DÎVÂN (MUHYİDDÎN ABDÂL)
şiirler
Muhyiddîn Abdâl (d. ?/? - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Muhyiddîn Abdâl'a ait şiirlerin bulunduğu eser. Dîvân’da 275 şiir bulunmaktadır. Bu şiirlerden 81’i Klasik Türk şiiri nazım biçimleriyle, 194’ü sözlü edebiyat kaynaklı nazım biçimleriyle oluşturulmuştur. Klasik Türk şiiri nazım biçimleriyle oluşturulan metinlerden 78’i gazel ve kaside, 3'ü mesnevi tarzındadır. Sözlü edebiyat kaynaklı nazım biçimleriyle meydana getirilen metinlerden 53’ü nefes, 133’ü mani, 6'sı tuyug, 2'si destan özelliği gösterir. Sözlü edebiyat kaynaklı nazım biçimleriyle meydana getirilen metinlerin tamamında vezin olarak hece ölçüsü kullanılmıştır. Klasik Türk şiiri nazım biçimleriyle oluşturulan bazı şiirlerde aruz ölçüsü bulunmakla birlikte, hece ölçüsünün kullanımı daha fazladır. Aruz ölçüsüyle oluşturulan birkaç şiirde aruz kusurlarının belirgin olması, bu metinlerin sözlü kültür ortamlarından tespit edilerek Dîvân'a eklendiğini düşündürmektedir.

Şiirlerinde kullanılan ayaklar, dil ve üslûp özellikleri, vs. incelendiğinde Muhyiddîn Abdâl’ın Yunus Emre, Şah İsmail Hatayî, Kaygusuz Abdâl ve Nesimî gibi şairlerden etkilendiği söylenebilir. İncelenen eserin nüshalarında genellikle Osmanlı dönemi Eski Anadolu Türkçesi özellikleri taşıyan bir dil öne çıkmaktadır. Bu dil, şairin yaşadığı düşünülen zaman ve sosyokültürel çevreye göre anlaşılır ve akıcı bir dildir. Hurufilik inancını yansıtan şiirlerde ise Arapça, Farsça kelime ve tamlamalar ile harf ve sayı simgeciliği belirgindir. Eserin dil ve üslûp özelliği incelendiğinde “ferdî üslûp” yerine daha çok Kalenderî, Bektaşi, Hurufi çevrelerin “ortak üslubu” öne çıkmaktadır (Durbilmez 1998: 14). Şiirlerde geçen simge, remiz, motif, imge ve mecazlar genellikle Kalenderî, Bektaşi, Hurufi çevrelerin şiir geleneğine bağlı kavramları karşılamaktadır. Bunun sebebi, eserde yer alan şiirlerin Kalenderîlikten Bektaşiliğe geçişin tam netleşmediği bir dönemde meydana getirilmesi olabilir. Hurufîlik de bu geçiş döneminde Kalenderî- Bektaşi zümreleri derinden etkilemeye başlamıştır (Durbilmez 1998: 241). Eserde Hallac-ı Mansur, Seyyid Nesimî, Fazlullah Hurufî, Hacı Bektaş Velî, Otman Baba, Kumral Baba, Balım Sultan ve Akyazılı İbrahim Baba’dan söz eden şiirlerin bir arada bulunması da eserin geçiş dönemi ürünü olduğunu gösterir. “Bist ü heşt ü sî vü dü” veya “Yirmi sekiz, otuz iki” gibi Hurufilik kaynaklı bazı kalıp sözler, bazı ayet ve hadislerin Türkçe karşılıkları, atasözü ve deyimler, Arapça ve Farsça kökenli kelimeler ile birlikte Trakya yöresi Yörük-Türkmen Türklerine ait mahallî kelimeler de eserde yer almaktadır. Didaktik ve lirik anlatımın iç içe (Durbilmez 1998: 81) olması da önemli bir üslûp özelliğidir. 

Kataloglarda tek nüshası olduğu belirtilen eserin Türkiye, Ürdün, İsviçre ve Bulgaristan’da altı nüshası tespit edilmiştir. Besim Atalay ve Sadettin Nüzhet Ergun’un özel kütüphanelerinde bu eserin birer nüshasının varlığından da bazı kaynaklarda söz edilmektedir (Atalay 1304/ 1924, Ergun 1928: 36-41). Bu iki nüsha başka bir kütüphaneye mi devredildi yoksa yukarıda belirtilen 6 nüshadan 2'si bu nüshalar mıdır bilinmemektedir. Sadettin Nüzhet Ergun, özel kütüphanesindeki nüshaya Abdâlnâme adı vermiş ve TDK tarafından yayımlanan 8 ciltlik Tarama Sözlüğü (1988) için bu nüshayı taramıştır. Bu sebeple devrin dil özelliklerini taşıyan bazı dörtlükler ve beyitler de bu sözlükteki örnekler arasında yer almaktadır. Bilinen 6 nüshadan 1'i H. 1219/ M. 1804-1805, !i H. 1221 (M. 1806-1807), 1'i de H. 1257 / M. 1841-1842’de istinsah edilmiştir. Diğer nüshaların istinsah tarihleri bilinmemektedir. H. 1221 / M. 1806-1807’de istinsah edilen nüshanın müstensihi Hezargradlı/ Razgratlı Seyyid Ebu Bekir oğlu Seyyid İsmail’dir. İstinsah tarihleri belirlenen nüshalar 19 yüzyılın başlarında istinsah edilmiştir. Bununla birlikte nüshaların hiçbirinin müellif hattı olmaması ve nüshalarda yer alan şiir sayısının bile farklı oluşu, tam ve sağlam bir nüshanın henüz bulunmaması da dikkat çekmektedir. İncelenen nüshalarda bulunmayan Muhyiddîn Abdâl mahlaslı bazı şiirlerin de çeşitli cönklerde yer aldığı bilinmektedir. Bu bilgilerden hareketle belirlenen nüshaların şairin vefatından çok sonra yazıldığını söylemek mümkündür. Bu ihtimale göre, şairin vefatından sonra 16- 19. yüzyıllar arasında sözlü iletişim ortamlarında söylenen ve cönklerde yer alan şiirlerin bir kısmı Kalenderi-Bektaşi dervişler tarafından bir araya getirilmiş ve Muhyiddîn Abdâl Dîvânı oluşturulmuştur. Muhyiddîn Abdâl Dîvânı hakkında bir doktora tezi Bayram Durbilmez tarafından 1998’de hazırlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Muhyiddin Abdal”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhyiddin-abdal

Eserden Örnekler


Gazel

Dervîş odur didügin dimiş ola

Söyleyicek her sözi gümiş ola


Dervîş odur nefesi Hakdan gele

Gāh söyler ise gāhice hāmūş ola


Dervîş odur sohbetinden cān bite

Her kelāmı şekerli kamış ola


Dervîş odur tālibe mürşîd ola

Dervîş odur nefsini bilmiş ola


Dervîş odur özin alçağa tuta

İ’tibāruñ elinden komış ola


Dervîş odur dünyānuñ cîfesinden

‘Uzlet idüp ellerin yumış ola


Dervîş odur sāfî dervîş ola

Hamîrinde zerrece nāmus ola


Eger dervîş iseñ Muhyiddîn Abdāl

Senüñ sözün turfanda yemiş ola   (Durbilmez 1998: 263)

Gazel

Çün irüşdüm ben cānānuñ izine

Yüzim sürdüm ayağınuñ tozına


Cān tutuldı zülfinüñ duzağına

Dil bend oldı kaşı ile gözine


Göñül gözi sihirden fehme vardı

Sabrı gitdi korku düşdi özine


‘Āşıkı biñ cān ile kurbān olur

Āferîn ol şîve ile nāzına


Hak Ta’ālā ismini yād eyledi

Otuz iki hat yazılmış yüzine


Yüzinde hem sözinde yigirmi sekiz

Ol sebepden zāhir oldı izine


Rence devā, derdine şifā bulur

Kim bu nasîhatı alup yazana


Ger sa’ādet zehî devlet mürüvvet

Kim ki gire vākıf ola rāzına


Muhyiddînem bil kim kaydı yüzinden

Hayālüm düşeli şeksiz yüzine  (Durbilmez 1998: 264-265)

                   

Gazel

Gelsüñ dertli olan dermānı buldım

Küfri katl eyleyüp îmānı buldım


Vücūdum şehrini seyrān iderken

Göñüller tahtında sultānı buldım


Vücūd nedür, vücūd aslı nedendür

Vücūd içinde olan cānı buldım


Yil ü su, od u toprak çār ‘anāsır

Bu nişān ile ol nişānı buldım


Şerî’at, tarîkat, ma’rifet ile

Hakîkat bahr olan ‘ummānı buldım


Muhyiddînem bugün meydān içinde

Gel ey yol isteyen erkānı buldım  (Durbilmez 1998: 302)

                               

Kaynakça


Atalay, Besim (1304/ 1924). Bektaşilik ve Edebiyatı. İstanbul.

Durbilmez, Bayram (1996). “Muhyiddin Abdal'ın Tuyug ve Mânileri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Kayseri. 7: 427-438.

Durbilmez, Bayram (1998). Muhyiddin Abdal Divânı, İnceleme- Tenkitli Metin. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Durbilmez, Bayram (2002). “Yunus Emre ve Muhyiddin Abdal Divanlarında Gönül”. Folklor / Edebiyat. Ankara. 30: 205-214.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1928). “Muhittin Abdal ve Eseri”. Halkbilgisi Mecmuası. Ankara. 1: 36-41.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1930). Bektaşi Şairleri. İstanbul: Mev Yay.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1944). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi Yay.

Tarama Sözlüğü (1988). 2. Baskı. Ankara: TDK Yay.

Atıf Bilgileri


Durbilmez, Bayram. "DÎVÂN (MUHYİDDÎN ABDÂL)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-muhyiddin-abdal. [Erişim Tarihi: 25 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 RİSALE-İ TEVHÎDİYYE (İLÂHÎ) İlâhî, Şeyh Ahmed İlâhî Efendi Dr. Nuriye İnci
Görüntüle
2 ÂDÂB-I MES'ÛDÎ'YE HÂŞİYE (MÜ'MİN) Mü'min Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
3 MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) Doç. Dr. Nuran ÇETİN
Görüntüle
4 TARİKATNÂME (SÜNBÜL) Sünbül, Şeyh Yusuf Sünbül Sinan Efendi Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK
Görüntüle
5 ER-RIHLETÜ’S-SENİYYE VE’L-VASIYYETÜ’L-BEHİYYE Lİ’L-FUKARÂİ’L-HALVETİYYE (ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Prof. Dr. Ali ÖZTÜRK
Görüntüle
6 ETVÂR-I SEB‘A (ŞÂH VELÎ AYINTABÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Öğretmen Cemile Sağır
Görüntüle
7 NAKDÜ'L-HÂTIR (ŞEMSÎ) Şemsî, Şemseddîn Sivasî (D. 926/1520 - Ö. 1006/1597) Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
8 MENÂKIB-I EMÎR SULTÂN/MENÂKIB-I CEVÂHİR ( YAHYÂ BİN BAHŞÎ) Yahyâ Bin Bahşî Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
9 MİRÂTÜ’L-ÂŞIKÎN (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
10 TASAVVUF Bİ’T- TARİKAT (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle