DÎVÂN (OSMAN NEVRES)
şiirler, mektuplar
Nevres, Osman (d. 1236/1820-21 - ö. 1293/1876)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Nevres’in en önemli eseri. Ziyâ Paşa, eserin tab‘ı üzerine yazdığı takrizinde Nevres’i son derece erdemli bir insan ve döneminin seçkin şairleri arasında göstermiş, ayrıca onun üç dilde şiir ve eser yazabilecek güçte, hünerli bir şair olduğunu belirtmiştir. Gazelleri arasında klasik şiir zevkini yansıtan güzel örnekler bulunmakla birlikte, mersiyeleri ve şarkıları daha çok tanınmış ve beğenilmiş olan Nevres, döneminde şairliğinden önce münşiliği ile tanınmış ve klasik Osmanlı nesrinin devrindeki en önemli temsilcilerinden biri kabul edilmiştir. Aynı zamanda musikişinas bir şair olan Nevres, bazı gazellerinde “Nev-zemîn”, “Acemâne”, “Mersiye-gûne” vb. başlıklar kullanmak, mahlasına matla beytinde yer vermek suretiyle bazı yeni arayışlara girmiş olmakla birlikte, devrinde Avrupai edebiyattan çok divan edebiyatı geleneğine bağlı kalmıştır. Nevres ayrıca, ilgi ile okunan sanatlı nesirleri, naat ve mersiyeleri; âşıkane, rindane hatta bazı yeni düşünceleri yansıtan vatan temalı gazelleri, bir kısmı bestelenmiş güzel şarkıları olmakla birlikte Tanpınar’ın da belirttiği üzere, devrinin orta hâlli şairlerinden biridir (Tanpınar 1997: 422; Kaya 2017: 134, 144).

İlmî neşrinden (Kaya 2017) hareketle Dîvân'da, “Rubâiyyât” başlığı altında münacat ve naat içerikli 5 rubai; “Na‘t, Mersiye-i Kerbelâ, Medhiye, Kasîde, Medhiye Gazel” başlığı altında 4 manzume; “Kasâid” başlığı altında ve büyük çoğunluğu kaside nazım şekliyle yazılmış methiyelerden oluşan 18 şiir; “El-Mukatta‘ât” başlığı altında kıt‘a, kıt‘a-i kebîre ve gazel örneklerinden oluşan 12 şiir; “Et-Tevârîh” başlığı altında, aralarında beyit ve gazeller bulunmakla birlikte çoğunluğu kıt‘a-i kebîre olan 24 şiir; 1 adet gazel; “Tahmîsler” başlığı altında 2 tahmis; “Muhammesler” başlığı altında 2 muhammes; “Şarkılar” başlığı altında ve tamamı mütekerrir murabba olan 7 şarkı; “El-Gazeliyyât” başlığı altında 324 gazel; “Müstezâdlar” başlığı altında 2 müstezâd, “Mektûblar” başlığı altında 4  mektup; “Eş‘âr-ı Müteferrika” başlığı altında ve çoğunluğu kıt‘a-i kebîre olan 24 şiir; “Rubâiyyât” başlığı altında 20 rubai; “Dü-beytler” başlığı altında 27  dü-beyt, “Müfredât” başlığı altında ve çoğu müfred, az bir kısmı ise matla ve makta olan 50 beyit bulunmaktadır.

Dîvân'da ayrıca kaside nazım şekliyle yazılmış 1 “Arz-ı Hâl” ve 2  “Mesnevî”; 1 “Muhtıra-i Nâzım” (Nevres, burada okuyucuyu bazı şiirleri hususunda bilgilendirmekte ve kısmen uyarmaktadır); 1 adet “Takrîz” ve 1 “Târîh-i Feyzî” (Bu şiir, Feyzî Efendi tarafından eserin tab‘ı üzerine söylenmiş ve methiye tarzında yazılmış dokuz beyitlik bir tarih gazelidir) yer almaktadır.

Hemen her divan şairi gibi Nevres de şiirlerinde en fazla aşk temasına yer vermiş, bazı rindane tavırlarına rağmen tamamen beşerî aşkı işlemiş ve bunu büyük oranda geleneğe uygun bir şekilde âşık-sevgili-rakip üçlüsü çerçevesinde ele almıştır. Klâsik Türk şiirinde diğer şairlerce ele alınmış pek çok hususa şiirlerinde Nevres de yer vermiş olmakla birlikte, zaman zaman bunlara kendine has konu ve temalar eklemiştir. Bunlar arasında vatan ve gurbet temaları ile Bağdat özel bir yere sahiptir.

Türkçe, Farsça ve Arapça şiirlerinden oluşan yazma Dîvân'ı, İzmirli Emin Muhlis Paşa tarafından alınarak kaybedildiğinden, elinde ancak dağınık hâldeki şiir müsveddeleri kalan Nevres, hastalığı sebebiyle bunları bir araya getirecek gücü kendinde bulamaz ve Yusuf Kâmil Paşa’dan eserinin neşredilmesi hususunda yardım ister. Paşa, şairin divanına ait müsveddeler ile sağa sola dağılmış şiirlerini toplayıp neşre hazırlaması için Ziya Paşa’yı teşvik eder, ayrıca basım masraflarını üstlenir. Böylece Dîvân, Nevres’in hasta yatağında tedavisinin sürdüğü sırada ve ölümünden yaklaşık iki yıl önce (Matbaa-i Âmire 1290, 334 s.) neşredilir. Nevres, Dîvân'ını Sadrazam Şirvânî-zâde Mehmed Rüşdü Paşa’ya takdim eder. 

Osman Nevres Dîvânı'ndan hareketle M. Kayahan Özgül önce bir seçmeler hazırlamış, daha sonra Dîvân'ın metnini neşretmiştir (1999, 2016). Dîvân'ın kapsamlı bir incelemeyle birlikte ilmî neşri, ilk kez Bayram Ali Kaya tarafından yapılmıştır (2007). Kaya, zaman içerisinde tekrar gözden geçirmek ve şairin yeni şiirlerini de eklemek suretiyle Dîvân'ı yeniden yayımlamıştır (2010, 2017, 2020).

Şairin biyografisi için bk. "Nevres, Osman Nevres". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nevres-osman-nevres


Eserden Örnekler


1

Şarkı

I

Eyle şevk-engîz-i hasret sîne-i sûzânımı

Ney gibi sûrâh sûrâh et dil-i nâlânımı

Nâlemi sûz-ı dil eyle sûz-nâk efgânımı

Git bu şeb eğlendir ey âh-ı seher cânânımı

II

Ney o şeh-nâzın değilmiş emrine beste-miyân

Öpmez olmuş bâde-i gül-gûn ayağın her zamân

Sen olup bârî figânım bülbülüyle hem-zebân

Git bu şeb eğlendir ey âh-ı seher cânânımı

III

Nağme-i nâ-sâz-ı gerdûn gûş-ı yâre gitmesin

Perde-i sâz-ı muhâlif hâtırın incitmesin

Hem-demim yok diyü mahzûn olmasın âh etmesin

Git bu şeb eğlendir ey âh-ı seher cânânımı

IV

Eylemiş kânûn-ı hasret bezmini beytü’l-hazen

Bir sabâ kalmış fakat uşşâkdan yâre giden

Bir nevâ-yı şûr ile bârî ferah-nâk eylesen

Git bu şeb eğlendir ey âh-ı seher cânânımı

V

Eğlemezmiş bülbül âh etdikçe gül-ruhsârımı

Bir hazîn âvâz ile şâd eylemezmiş yârimi

Al berâber kalb-i mahzûnumla çeşm-i zârımı

Git bu şeb eğlendir ey âh-ı seher cânânımı

VI

Rûz u şeb kan ağlarım âh eylerim ol mâh içün

Yaradıldım sanki feryâd u figân u âh içün

Kalmadı sabrım harâb oldum amân Allâh içün

Git bu şeb eğlendir ey âh-ı seher cânânımı

VII

Nâz ederken herkese nâzın çekermiş herkesin

Âh eder inler imiş aşkı ile bir nev-resin

Âh-ı germin çeşm-i giryânın seversen Nevres’in

Git bu şeb eğlendir ey âh-ı seher cânânımı (Kaya 2017: 407-408).


2

Gazel

Dil-i me’yûs sahbâ-yı emelden neş’e-yâb olmaz

Çerâğ-ı bahta pertev çeşme-i ikbâle âb olmaz

Şuyû‘u zerre-perverlikledir mihr-i cihân-tâbın

Mu‘în-i zîr-destân olmayan âlî-cenâb olmaz

Bekâ-yı nâmdır üftâdegâna dest-gîr olmak

Gönül yapmaklığı mu‘tâd eden mün‘im harâb olmaz

Safâ-yı kâbiliyyet katreyi deryâ-nihâd eyler

Hevâ-yı lutf-ı tab‘a olmayan kâbil habâb olmaz

Cevâb ister zebân-ı arz-ı hâcet kilk-i himmetden

Ki temhîd-i tegâfül sâile redd-i cevâb olmaz

Belâ görmez şikeste-hâtırânı eyleyen mecbûr

Mu‘în-i halk olan vakt-i musîbetde musâb olmaz

Kemâl-i lutf olur esbâb-ı hüsnü âkıbet Nevres

Mürüvvet gibi ehl-i himmete hüsn-i me’âb olmaz (Kaya 2017: 468).


3

Gazel

Uğramış gibi bir efsâneye âvâre vatan

Âh derdim deyip âh eyler arar çâre vatan

Çekmiş ebnâ-yı vatan dâmen-i hubbundan elin

Yeri var etse girîbânını sad pâre vatan

Bir yüz aklığını görmez mi ricâl-i vatanın

Kala mı baht-ı siyâhım gibi hep kara vatan

Ne felek yâr ne ebnâ-yı vatan yâver aña

Çâre kimden arasın derdine bî-çâre vatan

Yine âfet-zede-i sadme-i seyl-i gam olup

Açdı Nevres dil-i zâra yeni bir yara vatan (Kaya 2017: 529).

Kaynakça


Kaya, Bayram Ali (hzl.) (2007). Osman Nevres ve Dîvânı (İnceleme-Metin). İstanbul: Gökkubbe Yay.

Kaya, Bayram Ali (hzl.) (2010). Osman Nevres ve Dîvânı (İnceleme-Metin). Ankara: Akçağ Yay.

Kaya, Bayram Ali (hzl.) (2017). Osman Nevres Dîvânı. İstanbul: Kesit Yay.

Kaya, Bayram Ali (hzl.) (2020). Osman Nevres Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76247,osman-nevres-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 13.07.2021].

Osman Nevres (1290). Dîvân. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Özcan, Hidayet (hzl.) (2000). İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal Son Asır Türk Şairleri. C. 3. Ankara: AKM Yay.

Özgül, M. Kayahan (hzl.) (1999). Osman Nevres, Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.

Özgül, M. Kayahan (2016). Osman Nevres Efendi, Şiirin Hazanında Gazel Dökenler-IV. İstanbul: Kitabevi Yay.

Tanpınar, Ahmet Hamdi (1997). 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.

Atıf Bilgileri


Kaya, Bayram Ali. "DÎVÂN (OSMAN NEVRES)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-osman-nevres. [Erişim Tarihi: 29 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MERSİYE-İ HAZRET-İ HÜSEYİN (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
2 DESTÂR-I HAYÂL (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
3 ESER-İ NÂDİR / MECMÛATÜ’T-TARAB ALÂ LİSÂNİ’L-EDEB (NEVRES) Nevres, Osman Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
4 MERSİYE-İ KERBELÂ (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
5 KÜLBE-İ AHZÂN (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
6 PERÎ İLE CİVÂN (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
7 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
8 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
9 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
10 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
11 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
12 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
13 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
14 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
15 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
16 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle