DÎVÂN (KAYGUSUZ ABDAL)
tasavvufi eser
Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi (d. 742/1341-1342 - ö. 845/1444)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kaygusuz Abdal’ın tasavvufi şiirlerinin önemli bir bölümünün bir araya getirildiği eser. Türkiye’de Kaygusuz Abdal Divanı ilk defa  neşreden Abdurrahman Güzel'e göre; bugüne kadar Kaygusuz Abdal’ın elinden çıkan mürettep bir Divân’a rastlanılmamıştır. Her ne kadar Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki yazmalar arasında müstensihi bilinmeyen “Dîvan-ı Kebir Sultan Kaygusuz Abdal” adlı bir yazma yer almaktaysa da Güzel, onun muhtelif şiirlerinin daha sonra tarafından derlenerek mürettep bir dîvân hâline getirildiğini belirtir. Çünkü istinsah tarihi 1208/1793 olan bu yazma, “Kaygusuz Abdal Sultan’ın Büyük Divanı” olarak belirtilmekte ise de içinde konu olarak Kaygusuz’un farklı eserleri yer almaktadır: Mesnevi, Saraynâme, beş gazel, Dilgûşâ ve Miglâtanâme.

Divan, Kaygusuz Abdal’ın manzum eserlerinin en önemlisidir. Divanı meydana getiren şiirler, aruz ve hece vezniyle oluşturulmuştur. Güzel, Kaygusuz’un şiirleri oluştururken şekilden ziyade manaya önem verdiği için şiirlerinde sıklıkla vezin hatalarının görüldüğünü, bunların bir kısmının da müstensih hatalarından kaynaklanmış olabileceğini belirtir. Divanda yer alan; tevhid, kaside, mesnevi, minbernâme, terci-i bend, terkib-i bend, müstezat, şathiye ve gazeller aruz vezniyle, yine Divan'da yer alan; ilâhi, salatnâme, nutuk ve kimi şathiyeler de hece vezniyle yazılmıştır. Divan'da yaklaşık 400 kadar şiir yer almaktadır. Divan'ı oluşturan şiirlerinde Kaygusuz genel olarak; Allah, kâmil insan, aşk, gönül, zikr, vahdet, edep, hayâ, nefis, yaradılış, itikat, ihlâs, dünya vb. konulara yer vermiştir. Bazı şiirlerinde de önemli yiyecek içecek adlarıyla hayvan, maden, bitki, kozmik âlem ve eşya adları tasavvufi bir yaklaşımla ele alınmıştır. Şiirlerini anlaşılır, yalın bir Türkçe ile yazmıştır. Şiirlerinde kullandığı dil ve üslup bakımından Yunus Emre’den etkilendiği tahmin edilmektedir. 

Kaygusuz Abdal’ın Gevhernâme, Dolabnâme, Minbernâme ve Salâtnâme adlı manzum eserleri de Divan'ı içinde yer almaktadır. Gevhernâme'nin baş kısmında; Allah’ın birliği, yüceliği, yaratıcılığı “vahdet teorisi” içinde kısaca anlatılmıştır. Devamında Hz. Muhammed’in ahlâkı, dünyaya insanlara rahmet olarak Allah tarafından gönderilişi, güzellikleri ve daha birçok güzel vasfı anlatılmaktadır. Dolabnâme adlı bu manzum eserini Kaygusuz Abdal, Asî Nehri kıyısında gördüğü bir su dolabından etkilenmesi sonucunda yazmıştır. Dolapnâme, Allah aşkının terennümünü ifade eden, soru-cevap biçiminde oluşturulan manzum eser olup iki bölümden oluşmaktadır. Kaside nazım şekliyle yazılmış 70 beyitten oluşmaktadır. Minbernâme türünün ilk örneği Kaygusuz Abdal’ın Divanı'nda yer alan Minbernâme adlı bu manzum eseridir. Eser mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır. Bu eser, Kaygusuz Abdal’ın bir cuma namazı sonrasında hatibin kendisine bakarak söylediği sözle karşısında hatibe verdiği cevap niteliğindeki şiirdir. Bu eserin yazılış olayı Kaygusuz Abdal Menâkıbnâmesi'nde ayrıntılı biçimde anlatılmaktadır. Salatnâme, Kaygusuz Abdal’ın hece vezniyle yazdığı manzum bir şathiyesidir.  Kaygusuz Abdal bu şiirinde kendisinin namaz kılıp kılmadığı hakkında başkaları tarafından yapılan dedikodulara, yarı öfkeli yarı alaylı bir dille Emir Efendi’ye hitaben cevap vermektedir. Kaygusuz, Emir Efendi’nin namaz hakkındaki sorularına; beş vakit günlük namazı, vitir, cuma, bayram, teravih, ve cenaze namazlarını; bunların günlük ve yıllık olmak üzere rekat, selam, tahiyyat, sünnet, farz, vacip sayılarının toplamını; “Farzı sünneti kıluram/ Bir yıllık namazı bilürem” beytiyle cevap vermektedir. Güzel, Kaygusuz Abdal’ın bu manzumede şathiye tarzında verdiği matematiksel bilgiler ve sonuçlarının bugün dahi ilgili birçok kişi tarafından hesap edilip çıkarılamadığını belirtmektedir.

Bugüne kadar Kaygusuz Abdal Divanı’na ait bilinen en eski nüsha; Topkapı Sarayı Kütüphanesi Koğuşlar Bölümü'ndeki Mecmua-i Latife’dir. İstinsah tarihi 895/1489 olan bu nüshanın müstensihi Ali bin Ahmed bin Emir Ali’dir. Kaygusuz Abdal Divanı'nın diğer önemli bir nüshası; Marburg nüshasıdır. İstinsah tarihi h.907/ m. 1501 olan bu nüshanın müstensihi; Derviş Ali Horasani’dir. Divan'ın bilinen eski nüshalarından biri de; Süleymaniye Genel Kitaplığı, Düğümlü Baba Kısmında kayıtlıdır. Divân-ı Kebir Sultan Kaygusuz Abdal adlı bu nüshanın istinsah tarihi h.1208/ m.1793’tür. Bunlara ek olarak Kaygusuz Abdal Divanı'ndaki kimi şiirlerin yer aldığı nüshaların bulunduğu bazı kütüphaneler şunlardır: MEB Ankara Genel Kitaplığı, Konya Mevlâna Müzesi Kütüphanesi, İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emiri Bölümü, Ankara Üniversitesi Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi vd.


Eserden Örnekler


Mefâîlün/ Mefâîlün/ Feûlün

Bahar oldu yine sâki getür gül

Açıldı gül ü reyhân bitdi sünbül

Yine rahmet yeli esdi cihana

Figân eyler gülistanlarda bülbül


Teferrüç kıl ki ne şebbûylar eyler

Bugün hûblar bana kanda kızıl gül

Yeşil atlas ile tonandı tünyâ

Kaz u ördek ile zeyn oldu her göl


Âşık ile mâşuk gülşen içinde

Surâhi söyledi Arabça kul kul

Bu rahmetten cihan cünbişe geldi

Göresin cümlesi işinde meşgul


Hezârân ıyş u sohbet gülistanda

Bahası yâd ile olması bir yol

Murâdun yâr ise Kaygusuz Abdal

Dile Hakk’dan bâşed eyleye kabul (Güzel 2018: 285).


Lâilâhe illallâh

İlahi Bülbüle gülzâr gerek

Tûtiye şekker gerek

Sarrafa gevher gerek

Lâilâhe illallâh


Can olanı can bilür

İnsanı insan bilür

Her sırrı Sultan bilür

Lâilâhe illallah


Cümle âlem zât imiş

Deryayı hikmet imiş

Hakk ile vuslat imiş

Lâilâhe illallah


Safi ol altın gibi

Tecelli kıl gün gibi

Leyla di Mecnun gibi

Lâilâhe illallâh


Tesbih ü zikr eylegil

Allah’a şükr eylegil

Bu sözü fikr eylegil

Lâilâhe illallâh (Güzel  2018: 440-441).

Kaynakça


Akman, Neslican (2019). Kaygusuz Abdal (Hayatı, Eserleri ve Düşünceleri ). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

Divân-ı Kaygusuz Abdâl (2016). (hzl. M. Sever). Ankara: Helke Yay.

Güzel, Abdurrahman (2021). Şehzâde Alaâddin Gaybî Kaygusuz Abdâl Külliyatı. Ankara: Akçağ Yay.

Güzel, Abdurrahman (2018). Kaygusuz Abdal (Şehzade Alaaddin Gaybi) Divânı. Alanya: Alanya Belediyesi Yay.

Güzel, Abdurrahman (2004). Kaygusuz Abdal(Alâaddin Gaybî). Ankara: Akçağ Yay.

Güzel, Abdurrahman (1987). Kaygusuz Abdal Bibliyogrası. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Atıf Bilgileri


YAKICI, Ali. "DÎVÂN (KAYGUSUZ ABDAL)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-kaygusuz-abdal. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 GÜLİSTAN (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
2 MESNEVİ-İ BABA KAYGUSUZ (KAYGUSUZ ABDAL) KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi Dr. Damlanur KÜÇÜKYILDIZ GÖZELCE
Görüntüle
3 GEVHERNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
4 MİNBERNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
5 BUDALANÂME (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
6 KİTÂB-I MAGLATA (KAYGUSUZ ABDAL) KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Oktay
Görüntüle
7 VÜCUD-NÂME (KAYGUSUZ ABDAL) KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Oktay
Görüntüle
8 MESNEVİ-İ SÂNİ (KAYGUSUZ ABDAL) KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi Dr. Özlem Özdemir
Görüntüle
9 DİLGÛŞÂ (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
10 SARAYNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
11 MESNEVÎ-İ SALİS (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
12 MENÂKIBÜ’L-ÂRİFÎN (EFLÂKÎ) Eflâkî, Eflâkî Dede, Eflâkî Ahmed Ârifî, Ârifî Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
13 MEVHÛB-I MAHBÛB (ŞEYHOĞLU) Şeyhoğlu, Baba Yusuf Sivrihisarî Araş. Gör. Harun ALKAN
Görüntüle
14 MÜNYETÜ'L-EBRÂR VE GUNYETÜ'L-AHYÂR (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Dr. Öğr. Üyesi Abdullah Taha Orhan
Görüntüle
15 TABSİRATÜ’L-MÜBTEDİ VE TEZKİRETÜ-İ-MÜNTEHİ (KONEVÎ) Konevî, Sadreddin Doç. Dr. Mevlüt Gülmez
Görüntüle
16 KİTÂBÜ’L-MÜNTEHÂ EL-MÜŞTEHÂ ALE’L-FÜSÛS (AHMED BÎCÂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Mehmet Bilal Yamak
Görüntüle
17 RİSÂLE-İ ZİKRULLAH (AKŞEMSEDDİN) Akşemseddin, Şemseddin Muhammed Araş. Gör. Harun ALKAN
Görüntüle
18 MİSBÂHU’L-ÜNS BEYNE’L-MA’KÛL VE’L-MEŞHÛD FÎ-ŞERHİ MİFTÂHİ’L-GAYB (FENÂRÎ) Fenârî, Mollâ Fenârî, Şemseddîn Muhammed b. Hamza, Şemseddîn Muhammed Efendi Diğer Edibe Taş
Görüntüle
19 ŞERH-İ HADİS-İ ERBÂİN (SOMUNCU BABA) Somuncu Baba Prof. Dr. Enbiya Yıldırım
Görüntüle
20 ZİKİR RİSÂLESİ/ KELİME-İ TEVHİD ZİKRİ RİSÂLESİ (SOMUNCU BABA) Somuncu Baba, Hamîdüddîn-i Aksarâyî Diğer Tuğba Nurlu Ertürk
Görüntüle
21 KÂŞİFÜ'L-ESTÂR AN VECHİ'L-ESRÂR (ŞEYH HÂMİD-İ VELÎ) Şeyh Hâmid-i Velî Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle