18. yüzyılın Zihnî mahlasını kullanan şairlerinden Seyyid Mehmed Said Zihnî Efendi’nin (d. ?/? – ö. 1202/1787-88) şiirlerini ihtiva eden eseri. Keşanlı Zihnî’nin bilinen ve elde bulunan tek eseri olan Dîvân, 10 varaklık mensur bir dibace ile başlar. Bu dibacede belirttiğine göre şair eserini yazmaya 1180/1766-67’de başlamış ve 1196/1787-88’de tamamlamıştır. Dîvân’da toplam 324 şiir yer almakta olup bunların 319’u gazel, 1’i kaside, 1’i terci-i bend ve 2’si nazm olarak yazılmıştır. Buna göre Dîvân, bir gazeliyyat örneği göstermektedir (Han 2015:35).

Dîvân'daki gazeller alfabetik sıraya göre tertip edilmiştir. 5’i Farsça ve 2’si Arapça olan 319 gazelin toplam beyit sayısı 1748’dir. Dîvân’da gazellerin 262’si 5 beyitli olarak kaleme alınmıştır. Ayrıca Dîvân’daki gazellerde 10 farklı aruz kalıbı kullanılmıştır. Gazellerde en fazla kullanılan aruz kalıbı “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün”dür. Eserde gazellerin tümünde mahlas kullanılmış ve tüm mahlaslar geleneğe uygun olarak son beyitte söylenmiştir. Şefkat Tezkîresi’nde şairin mürettep bir divanından bahsedilmiş (Filiz 2017:121) olsa da onun gazel dışında diğer nazım şekillerine pek rağbet göstermediği anlaşılmaktadır. Dîvân'daki tek terci-i bendin toplam beyit sayısı 110 olup her biri 10 beyit olan 11 bendden oluşmaktadır. Aruzun “mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fe’ûlün” kalıbıyla yazılmıştır. Sosyal tenkidin ön planda olduğu manzumede zahid-rind çatışması, cehaletin zararları, ilmin faziletleri anlatılmaktadır (Han 2015: 62).

Yazdığı şiirleri ve dile getirdiği sanat görüşüyle Keşanlı Zihnî, Nâbî ile bütünleşen hikemî tarzın XVIII. yüzyıldaki temsilcilerinden biri olmuştur. Şiirlerinde zevk ve eğlenceden ziyade sözün kıymetli olması gerektiğine değinmiş ve hikmetli düşünceye, tasavvufa ve ilme önem vermiştir. Hikmetsiz olan düşünceleri sanatsal değeri ne olursa olsun gereksiz bulmuştur. Şiirlerinde dinî konulara ağırlık veren Zihnî, gerek telmihlerle gerekse mesellerle okuyuculara nasihatler vermiş; okuyucuyu düşündürerek iyiye, doğruya, ilme, fazilete, hakka ve hakikate ulaştırmak istemiştir (Han 2015:66). Şiirlerde; deyim, atasözü, veciz söz gibi ifadelerin yanı sıra halk dilinden pek çok unsura da yer verilmiştir . Eserde, Arapça ve Farsça kelimeler yoğun olarak kullanılmış olmasına rağmen bazı gazeller oldukça sade ve anlaşılır bir dil ile yazılmıştır.

Keşanlı Zihnî Divânı’nın beş yazma nüshası tespit edilmiştir: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nâdir Eserler Bölümü TY 00410; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü Nu: 894.35- 1; Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Y-303.15; Milli Kütüphane Yazma Eserler Koleksiyonu 06.Mil. Yz. A. 8884; Süleymaniye Kütüphanesi Esʼad Efendi Bölümü Nu. 2638. Eserin tenkitli metni ve incelemesi yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır (Han 2015).

Şairin biyografisi için bk. “Zihnî, Seyyid Mehmed Sa'îd Zihnî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zihni-seyyid-mehmed-said-zihni