- Yazar Biyografisi (TEİS)
Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi - Madde Yazarı: Prof. Dr. Ali YAKICI
- Eser Yazılış Tarihi:1208/1793
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:01/09/2022
DÎVÂN (KAYGUSUZ ABDAL)
tasavvufi eserKaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi (d. 742/1341-1342 - ö. 845/1444)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Kaygusuz Abdal’ın tasavvufi şiirlerinin önemli bir bölümünün bir araya getirildiği eser. Türkiye’de Kaygusuz Abdal Divanı ilk defa neşreden Abdurrahman Güzel'e göre; bugüne kadar Kaygusuz Abdal’ın elinden çıkan mürettep bir Divân’a rastlanılmamıştır. Her ne kadar Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki yazmalar arasında müstensihi bilinmeyen “Dîvan-ı Kebir Sultan Kaygusuz Abdal” adlı bir yazma yer almaktaysa da Güzel, onun muhtelif şiirlerinin daha sonra tarafından derlenerek mürettep bir dîvân hâline getirildiğini belirtir. Çünkü istinsah tarihi 1208/1793 olan bu yazma, “Kaygusuz Abdal Sultan’ın Büyük Divanı” olarak belirtilmekte ise de içinde konu olarak Kaygusuz’un farklı eserleri yer almaktadır: Mesnevi, Saraynâme, beş gazel, Dilgûşâ ve Miglâtanâme.
Divan, Kaygusuz Abdal’ın manzum eserlerinin en önemlisidir. Divanı meydana getiren şiirler, aruz ve hece vezniyle oluşturulmuştur. Güzel, Kaygusuz’un şiirleri oluştururken şekilden ziyade manaya önem verdiği için şiirlerinde sıklıkla vezin hatalarının görüldüğünü, bunların bir kısmının da müstensih hatalarından kaynaklanmış olabileceğini belirtir. Divanda yer alan; tevhid, kaside, mesnevi, minbernâme, terci-i bend, terkib-i bend, müstezat, şathiye ve gazeller aruz vezniyle, yine Divan'da yer alan; ilâhi, salatnâme, nutuk ve kimi şathiyeler de hece vezniyle yazılmıştır. Divan'da yaklaşık 400 kadar şiir yer almaktadır. Divan'ı oluşturan şiirlerinde Kaygusuz genel olarak; Allah, kâmil insan, aşk, gönül, zikr, vahdet, edep, hayâ, nefis, yaradılış, itikat, ihlâs, dünya vb. konulara yer vermiştir. Bazı şiirlerinde de önemli yiyecek içecek adlarıyla hayvan, maden, bitki, kozmik âlem ve eşya adları tasavvufi bir yaklaşımla ele alınmıştır. Şiirlerini anlaşılır, yalın bir Türkçe ile yazmıştır. Şiirlerinde kullandığı dil ve üslup bakımından Yunus Emre’den etkilendiği tahmin edilmektedir.
Kaygusuz Abdal’ın Gevhernâme, Dolabnâme, Minbernâme ve Salâtnâme adlı manzum eserleri de Divan'ı içinde yer almaktadır. Gevhernâme'nin baş kısmında; Allah’ın birliği, yüceliği, yaratıcılığı “vahdet teorisi” içinde kısaca anlatılmıştır. Devamında Hz. Muhammed’in ahlâkı, dünyaya insanlara rahmet olarak Allah tarafından gönderilişi, güzellikleri ve daha birçok güzel vasfı anlatılmaktadır. Dolabnâme adlı bu manzum eserini Kaygusuz Abdal, Asî Nehri kıyısında gördüğü bir su dolabından etkilenmesi sonucunda yazmıştır. Dolapnâme, Allah aşkının terennümünü ifade eden, soru-cevap biçiminde oluşturulan manzum eser olup iki bölümden oluşmaktadır. Kaside nazım şekliyle yazılmış 70 beyitten oluşmaktadır. Minbernâme türünün ilk örneği Kaygusuz Abdal’ın Divanı'nda yer alan Minbernâme adlı bu manzum eseridir. Eser mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır. Bu eser, Kaygusuz Abdal’ın bir cuma namazı sonrasında hatibin kendisine bakarak söylediği sözle karşısında hatibe verdiği cevap niteliğindeki şiirdir. Bu eserin yazılış olayı Kaygusuz Abdal Menâkıbnâmesi'nde ayrıntılı biçimde anlatılmaktadır. Salatnâme, Kaygusuz Abdal’ın hece vezniyle yazdığı manzum bir şathiyesidir. Kaygusuz Abdal bu şiirinde kendisinin namaz kılıp kılmadığı hakkında başkaları tarafından yapılan dedikodulara, yarı öfkeli yarı alaylı bir dille Emir Efendi’ye hitaben cevap vermektedir. Kaygusuz, Emir Efendi’nin namaz hakkındaki sorularına; beş vakit günlük namazı, vitir, cuma, bayram, teravih, ve cenaze namazlarını; bunların günlük ve yıllık olmak üzere rekat, selam, tahiyyat, sünnet, farz, vacip sayılarının toplamını; “Farzı sünneti kıluram/ Bir yıllık namazı bilürem” beytiyle cevap vermektedir. Güzel, Kaygusuz Abdal’ın bu manzumede şathiye tarzında verdiği matematiksel bilgiler ve sonuçlarının bugün dahi ilgili birçok kişi tarafından hesap edilip çıkarılamadığını belirtmektedir.
Bugüne kadar Kaygusuz Abdal Divanı’na ait bilinen en eski nüsha; Topkapı Sarayı Kütüphanesi Koğuşlar Bölümü'ndeki Mecmua-i Latife’dir. İstinsah tarihi 895/1489 olan bu nüshanın müstensihi Ali bin Ahmed bin Emir Ali’dir. Kaygusuz Abdal Divanı'nın diğer önemli bir nüshası; Marburg nüshasıdır. İstinsah tarihi h.907/ m. 1501 olan bu nüshanın müstensihi; Derviş Ali Horasani’dir. Divan'ın bilinen eski nüshalarından biri de; Süleymaniye Genel Kitaplığı, Düğümlü Baba Kısmında kayıtlıdır. Divân-ı Kebir Sultan Kaygusuz Abdal adlı bu nüshanın istinsah tarihi h.1208/ m.1793’tür. Bunlara ek olarak Kaygusuz Abdal Divanı'ndaki kimi şiirlerin yer aldığı nüshaların bulunduğu bazı kütüphaneler şunlardır: MEB Ankara Genel Kitaplığı, Konya Mevlâna Müzesi Kütüphanesi, İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emiri Bölümü, Ankara Üniversitesi Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi vd.
Eserden Örnekler
Mefâîlün/ Mefâîlün/ Feûlün
Bahar oldu yine sâki getür gül
Açıldı gül ü reyhân bitdi sünbül
Yine rahmet yeli esdi cihana
Figân eyler gülistanlarda bülbül
Teferrüç kıl ki ne şebbûylar eyler
Bugün hûblar bana kanda kızıl gül
Yeşil atlas ile tonandı tünyâ
Kaz u ördek ile zeyn oldu her göl
Âşık ile mâşuk gülşen içinde
Surâhi söyledi Arabça kul kul
Bu rahmetten cihan cünbişe geldi
Göresin cümlesi işinde meşgul
Hezârân ıyş u sohbet gülistanda
Bahası yâd ile olması bir yol
Murâdun yâr ise Kaygusuz Abdal
Dile Hakk’dan bâşed eyleye kabul (Güzel 2018: 285).
Lâilâhe illallâh
İlahi Bülbüle gülzâr gerek
Tûtiye şekker gerek
Sarrafa gevher gerek
Lâilâhe illallâh
Can olanı can bilür
İnsanı insan bilür
Her sırrı Sultan bilür
Lâilâhe illallah
Cümle âlem zât imiş
Deryayı hikmet imiş
Hakk ile vuslat imiş
Lâilâhe illallah
Safi ol altın gibi
Tecelli kıl gün gibi
Leyla di Mecnun gibi
Lâilâhe illallâh
Tesbih ü zikr eylegil
Allah’a şükr eylegil
Bu sözü fikr eylegil
Lâilâhe illallâh (Güzel 2018: 440-441).
Kaynakça
Akman, Neslican (2019). Kaygusuz Abdal (Hayatı, Eserleri ve Düşünceleri ). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
Divân-ı Kaygusuz Abdâl (2016). (hzl. M. Sever). Ankara: Helke Yay.
Güzel, Abdurrahman (2021). Şehzâde Alaâddin Gaybî Kaygusuz Abdâl Külliyatı. Ankara: Akçağ Yay.
Güzel, Abdurrahman (2018). Kaygusuz Abdal (Şehzade Alaaddin Gaybi) Divânı. Alanya: Alanya Belediyesi Yay.
Güzel, Abdurrahman (2004). Kaygusuz Abdal(Alâaddin Gaybî). Ankara: Akçağ Yay.
Güzel, Abdurrahman (1987). Kaygusuz Abdal Bibliyogrası. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | GÜLİSTAN (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
2 | MESNEVİ-İ BABA KAYGUSUZ (KAYGUSUZ ABDAL) | KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi | Dr. Damlanur KÜÇÜKYILDIZ GÖZELCE |
Görüntüle | ||
3 | GEVHERNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
4 | MİNBERNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
5 | BUDALANÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
6 | KİTÂB-I MAGLATA (KAYGUSUZ ABDAL) | KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi | Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Oktay |
Görüntüle | ||
7 | VÜCUD-NÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi | Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Oktay |
Görüntüle | ||
8 | MESNEVİ-İ SÂNİ (KAYGUSUZ ABDAL) | KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi | Dr. Özlem Özdemir |
Görüntüle | ||
9 | DİLGÛŞÂ (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
10 | SARAYNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
11 | MESNEVÎ-İ SALİS (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
12 | MENÂKIBÜ’L-ÂRİFÎN (EFLÂKÎ) | Eflâkî, Eflâkî Dede, Eflâkî Ahmed Ârifî, Ârifî | Doç. Dr. Mehmet Ünal |
Görüntüle | ||
13 | MEVHÛB-I MAHBÛB (ŞEYHOĞLU) | Şeyhoğlu, Baba Yusuf Sivrihisarî | Araş. Gör. Harun ALKAN |
Görüntüle | ||
14 | MÜNYETÜ'L-EBRÂR VE GUNYETÜ'L-AHYÂR (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Dr. Öğr. Üyesi Abdullah Taha Orhan |
Görüntüle | ||
15 | TABSİRATÜ’L-MÜBTEDİ VE TEZKİRETÜ-İ-MÜNTEHİ (KONEVÎ) | Konevî, Sadreddin | Doç. Dr. Mevlüt Gülmez |
Görüntüle | ||
16 | KİTÂBÜ’L-MÜNTEHÂ EL-MÜŞTEHÂ ALE’L-FÜSÛS (AHMED BÎCÂN) | Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib | Dr. Mehmet Bilal Yamak |
Görüntüle | ||
17 | RİSÂLE-İ ZİKRULLAH (AKŞEMSEDDİN) | Akşemseddin, Şemseddin Muhammed | Araş. Gör. Harun ALKAN |
Görüntüle | ||
18 | MİSBÂHU’L-ÜNS BEYNE’L-MA’KÛL VE’L-MEŞHÛD FÎ-ŞERHİ MİFTÂHİ’L-GAYB (FENÂRÎ) | Fenârî, Mollâ Fenârî, Şemseddîn Muhammed b. Hamza, Şemseddîn Muhammed Efendi | Diğer Edibe Taş |
Görüntüle | ||
19 | ŞERH-İ HADİS-İ ERBÂİN (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba | Prof. Dr. Enbiya Yıldırım |
Görüntüle | ||
20 | ZİKİR RİSÂLESİ/ KELİME-İ TEVHİD ZİKRİ RİSÂLESİ (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba, Hamîdüddîn-i Aksarâyî | Diğer Tuğba Nurlu Ertürk |
Görüntüle | ||
21 | KÂŞİFÜ'L-ESTÂR AN VECHİ'L-ESRÂR (ŞEYH HÂMİD-İ VELÎ) | Şeyh Hâmid-i Velî | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle |