- Yazar Biyografisi (TEİS)
Kavsî-i Tebrîzî, Alicân - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Mumine ÇAKIR
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Azerbaycan
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:19/11/2021
DÎVÂN (KAVSÎ-İ TEBRÎZÎ)
şiirlerKavsî-i Tebrîzî, Alicân (d. ?/? - ö. ?/?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Tebrizli Kavsî’nin şiirlerini ihtiva eden eseri. Şairin bilinen tek eseri Türkçe Dîvân’ıdır. Kavsî Dîvânı mürettep bir dîvân değildir. Dîvân’da kaside yoktur. Eser, gazel nazım şeklindeki şiirlerle başlar. Diğer nazım şekillerinden ise az sayıda örnek bulunmaktadır. Hazırlanan tenkitli metinde 552 gazele yer verilmekle birlikte (Çakır 2008) yeni tespit edilen nüshalarla gazel sayısı 559’a ulaşmıştır (Rahimi 2011). Bir gazel şairi olarak kabul edilen Kavsî’nin gazelleri çoğunlukla genel kabulün dışında çift sayılı beyitlerden meydana gelir. Gazel dışında Dîvân’da sırasıyla 2 terkîb-i bend, 3 tercî-i bend, 1murabba, 5 muhammes, 1 müseddes ve 12 rubai yer almaktadır.
Dîvân’daki şiirler dil ve imlâ yönünden Anadolu sahası özellikleri de göstermekle birlikte temel olarak 17. yüzyıl Azerbaycan sahası özellikleri taşımaktadır. Şiirler, âşıkâne ve rindânedir. Sevgili ve âşık tipi klâsik anlayışa uygundur. Kavsî, maddî aşkı işlemiş, ilahî aşka fazla yer vermemiştir. Tasavvufî unsurlar, bazı tabirlerin kullanılması ve birkaç şiirle sınırlıdır. Dîvân’ın başında gazel nazım şekliyle yazılmış 1 tevhid, Hz. Peygamber’i konu alan 2 na’t ve Hz. Ali’yi konu alan 1 na’ttan başka münâcât türünde de birkaç gazel vardır. Kavsî, Dîvân’ında Arapça ve Farsça kelimeler yerine Türkçe kelimeleri, tamlamaları tercih etmiştir. Şiirlerin dili sade ve anlaşılırdır. Şair, aruz vezninin karışık olmayan bahirlerini başarıyla kullanmış, Türkçe kelimeleri başarılı bir şekilde vezne uydurmuştur. Âhengi sağlamak amacıyla ses ve söz tekrarlarına sıkça başvurmuştur. Rediflerde özellikle Türkçe kelimeleri ve fiilleri tercih etmiştir. Dîvân’da Fuzûlî, Ali Şîr Nevâyî, Vahîd, Sâ'ib ve Anadolu sahasından Semâî’ye yazdığı nazireleri vardır.
Mumine Çakır doktora tezinde nüshaları tespit edip nüsha ailesini çıkararak Dîvân’ın tenkitli metnini ortaya koymuş; şairin hayatı, edebî kişiliği ve Dîvân’ın muhteva yönüyle tahlilini yapmıştır (Çakır 2008). Ferhat Rahimi ise yüksek lisans tezinde İran’da bulunan yeni nüshalara ulaşarak Dîvân üzerinde bir dil incelemesi yapmıştır. (Rahimi 2011). Dîvân’ın Türkiye, Azerbaycan, İran, Gürcistan, İngiltere, Pakistan’da olmak üzere tespit edilen 18 nüshası vardır (Çakır 2008; Rahimi 2011).
Şairin biyografisi için bkz. “Kavsî-i Tebrîzî, Alican”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kavsii-tebrizi-alican
Eserden Örnekler
Gazel
Veh ki gönlüm rahnesin bir bir yaşurdum dâg ilen
Âteş-i sûzânı has-pûş eyledüm toprag ilen
Her kimün kim gönli rûşen rûzigârı karadur
Terk-i ‘âdetdür sözi ag üste yazma ag ilen
Ger bilürsen çeşm-i hûn-bârum kılur gammâzlıg
Bes bu iki rahneni dut bir avuc toprag ilen
‘Işk olur bâzîçe düşmen dâg dâgum kim niçün
‘Ömrler Ferhâd âteş dest oynar dâg ilen
Câm-ı meyden rûze ger mühr-i leb olsa gam degül
Kim anı bir gün hilal-i ‘ıyd açar dırnag ilen
Savururam başa sensiz her dem öz hâkisterüm
Tıfl-ı nâdân teg dem-â-dem oynaram toprag ilen
Sen anunla dinmesen ey şâh-ı gül açılmasun
Açılur mı Kavsînün gönli bahâr u bâg ilen (Çakır 2008: 854)
Gazel
Mey içüp çıhmış şel-âyîn ivden ol ra’nâ igit
Tâ kime pervâ ide bir böyle bî-pervâ igit
Gönlümi ol seng-dilden bir zaman kurtarmaga
Yok mıdur ‘âlemde bir serv-i sehî-bâlâ igit
Bir elinde sâgar-ı mey bir elinde şîşesi
‘Alemün girmek diler kanına ol ra’nâ igit
Her biri bir reng âl eyler ben-i yek-reng ile
Gâh bir Türk-i cefâ-cû gâh bir mîrzâ igit
Bir özin bilmez sözin zabt eylemez divâneyem
Ey igitler isterem bir mest-i bî-pervâ igit
Kavsî-i ham-geştenün yohdur bir özge matlabı
Başuna ister doyınca dönmek ey ra’nâ igit (Çakır 2008: 487)
Kaynakça
Çakır, Mümine (2008). Kavsî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı ( İnceleme-Tenkitli Metin- Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Çakır, Mumine (2011). “Kavsî’nin Şiirlerinde Sosyal Hayat”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (2): 105 - 124.
Çakır, Mümine (2008). “İhmal Edilmiş Bir Fuzûlî Muakkibi: Kavsî”. EKEV Akademi Dergisi 12 (36): 219-234.
Rahimi, Farhad (2011). Kavsi Divanı’nın Dil İncelemesi (Giriş - Dil İncelemesi – Metin – Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Rahimi, Farhad (2016). “XVII. Yüzyıl Azerbaycan Şairi Tebrizli Kavsî ve Dîvânı Üzerine”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 5 (4): 1773-1804.