DÎVÂN (KEMÂL ÜMMÎ)
şiirler
Kemâl Ümmî, İsmâ’îl (d. 777/1375-76 ? - ö. 880/1475-76)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kemâl Ümmî’nin şiirlerini ihtiva eden eser. Dursun Öztürk, Dîvân’da 3353 beyit tespit etmiştir (1991). Hayati Yavuzer’in hazırladığı metinde nazım şekilleri belirtilmeden sıralanmış 144 manzume (2008); Ramazan Sarıçiçek’in çalışmasında ise 4 mesnevi, 141 gazel, 9 murabba, 2 nazm ve 3 tuyuğ bulunmaktadır (1997). Dîvân’da mesnevi, gazel, terci-bend, tuyuğ, nazm ve murabba nazım şekilleriyle oluşturulmuş tevhit, münacat, na't, medhiye, mersiye, bahariye, hazaniye ve mevize türlerinde şiirler mevcuttur. Dîvân metni mesnevi nazım şeklindeki münacat ve tevhid ile başlamakta, sonra sırasıyla terci-bendler, murabbalar, gazeller, Kırk Armağan ve Hikâye-i Hazîre-i Kuds mesnevileri ile tuyuğ ve nazmlar gelmektedir (Sarıçiçek 1997).

İsmail Ünver Kemâl Ümmî’nin manzumelerini ilki tevhit, na't, münacat; ikincisi nutuk tarzında dinî-tasavvufî şiirler olmak üzere iki kategoride değerlendirmiştir. Ünver’e göre bu manzumelerden ilk gruba girenlerin dili Arapça ve Farsça yüklüdür, diğer gruba girenlerin dili ise daha sadedir ve metinlere Türkçe kelimeler hâkimdir (Ünver 2002: 229). Şiirler genel olarak Eski Anadolu Türkçesi hususiyetlerini taşımaktadır, arkaik kelimelere sıkça rastlamak mümkündür (Yavuzer 1997: 85). Manzumelerde tevhid inancı, ilahi aşk, Peygamber sevgisi, ibadetler, Müslüman ahlakı, dünyanın faniliği, nefis mücadelesi, tasavvuf yolunun adabı, seyr ü sülûk, tövbe, iyiliği emredip kötülükten sakındırma gibi dinî ve tasavvufî hususlar, Sünni akideler çerçevesinde didaktik bir üslupla işlenmiştir. Eserde gerek muhteva gerekse de üslup bakımlarından Yûnus Emre’nin tesirini görmek mümkündür.

Dîvân’ın yurt içi ve yurt dışında 42 nüshası bulunmaktadır. En eski tarihli nüsha, 923/1517-1518’de Ebû’l-Berekât tarafından istinsah edilmiştir ve bugün İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda bulunmaktadır. Mevcut nüshaların çoğu mürettep değildir, varak sayıları azdır. Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda yer alan en hacimli nüsha, 178 yapraktan oluşmaktadır ve İmâm-zâde Ahmed bin Mehmed tarafından 1095/1684’te istinsah edilmiştir (Yavuzer 1997: 54).

Dîvân üzerine Dursun Öztürk (1991) ve Sefa Balbaba (2009) yüksek lisans tezi, Hayati Yavuzer (1997) ve Ramazan Sarıçiçek (1997) doktora tezi hazırlamıştır. Bu çalışmalar inceleme ve tenkitli metinden oluşmaktadır. Yavuzer'in çalışması yayımlanmıştır (2008). Ahmet Yanpınar (1993) Dîvân'daki münacat ve tevhidlerde geçen ayetler, Görkem Sürücü (2020) ise eserin tümünde geçen tasavvuf terminolojisinin işlevsel sözlüğü konulu yüksek lisans çalışmaları yapmışlardır. Muzaffer Akkuş'un Dîvân üzerine yaptığı çalışma yayımlanmıştır (2007). 

Şairin biyografisi için bk. "Kemâl Ümmî, İsmâ’îl". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kemal-ummi-ismail 

Eserden Örnekler


Gazel

Benüm bir sevdügüm vardur anı gözler göremezler

Nice görsün anı gözler ana gözler iremezler


Tolı buldum anı bende yavı kıldum beni bende

Konuldı ışkı zâtumda anı benden ıramazlar


Irag itdi beni benden yakın iken bana benden

Ana diliyle akl u cân uzanuban iremezler


Bana benden yaḳın olan niçün benden özin gizler

Göricegüz ölür deyü meger bana kıyamazlar


Anı sanman meleklerde anı görmüş feleklerde

Fakir gönlinde gizlenmiş araşdurup bulamazlar


Kemâl Ümmî deyü geldüm ol imiş sevdügüm bildüm

Anı Allâh bilür ancak anı kimse bilemezler (Sarıçiçek 1997: 215)

Kaynakça


Akkuş, Muzaffer (hzl.) (2007). Kemâl Ümmî Divanı (İnceleme-Metin-İndeks-Tıpkıbasım). Niğde: Niğde Belediyesi Yay.

Aktan, Bilal (2006). “Kemal Ümmî’nin Vefât Risâlesi ve Dil Özellikleri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (19): 95-107.

Balbaba, Sefa (2009). Kemal Ümmî Divanı: Tenkitli Metin - İndeks. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi.

Hickman, Bill (2016). “Two 15th Century Ottoman Sufi Mysteries - An Historiographical Essay Part II: The Case of Ümmi Kemal”. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, XLVIII: 39-66.

Öztürk, Dursun (1991). Kemâl Ümmî Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.

Sarıçiçek, Ramazan (1997). Kemâl Ümmî Hayatı, Sanatı ve Dîvânı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Sarıçiçek, Ramazan (2016). “Menâkıb-ı Kemâl Ümmî ve Bolu”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (17): 283-348.

Sürücü, Görkem (2020). Kemâl-i Ümmî Dîvânı’nda Tasavvuf Terminolojisinin İşlevsel Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi.

Uçman, Abdullah (1986). “Kemâl Ümmî”. Büyük Türk Klasikleri. C. III. İstanbul: Ötüken Neşriyat. 39-41.

Ünver, İsmail (2002). “Kemal Ümmî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 25. Ankara: TDV Yay.

Yanpınar, Ahmet (1993). Kemâl Ümmî Divanı’nda Münâcât ve Tevhidlerdeki Âyetlerin Tespiti. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Yavuzer, Hayati (1997). Kemâl Ümmî Dîvânı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Yavuzer, Hayati (hzl.) (2008). Kemâl Ümmî Dîvânı (İnceleme-Metin). Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yay.

Atıf Bilgileri


Karasu, Büşra. "DÎVÂN (KEMÂL ÜMMÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-kemal-ummi. [Erişim Tarihi: 05 Ekim 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 KIRK ARMAĞAN (KEMÂL ÜMMÎ) Kemâl Ümmî, İsmâ’îl Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
2 HİKÂYE-İ HAZÎRE-İ KUDS (KEMÂL ÜMMÎ) Kemâl Ümmî, İsmâ’îl Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
3 VEFÂT (KEMÂL ÜMMÎ) Kemâl Ümmî, İsmâ’îl Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
4 VAHDET-NÂME (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Prof. Dr. Mehmet Sarı
Görüntüle
5 GARÎB-NÂME (ÂŞIK) Âşık Paşa, Âşık Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
6 U’CÛBETÜ'L-GARÂYİB FÎ NAZMİ’L-CEVÂHİRİ’L-ACÂYİB (BAHÂ) Bahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî Prof. Dr. Mustafa Arslan
Görüntüle
7 KISSA-İ İSKENDER (HAMZAVÎ) Hamzavî Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
8 BAHRÜ'L-HAKÂYIK (HATÎBOĞLU) Hatîboğlu Prof. Dr. Vahit Türk
Görüntüle
9 GÜLZÂR-I MA’NEVÎ / GÜLZÂR / DÎVÂN-I GÜLZÂR / KİTÂB-I GÜLZÂR (İBRÂHÎM TENNÛRÎ) İbrâhîm Tennûrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
10 GÜLŞEN-İ NİYÂZ (İBRÂHÎM TENNÛRÎ ?) İbrâhîm Tennûrî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
11 [DÎVÂNÇE] (ÂŞIK) İbrâhîm Tennûrî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
12 DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle
13 DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle