DÎVÂN (KÂNÎ)
şiirler
Kânî, Ebû Bekîr (d.1124/1712 - ö.1206/1791)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ebû Bekir Kânî'nin Türkçe, Arapça ve Farsça yazmış olduğu şiirlerini ihtiva eden eseri. Kânî'nin Dîvân'ı,  ölümünden sonra şiirlerinin iki farklı müstensih tarafından bir araya getirilmesi yoluyla tertip edilmiştir. Bu tertiplerden ilki, Ahmed Yüsri b. Mehmed Nazif tarafından 1208/1793 tarihinde istinsah edilen İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Nadir Eserler No. 5527/1 numarada kayıtlı nüsha; diğeri ise Nûri Halil Efendi tarafından tertip edilen ve istinsah tarihi bilinmeyen nüshadır. Ancak müstensih Nûri Halil Efendi’nin 1213/1798 tarihinde vefat ettiği dikkate alındığında bu nüshanın da diğerine yakın tarihlerde istinsah edilmiş olması muhtemel görünmektedir.

Dîvân'da 64 kaside, 1 mesnevi, 4 terkib-i bend, 8 tahmis, 221 gazel, 1 müstezat, 93 kıta, 117 müfred ve matla bulunmaktadır. Eserde, az kullanılan "elifnâme" gibi değişik türlerin de denendiği görülmektedir. Dîvân’ın girişinde yer alan tevhid ve besmele konulu manzumelerle na’t ve medhiyelerde gazel formunun kullanılmasıyla farklılık gösteren Kânî, kasidelerini padişahlar yerine genellikle diğer devlet ricalinden ileri gelenlere sunmuştur. Ayrıca Rûşenî’nin (ö. 892/1487) bir na’tına, Hayâlî (ö. 964/1557) ve Nûri Bey’in (ö.?) birer gazeline, Bâkî’nin (ö.1008/1600) üç gazeline tahmis yazmıştır. Dîvân'ında 2 Arapça kaside ve 1 kaside tercümesi bulunan Kânî, kasidelerini 11 ile 162 beyit arasında değişen uzunluklarda kaleme almış, içerik bakımından ise genel olarak devrinde himaye gördüğü kişilerin övgüsüne yer vermiştir.

Dîvân’daki 496 manzumede 15 farklı vezin tercih edilmiş, bu vezinler içerisinde en fazla aruzun mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün vezni kullanılmıştır. Vezin kullanımında ustalık gösteren şair, özellikle gazellerinde  vezni bir musıki vasıtasına dönüştürmüştür. Kafiye kullanımı bakımından tercihi geleneğe de uygun olarak mürekkep kafiye olan şairin kasidelerindeki kafiyeli yapılar daha çok Farsça ve Arapça kelime ve tamlamalardan seçilerek Türkçe kelimelere daha az yer verilmiş, gazellerinde ise kafiyeli yapılar çoğunlukla Türkçe kelimelerden tercih edilmiştir.  Müstakil kelime ya da kelime grubu olarak da karşımıza çıkan rediflerin genellikle isim ve fiil çekim ekleriyle kullanılmış şekillerine yer verilmiştir. Şiir dilinde sıklıkla karşılaşılmayan fiil çekimleri, deyimler ve tekrarlar gibi hususlar rediflerle yansıtılmaya çalışılarak Türkçenin ifade gücünün ortaya çıkarılmasına katkıda bulunulmuştur. Devrinin nesir üstadı olarak da bilinen ve yazılarında insanı daima güldüren bir yön bulunan Ebû Bekir Kânî’nin, Dîvân’ında dil kullanımı dönemin gelenek ve anlayışıyla uyum içindedir. Onun şiirlerinde kullandığı dil genel olarak açık, anlaşılabilir ve sadeliğiyle dikkat çekmektedir. Kânî Dîvânı üzerine yapılmış akademik çalışmalar bulunmaktadır (Eliaçık 1992; Elbir 1997; Yazar 2006). 42 yazma nüshası tespit edilen Dîvân'ın tenkidli metni İlyas Yazar tarafından yayımlanmıştır (Yazar 2010).

Şairin biyografisi için bk. “Kânî Ebu Bekir”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kani-ebu-bekir    


Eserden Örnekler


Gazel

Handân gelen âleme giryân gidecekdür
Giryân gelen âleme handân gidecekdür

Sohbet keselin eyleme ahbâb ile tecvîz
Elbet bu cihâna gelen insân gidecekdür

Fark itmeyen insân ne dimek oldugın eyvâh
Hayvân gelecekdür yine hayvân gidecekdür

Tıfl iken olan ‘âzim-i ‘ukbâ şu fenâda
İnsân gelecek hûri vü gılmân gidecekdür

Kânî sakınup fursatı fevt itme görüş kim
Bir kaç güne dek şu koca oglan gidecekdür (Yazar 2010: 537).


Gazel

Gam aldı benüm dört yanımı cân sana kaldı
Eyü bilesin çünki bu kurbân sana kaldı

Işkun dil-i ‘uşşâk-ı Huseynîye çıkardı
Tahsîn ide gör hüsnüni ihsân sana kaldı

Ey pâdişeh-i mülk-i melâhat yeter oldı
İtdün sitem-âbâd bizi dîvân sana kaldı

Biz kesdük utâridden ümîdi hele şimdi
İş ba‘d-ez-in ey himmet-i keyvân sana kaldı

Giydürdi bürehne dilümüz şu‘le-i şevkun
Ey câme be-dûş-ı hüsün oglan sana kaldı

Kânî niçe bir vasla heves hecre yanaş kim
Var hayli şerîki yine hicrân sana kaldı  (Yazar 2010: 654).

Kaynakça


Elbir, Bilal (1997). Kani Divanı Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.

Eliaçık, Muhittin (1992). Tokatlı Kânî Divanının Tenkitli Metni, Hayatı, Kişiliği, Vazifeleri, Eserleri, Dili, Sanatı ve Üslubu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Yazar, İlyas (2017). Kânî Dîvânı. Ankara: KTB Yay. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55833,3-kani-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 15.07.2021]

Yazar, İlyas (2010). Kâni Dîvânı Tenkidli Metin ve Tahlil. İstanbul: Libra Yayınları.

Yazar, İlyas (2006). Kânî Dîvânı İnceleme-Metin. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


YAZAR, İlyas. "DÎVÂN (KÂNÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-kani. [Erişim Tarihi: 22 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MÜNŞE'ÂT (KÂNÎ) Kânî, Ebû Bekîr Prof. Dr. Süleyman Solmaz
Görüntüle
2 LETÂ'İF-NÂME / HEZLİYYÂT Kânî, Ebû Bekîr Doç. Dr. İlyas YAZAR
Görüntüle
3 BE-NÂM-I HAVÂRİYYÛN-I BÜRÛC-I FÜNÛN Kânî, Ebû Bekîr Doç. Dr. İlyas YAZAR
Görüntüle
4 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
5 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
6 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
7 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
9 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
10 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
11 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
12 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
13 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle