Yenikapı Mevlevihanesi şeyhlerinden Seyyid Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi’nin şiirlerinin yer aldığı eseri. Abdülbâkî Nâsır Dede, Mevlevi şeyhi ve şair olmasının yanı sıra derin musiki bilgisiyle de öne çıkmaktadır. Geliştirmiş olduğu nota yazımının yanı sıra, Türk musikisine “Dil-âviz, Ruh-efzâ, Gül-ruh, Dil-dâr, Hisâr-kürdî” adlı beş terkip ve “Şîrîn” adında bir usul kazandırmıştır. Bunun yanında pek çok kullanılmayan terkibi yeniden isimlendirmiştir. Nâsır Dede, aynı zamanda döneminin önemli neyzenlerinden biridir (Sakaoğlu Runa 2019: 13).

Nâsır Dede’nin Dîvân’ında 17 kaside, 12 tarih, 2 tahmis, 1 murabba, biri Farsça ve biri Arapça 55 gazel, 1 rubaî, 4 kıt’a, 36 müfred bulunmaktadır (Bıyık 1996: XII). Şair, başta kendisi gibi Mevlevi olan ve İlhâmî mahlasıyla söylediği şiirlerinden oluşan bir de divanı bulunan Sultan III. Selîm olmak üzere, III. Selîm’in kız kardeşi Beyhan Sultan’a ve Sultan II. Mahmûd’a, Yûsuf Ziyâ Paşa’ya, Kaptan Gazi Hüseyin Paşa’ya, Kemâl Ahmed Dede’ye, Mevlevî Ebûbekir Çelebi’ye kasideler yazmıştır. Şairin kasideleriyle övdüğü bir diğer kişi ise Mevlânâ’dır. Kasidelerin bazıları nesib ve girizgâh bölümlerinin olmayışı ile klasik kaside tertibine uymamaktadır. Nâsır Dede’nin kasideleri; hayal gücünün genişliği, kelime hazinesinin zenginliği ve sözcüklerin birbiriyle uyumunun yanı sıra samimi, içten ve coşkulu bir söyleyiş özelliğine sahiptir.

Dîvân’daki tarihlerde doğum, ölüm, sakal bırakma gibi hususlar ele alınmıştır. Münif Efendi’nin oğlu Ahmed Sâdık’ın, Şeyh Ali Dede’nin oğlunun, kendi oğlu Ebubekir Efendi’nin, kardeşi Abdurrahim Efendi’nin kızı Münîre Fatıma Hanım'ın doğumlarına; Vasfî Efendi’nin, Yunus Bey’in sakal bırakmalarına; hocası Muhammed Efendi’nin müderrisliğe atanmasına düşürdüğü tarih bunlardan bazılarıdır.

Nâsır Dede, Arzî Mehmed Dede Efendi ile Gavsî Ahmed Dede’nin birer gazelini tahmis etmiştir. Az sayıdaki gazellerinde Mevlânâ ve Mevlevilik etkisi açıkça görülmektedir. Bazen doğrudan bazen de dolaylı olarak Mevlânâ’yı ve Mevleviliği gazellerinin konusu yapmıştır. Şairin âşıkane ve rindane gazelleri de vardır ve bunların çoğu bestelenmiştir. Tasavvufi edayla kaleme aldığı gazellerinde dünya malına tapmamayı, hırslı olmamayı, kanaatkâr olmayı tavsiye etmiştir. Eserdeki rübai ve kıt’alarda ise aşk ve hâlleri konu edilmiştir.

Eserin genelinde hâkim olan konu Mevleviliktir. Nâsır Dede, Arapça ve Farsçayı bu dillerde şiir yazabilecek derecede bilmektedir. Bu durum, eserinde hissedilmekle birlikte şairin bazı manzumelerinde sade ve anlaşılır bir söyleyişi yakaladığını söylemek mümkündür. Şiirleri nazım tekniği bakımından bazı kusurlar barındırmaktadır. Dönemi şairleri gibi Nâsır da aruzu uygulamada bazı hatalara düşmüştür. Ahengi sağlarken kafiyenin çeşitli olmasına dikkat etmiş ve redif kullanmaya özen göstermiştir. Eski Türk şiirinde çokça rastladığımız mısra başı kafiye/ön kafiye ve mısra başı redif/ön redif şairin -az da olsa- ahenk için başvurduğu ifade yollarındandır. Ayrıca geleneğin imkânları dâhilinde ses ve söz sanatlarından da faydalanmış, bu sanatları başarıyla kullanmıştır. 

Dîvân’ın bilinen tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Nafiz Paşa Nu. 00941’de kayıtlıdır. 56 varaktan oluşan bu nüsha 1209/1794-95’te istinsah edilmiştir. Esere dair bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Bıyık 1996).

Şairin biyografisi için bk. “Nâsır, Seyyid Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nasir-seyyid-abdulbaki-nasir-dede