- Yazar Biyografisi (TEİS)
Muhyiddîn Abdâl - Madde Yazarı: Prof. Dr. Bayram Durbilmez
- Eser Yazılış Tarihi:16. Yüzyıl
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:22/02/2022
DÎVÂN (MUHYİDDÎN ABDÂL)
şiirlerMuhyiddîn Abdâl (d. ?/? - ö. ?/?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Muhyiddîn Abdâl'a ait şiirlerin bulunduğu eser. Dîvân’da 275 şiir bulunmaktadır. Bu şiirlerden 81’i Klasik Türk şiiri nazım biçimleriyle, 194’ü sözlü edebiyat kaynaklı nazım biçimleriyle oluşturulmuştur. Klasik Türk şiiri nazım biçimleriyle oluşturulan metinlerden 78’i gazel ve kaside, 3'ü mesnevi tarzındadır. Sözlü edebiyat kaynaklı nazım biçimleriyle meydana getirilen metinlerden 53’ü nefes, 133’ü mani, 6'sı tuyug, 2'si destan özelliği gösterir. Sözlü edebiyat kaynaklı nazım biçimleriyle meydana getirilen metinlerin tamamında vezin olarak hece ölçüsü kullanılmıştır. Klasik Türk şiiri nazım biçimleriyle oluşturulan bazı şiirlerde aruz ölçüsü bulunmakla birlikte, hece ölçüsünün kullanımı daha fazladır. Aruz ölçüsüyle oluşturulan birkaç şiirde aruz kusurlarının belirgin olması, bu metinlerin sözlü kültür ortamlarından tespit edilerek Dîvân'a eklendiğini düşündürmektedir.
Şiirlerinde kullanılan ayaklar, dil ve üslûp özellikleri, vs. incelendiğinde Muhyiddîn Abdâl’ın Yunus Emre, Şah İsmail Hatayî, Kaygusuz Abdâl ve Nesimî gibi şairlerden etkilendiği söylenebilir. İncelenen eserin nüshalarında genellikle Osmanlı dönemi Eski Anadolu Türkçesi özellikleri taşıyan bir dil öne çıkmaktadır. Bu dil, şairin yaşadığı düşünülen zaman ve sosyokültürel çevreye göre anlaşılır ve akıcı bir dildir. Hurufilik inancını yansıtan şiirlerde ise Arapça, Farsça kelime ve tamlamalar ile harf ve sayı simgeciliği belirgindir. Eserin dil ve üslûp özelliği incelendiğinde “ferdî üslûp” yerine daha çok Kalenderî, Bektaşi, Hurufi çevrelerin “ortak üslubu” öne çıkmaktadır (Durbilmez 1998: 14). Şiirlerde geçen simge, remiz, motif, imge ve mecazlar genellikle Kalenderî, Bektaşi, Hurufi çevrelerin şiir geleneğine bağlı kavramları karşılamaktadır. Bunun sebebi, eserde yer alan şiirlerin Kalenderîlikten Bektaşiliğe geçişin tam netleşmediği bir dönemde meydana getirilmesi olabilir. Hurufîlik de bu geçiş döneminde Kalenderî- Bektaşi zümreleri derinden etkilemeye başlamıştır (Durbilmez 1998: 241). Eserde Hallac-ı Mansur, Seyyid Nesimî, Fazlullah Hurufî, Hacı Bektaş Velî, Otman Baba, Kumral Baba, Balım Sultan ve Akyazılı İbrahim Baba’dan söz eden şiirlerin bir arada bulunması da eserin geçiş dönemi ürünü olduğunu gösterir. “Bist ü heşt ü sî vü dü” veya “Yirmi sekiz, otuz iki” gibi Hurufilik kaynaklı bazı kalıp sözler, bazı ayet ve hadislerin Türkçe karşılıkları, atasözü ve deyimler, Arapça ve Farsça kökenli kelimeler ile birlikte Trakya yöresi Yörük-Türkmen Türklerine ait mahallî kelimeler de eserde yer almaktadır. Didaktik ve lirik anlatımın iç içe (Durbilmez 1998: 81) olması da önemli bir üslûp özelliğidir.
Kataloglarda tek nüshası olduğu belirtilen eserin Türkiye, Ürdün, İsviçre ve Bulgaristan’da altı nüshası tespit edilmiştir. Besim Atalay ve Sadettin Nüzhet Ergun’un özel kütüphanelerinde bu eserin birer nüshasının varlığından da bazı kaynaklarda söz edilmektedir (Atalay 1304/ 1924, Ergun 1928: 36-41). Bu iki nüsha başka bir kütüphaneye mi devredildi yoksa yukarıda belirtilen 6 nüshadan 2'si bu nüshalar mıdır bilinmemektedir. Sadettin Nüzhet Ergun, özel kütüphanesindeki nüshaya Abdâlnâme adı vermiş ve TDK tarafından yayımlanan 8 ciltlik Tarama Sözlüğü (1988) için bu nüshayı taramıştır. Bu sebeple devrin dil özelliklerini taşıyan bazı dörtlükler ve beyitler de bu sözlükteki örnekler arasında yer almaktadır. Bilinen 6 nüshadan 1'i H. 1219/ M. 1804-1805, !i H. 1221 (M. 1806-1807), 1'i de H. 1257 / M. 1841-1842’de istinsah edilmiştir. Diğer nüshaların istinsah tarihleri bilinmemektedir. H. 1221 / M. 1806-1807’de istinsah edilen nüshanın müstensihi Hezargradlı/ Razgratlı Seyyid Ebu Bekir oğlu Seyyid İsmail’dir. İstinsah tarihleri belirlenen nüshalar 19 yüzyılın başlarında istinsah edilmiştir. Bununla birlikte nüshaların hiçbirinin müellif hattı olmaması ve nüshalarda yer alan şiir sayısının bile farklı oluşu, tam ve sağlam bir nüshanın henüz bulunmaması da dikkat çekmektedir. İncelenen nüshalarda bulunmayan Muhyiddîn Abdâl mahlaslı bazı şiirlerin de çeşitli cönklerde yer aldığı bilinmektedir. Bu bilgilerden hareketle belirlenen nüshaların şairin vefatından çok sonra yazıldığını söylemek mümkündür. Bu ihtimale göre, şairin vefatından sonra 16- 19. yüzyıllar arasında sözlü iletişim ortamlarında söylenen ve cönklerde yer alan şiirlerin bir kısmı Kalenderi-Bektaşi dervişler tarafından bir araya getirilmiş ve Muhyiddîn Abdâl Dîvânı oluşturulmuştur. Muhyiddîn Abdâl Dîvânı hakkında bir doktora tezi Bayram Durbilmez tarafından 1998’de hazırlanmıştır.
Şairin biyografisi için bk. “Muhyiddin Abdal”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhyiddin-abdal
Eserden Örnekler
Gazel
Dervîş odur didügin dimiş ola
Söyleyicek her sözi gümiş ola
Dervîş odur nefesi Hakdan gele
Gāh söyler ise gāhice hāmūş ola
Dervîş odur sohbetinden cān bite
Her kelāmı şekerli kamış ola
Dervîş odur tālibe mürşîd ola
Dervîş odur nefsini bilmiş ola
Dervîş odur özin alçağa tuta
İ’tibāruñ elinden komış ola
Dervîş odur dünyānuñ cîfesinden
‘Uzlet idüp ellerin yumış ola
Dervîş odur sāfî dervîş ola
Hamîrinde zerrece nāmus ola
Eger dervîş iseñ Muhyiddîn Abdāl
Senüñ sözün turfanda yemiş ola (Durbilmez 1998: 263)
Gazel
Çün irüşdüm ben cānānuñ izine
Yüzim sürdüm ayağınuñ tozına
Cān tutuldı zülfinüñ duzağına
Dil bend oldı kaşı ile gözine
Göñül gözi sihirden fehme vardı
Sabrı gitdi korku düşdi özine
‘Āşıkı biñ cān ile kurbān olur
Āferîn ol şîve ile nāzına
Hak Ta’ālā ismini yād eyledi
Otuz iki hat yazılmış yüzine
Yüzinde hem sözinde yigirmi sekiz
Ol sebepden zāhir oldı izine
Rence devā, derdine şifā bulur
Kim bu nasîhatı alup yazana
Ger sa’ādet zehî devlet mürüvvet
Kim ki gire vākıf ola rāzına
Muhyiddînem bil kim kaydı yüzinden
Hayālüm düşeli şeksiz yüzine (Durbilmez 1998: 264-265)
Gazel
Gelsüñ dertli olan dermānı buldım
Küfri katl eyleyüp îmānı buldım
Vücūdum şehrini seyrān iderken
Göñüller tahtında sultānı buldım
Vücūd nedür, vücūd aslı nedendür
Vücūd içinde olan cānı buldım
Yil ü su, od u toprak çār ‘anāsır
Bu nişān ile ol nişānı buldım
Şerî’at, tarîkat, ma’rifet ile
Hakîkat bahr olan ‘ummānı buldım
Muhyiddînem bugün meydān içinde
Gel ey yol isteyen erkānı buldım (Durbilmez 1998: 302)
Kaynakça
Atalay, Besim (1304/ 1924). Bektaşilik ve Edebiyatı. İstanbul.
Durbilmez, Bayram (1996). “Muhyiddin Abdal'ın Tuyug ve Mânileri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Kayseri. 7: 427-438.
Durbilmez, Bayram (1998). Muhyiddin Abdal Divânı, İnceleme- Tenkitli Metin. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Durbilmez, Bayram (2002). “Yunus Emre ve Muhyiddin Abdal Divanlarında Gönül”. Folklor / Edebiyat. Ankara. 30: 205-214.
Ergun, Sadettin Nüzhet (1928). “Muhittin Abdal ve Eseri”. Halkbilgisi Mecmuası. Ankara. 1: 36-41.
Ergun, Sadettin Nüzhet (1930). Bektaşi Şairleri. İstanbul: Mev Yay.
Ergun, Sadettin Nüzhet (1944). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi Yay.
Tarama Sözlüğü (1988). 2. Baskı. Ankara: TDK Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | RİSALE-İ TEVHÎDİYYE (İLÂHÎ) | İlâhî, Şeyh Ahmed İlâhî Efendi | Dr. Nuriye İnci |
Görüntüle | ||
2 | ÂDÂB-I MES'ÛDÎ'YE HÂŞİYE (MÜ'MİN) | Mü'min | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
3 | MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) | Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) | Doç. Dr. Nuran ÇETİN |
Görüntüle | ||
4 | TARİKATNÂME (SÜNBÜL) | Sünbül, Şeyh Yusuf Sünbül Sinan Efendi | Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK |
Görüntüle | ||
5 | ER-RIHLETÜ’S-SENİYYE VE’L-VASIYYETÜ’L-BEHİYYE Lİ’L-FUKARÂİ’L-HALVETİYYE (ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ) | Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî | Prof. Dr. Ali ÖZTÜRK |
Görüntüle | ||
6 | ETVÂR-I SEB‘A (ŞÂH VELÎ AYINTABÎ) | Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî | Öğretmen Cemile Sağır |
Görüntüle | ||
7 | NAKDÜ'L-HÂTIR (ŞEMSÎ) | Şemsî, Şemseddîn Sivasî (D. 926/1520 - Ö. 1006/1597) | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle | ||
8 | MENÂKIB-I EMÎR SULTÂN/MENÂKIB-I CEVÂHİR ( YAHYÂ BİN BAHŞÎ) | Yahyâ Bin Bahşî | Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur |
Görüntüle | ||
9 | MİRÂTÜ’L-ÂŞIKÎN (EROĞLU NÛRİ) | Eroğlu Nûri | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle | ||
10 | TASAVVUF Bİ’T- TARİKAT (EROĞLU NÛRİ) | Eroğlu Nûri | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle |