mustafa Mersiyeleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi (Tayyip Gökbilgin Hatıra Sayısı) (12): 641-686.
Dîvân-ı Rahmî (yazma). 06 Mil Yz A 6803/1.
Erdoğan, Mustafa (2007). “Bursalı Rahmî’nin Divanı Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (34): 21-45.
Erdoğan, Mustafa (hzl.)(2011). Bursalı Rahmî ve Dîvânı. İstanbul: Dergâh Yay.
Erdoğan, Mustafa (hzl.) (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. E-kitap. Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 11.11.2022]
Kaf-zâde Fâizî (yazma). Zübdetü’l-Eş’âr. Millet Kütüphanesi. Ali Emîrî Manzûm Eserler Bölümü. 1325.
Kâtib Çelebi (1992). Keşfü’z-Zünûn an Esâmî’l-Kütübü ve’l-Fünûn. 2 C. Beyrut.
Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı, (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. 2 C. Ankara: Bizim Büro Yay.
Küçük, Sabahattin (1991-92). "16. Yüzyıl Şairlerinden Bursalı Rahmi Çelebi ve Şiirleri". Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi (Âmil Çelebioğlu Armağanı) (7): 423-472.
Şemseddin Sami (1996). Kâmûsu’l-A’lâm. 6 C. Ankara: Kaşgar Neşriyat.
Tarlan, Ali Nihad (1948). "Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Divan Şiiri Rahmî ve Fevrî". İstanbul Üniversitesi. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dalı 1(1): 1-52.
Tığlı, Fatih (2006). Bursalı Rahmî Çelebi ve Divânı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | GÜL-İ SAD-BERG (RAHMÎ) | Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed | Prof. Dr. Gülgün Erişen Yazıcı |
Görüntüle | ||
2 | ŞÂH U GEDÂ (RAHMÎ) | Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed | Araş. Gör. Burhan Can |
Görüntüle | ||
3 | YENİŞEHİR ŞEHRENGÎZİ (RAHMÎ) | Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed | Prof. Dr. Mustafa ERDOĞAN |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
5 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
6 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
7 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
8 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
9 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
10 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
12 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
13 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |