DÎVÂN (MÜŞTÂK)
şiirler
Müştâk, Müştâk Baba, Bitlisli (d. 1172/1759 - ö. 1247/1832)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kadiri tarikat şeyhlerinden Müştâk Baba’nın tasavvuf ve edebiyat çevrelerinde en çok bilinen eseri Dîvân’ın tenkitli basımında 8 kaside, 4 mesnevî, 2 murabba, 3 muhammes, 1 müseddes, 6 tahmis, 244 gazel, 6 tarih, 48 kıt'a, 3 nazm, 1 bahr-i tavil, 197 müfred olmak üzere toplam 524 Türkçe şiir yer almaktadır (Gündoğdu 1997). Ayrıca Dîvân’ın nüshalarında yaklaşık 60 Farsça şiir bulunmaktadır (Akot 2010).

Dîvân’daki kasideler ve diğer nazım şekillerinin önemli bir bölümü münacat ve na't türündedir. Aruz vezniyle yazılan bütün şiirlerde Arap alfabesinin her harfinden kafiye oluşturulmuştur. Dîvân’da kafiyelerine göre alfabetik sırayla dizilen gazellerin kafiye harfi değişince ilk gazele na'tla başlanmıştır. Eserde nazım şekillerinin sıralanmasında klasik divan tertibinin dışına çıkılmıştır. Dîvân’da gazellerin arasına serpiştirilmiş kaside ve musammatların yanında müfretlerden sonra mesnevi ve tarih manzumeleri yer almıştır. Dîvân’da şairin gezip gördüğü, yaşadığı yerleri konu alan bilâdiye tarzı şiirlerin yanı sıra akrostiş, mülemma tarzı şiirler de bulunmaktadır.

Dîvân’daki şiirler şairin tasavvuf anlayışının bir yansımasıdır. Mürşit, mürit, sufi, ilahi aşk, itikat, şeriat, tarikat, makamlar ve mertebeler, seyr-i süluk, züht, ihlas, takva, fena ve beka, rabıta, zikir, ibadet, tevhit, hidayet, dalalet, ilim, marifet, akıl, kalp, tasavvufî şiir, musiki, semâ, raks, nefs, şeytan, tövbe, vera, dua gibi kavramlar ayet ve hadislerle desteklenerek şiirlere konu edilmişlerdir. Şair kendisinin tasavvuf yolunda olgunlaşmasında katkısı olan mürşitlerini şiirlerinde yeri geldikçe anmış, bazı şiirlerini onlara ithaf etmiştir. Şiirlerde öne çıkan diğer önemli bir hususiyet hikemî üsluptur. Şair, tarikat şeyhi olmasının verdiği sorumluluk duygusuyla şiirlerinde hikmetli sözlere yer vermiştir. Şiirlerdeki hikemîlik tasavvufi çerçevede olup tasavvufa meyledenleri tasavvuf yolunda nasıl davranmaları gerektiğini göstermek üzerinedir. Şiirlerde Allah aşkından, ilmin öneminden, dünya hayatının gelip geçiciliğinden bahsedilmiş, yaşanılan çağın huzursuzluk ve güvensizliğine karşı insanlar uyarılmış, öğütler verilmiştir. Bu öğütler arasında en çok bir şeyhe bağlanmanın gereğinden bahsedilmiştir. Anlama ve mesaja verilen aşırı önem neticesinde şiirlerin kimi zaman nasihate dönüştüğü görülmektedir. Dîvân’daki şiirler tefekkür, tasavvuf, hikmet ağırlıklı olmakla birlikte lirizmden büsbütün uzak değildir. Şair klasik Türk şiirinin sevgili, âşık, bağ, meyhane, işret meclisi anlayışını yansıtan âşıkane gazellerine tasavvufi ve mecazi anlamlar yüklemiştir. Divan’da kullanılan dil, 18. yüzyıl Osmanlı Türkçesinin özelliklerini taşımaktadır. Şiirlerde Arapça ve Farsça kelimeler oldukça fazladır. Kimi sade şiirler, mahalli söyleyişler bulunmakla birlikte şiirlerin genelinde dil ağır ve süslüdür.

Çeşitli kütüphanelerde biri matbu, beşi yazma olmak üzere eserin altı nüshasına ulaşılmıştır. Eserin istinsah tarihi tespit edilebilen en eski yazma nüshası 1253/1837 yılına aittir. 1264/1846 tarihli matbu nüshanın birçok basımı bulunmaktadır. Eser şekil ve üslup yönünden bir doktora çalışmasına (Doğan 1992), eserin tenkitli metni ise bir kitap çalışmasına (Gündoğdu 1997) konu olmuştur.

Şairin biyografisi için bk. “Müştâk, Müştâk Baba, Bitlisli”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustak-mustak-baba-bitlisli 

Eserden Örnekler


Gazel

Sırr-ı ümmü’l-kitâbdır nazmım

Ma’ni-i müstetâbdır nazmım


Cûşa geldikçe mest olur ahbâb

Bezm-i dilde şarâbdır nazmım


Dile geldikçe feyz-i Rabbânî

Söylerim bî-hicâbdır nazmım


Gerçi bir abd-ı rû-siyâhım ben

Şâh-ı âli cenâbdır nazmım


Söylerim bî-tevakkuf ey Müştâk

Lebde hâzır cevâbdır nazmım          (Gündoğdu 1997: 205).


Gazel

Ey şehr-i safâ-bahşa mahsûd-i cinân Bitlis

Vey kişver-i bî-hemtâ pâkîze-mekân Bitlis


Ey mesken-i Ehlu’llâh vey milket-i âli câh

Rahat gidesin her gâh kehf-i dil u cân Bitlis


Mahrûse-i âlemde yok böyle güzel belde

Reşk-âver-i Hindistân Keşmîr-nişân Bitlis


Sükkânı nazîf-ülfet hûbânı melek-sûret

Her bahcesi cennet-i Firdevs-i cihân Bitlis


Melek-sibeh-i uşşâk mevlîdine Müştâk

Envârı hemîn işrak çün mihr-i ıyân Bitlis          (Gündoğdu 1997: 152).


Kaynakça


Akot, Bülent (2010). Müştâk Baba Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.

Doğan, Ahmet (1992). Müştâk Baba, Hayatı ve Edebî Şahsiyeti, Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Gündoğdu, M. Kemal (1997). Müştâk Baba (Dîvân). İstanbul: MEB Yayınları.

Atıf Bilgileri


Keklik, Murat. "DÎVÂN (MÜŞTÂK)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-mustak. [Erişim Tarihi: 06 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ÂSÂRÜ'L-MÜŞTÂK ESRÂRÜ'L-UŞŞÂK (MÜŞTÂK) Müştâk, Müştâk Baba, Bitlisli 8 Prof. Dr. Ekrem Bektaş
Görüntüle
2 MEKTÛBÂT-I KİMYÂ-YI MÜŞTÂK (MÜŞTÂK) Müştâk, Müştâk Baba, Bitlisli Dr. Öğr. Üyesi Murat Keklik
Görüntüle
3 BAHÂR-NÂME (MÜŞTÂK) Müştâk, Müştâk Baba, Bitlisli Dr. Öğr. Üyesi Murat Keklik
Görüntüle
4 MİŞKÂTÜ'L-MÜŞTÂK MİR’ÂTÜ'L-UŞŞÂK (MÜŞTÂK) Müştâk, Müştâk Baba, Bitlisli Dr. Öğr. Üyesi Murat Keklik
Görüntüle
5 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
6 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
7 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
8 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
9 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
10 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
11 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
12 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
13 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
14 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle