DÎVÂN (KÂMÎ)
şiirler
Kâmî, Şa'ban Kâmî Efendi (d. 1220/1805 - ö. 1301/1884)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kâmî'nin şiirlerinin yer aldığı eseri. Kâmî’nin yazma bir divanına henüz rastlanılmamıştır ancak 1280/1864 tarihli İstanbul’da tab ettirilmiş olan taşbaskı nüshaları mevcuttur. Bunlardan birisi Süleymâniye Kütüphânesi Tahirağa No: 522/4 te kayıtlıdır. Gazellerin bulunduğu bölüm ise Süleymaniye Kütüphanesi, 522/7 ve Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi’nde, 28312 numarada aynı tarihle (1280) kayıtlıdır. Bu kayıtların dışında bir nüsha nüsha ise TBMM Kütüphanesi Yer:73003897’de kayıtlıdır. Bu nüsha, içerisinde Kâmî’nin birkaç eserinin bir arada bulunduğu “Kâmî Külliyâtı” mahiyetindedir. Eserin içerisinde “Kaside-i Kamisiyye, Mevlîd-i Şerîf-i İrfâniyye, Hadîka-i Ma‘neviyye ile kaside ve gazellerin tamamının bulunduğu Dîvân” yer almaktadır.

Dîvân'ın başında “Ufiye Anhu Dîvân-ı Şeyh Mehmed ŞaǾbân Kâmî el- Âmidî” ifadesi yer almaktadır. Bu nüshada 49 beyitlik mesnevî nazım şekli ile yazılmış olan 1 münâcat, “Esleme’l-minhâc ilâ selleme evsâfi’l-mi'râcbaşlıklı 130 beyitlik kaside nazım şekli ile yazılmış bir 1 miraciye, biri 9 beyit, biri 7 beyit, üçü 6 beyit, ikisi 5 beyit olmak üzere toplam 44 beyitlik 7 kaside kaleme alınmıştır. Daha sonra sırasıyla, 1 tahmis, Hz. Ebûbekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hüseyin, Abdulkadir-i Geylânî, İmâm-ı Âzâm için yazılmış 5-13 beyit arasında değişen, tam bir kaside özelliği taşımayan manzum medhiyeler kaleme alınmıştır. Zikredilen medhiyelerden sonra Sultan Mahmud Han ve Sultan Abdülaziz Han için yazılmış kasideler yer almaktadır. Kasideler bölümünden sonra “İbtidâ-i Gazeliyât” başlığı altında harf-i heceye göre tertip edilmiş 181 gazelin bulunduğu bölüm başlamaktadır. Bu gazellerden 173’ü Türkçe, 8 Farsça yazılmıştır. Bu bölümden sonra musammatların bulunduğu bölüm başlamaktadır. Bu bölümde 4 tahmis, 1 tesdis, 7 terci-bend, bu bölümden sonra ise 7 lugaz, 1 murabba, 7 müfred, 1 tarih ve Dîvân'ın sonunda 1 görsel şiir yer almaktadır.
Kâmî, Dîvân'ında 11 farklı aruz kalıbı kullanmıştır. Eserde zaman zaman vezin aksaklıkları ile karşılaşmak mümkündür. Dîvân'da redif ve kafiye kullanımına bakıldığında şiirlerin bir kısmında sadece kafiye, bir kısmında ise redif ve kafiye kullanılmıştır. 201 manzumenin 35’i sadece kafiye ile 166’sı ise redifle oluşturulmuştur. Kafiye olarak tam kafiye ve zengin kafiye tercih edilirken, şairin rediflerdeki tercihi ise çeşitlilik arz etmektedir. Redifler genellikle; ek, kelime, kelime grupları şeklinde oluşturulmuştur.

Dîvân'a genel olarak bakıldığında yer yer sade üslupla yazılmış olan şiirlerinin yanı sıra, şairin derin Arapça ve Farsça bilgisinin yansıdığı şiirlerle de karşılaşmak mümkündür. Öyle ki eserde zaman zaman bütünü Arapça yazılmış beyitlere, Kur’an-ı Kerim’den yapılan iktibaslara ve tamamı Farsça yazılmış gazellere rastlanılmaktadır. Çok fazla olmamakla birlikte Kâmî, şiirlerinde Arapça ve Farsça terkip ve tamlamalara da yer vermiştir. Kâmî’nin şiirlerinde mahalli unsurların kullanıldığı, atasözü ve deyimlere oldukça fazla yer verildiği, musikişinas ve nüktedan bir şahsiyet olması sebebiyle şairin bu özelliklerinin de şiirlerine yansıdığı görülmektedir.

Kâmî’nin gençlik döneminde “Refîk” (25 yaşına kadar) mahlasını kullandığını biliyoruz. Bu mahlası kullandığı şiirleri tetkik edildiğinde, şairin gençlik döneminde yazmış olduğu şiirleri ile sonraki yıllarda kaleme alınan şiirleri karşılaştırma fırsatı elde edilebilir. Kâmî’nin, şiirlerinde yer yer görsellikten faydalandığı dikkat çekmektedir. Kâmî Dîvânı'nda şekil ve ifade açısından dikkatimizi çeken gazellerden birisi mahbup lisanından yazılmış bir gazel; diğeri ise “Gazel-i ber üslub-ı Şahingiray ” başlıklı 2 gazel ve “Nazire-i Şahingiray Gazel-i Hâlet Efendi Tesdis-i Nazım Müşarun İleyh. Der-sitâyiş-i Sultân Abdülazîz Hân” başlıklı bir tesdisidir. Bu şiirlerinin dışında Kâmî, eserinin sonunda yine Şahin Giray üslubu ile yazılmış mükemmel denilebilecek ölçüde görsel bir şiir yer almaktadır.

Şairin biyografi için bk. "Kâmî, Şa'ban Kâmî Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kami-saban-kami-efendi 

Eserden Örnekler


Gazel

Ravza-i pâkün temâşâgâh-ı Mevlâ’dur senün

Hâb-gâhun cennet-i alâ-yı hüveydâdur senün


Bûsegâh-ı ins ü cindür âsitân-ı devletün

Hâk-i pâyün tûtiyâ-yı çeşm-i amâdur senün


Pûte-i fikrümde yokdur ğayrı kimyâdan eser

Nazra-i iksîr-i lutfun dilde kimyâdur senün


İftihârı leyle-i mirâcun olmuş nüh felek

 Makdemün revnak-fezâ-yı arş-ı alâdur senün


Sâye-i çetr-i şefâatde gözet rûz-ı haşir

 Rahmeten li’l-'âlemîn zâtun müsemmâdur senün


 Rû-siyâh kehf-i deründe Kâmî kıtmîrün meded

Afv kıl taksîrini 'aşkunla şeydâdur senün  (Arslan 2018: 145).


(Gazel)

Mekteb-i irfânda gördüm bir güzelKurân okur

Hoş-edâ şîrîn-sadâda sûre-i Rahmân okur


Pîş-i üstâda edîbâne olup zânû-nişîn

 Nâz u işve dersin ezber eylemişdür ân okur


Gerdeninde hâlleri semmûr-Hindî nüshası

 Gamzeler seyfe dayanmış lebleri mercân okur


Nev-civânum câmı/Câmî almış destine mestâne-vâr

Gülsitân-ı nahve sarf eyler ömr-i bûstân/ Bostân okur


 Şeh-suvârum nâz u istiğnâda Kâmî yekke-tâz

Hüsn ü ânı zümre-i dilberlere meydân okur  (Arslan 2018: 204).


(Gazel)

Biz metâ'-ı vasl-ı yâre cânı kıymet virmişüz

Sûk-ı bâzâr-ı mahabbet içre şöhret virmişüz


Çün devâdan geçmişüz bârî füzûn it derdümüz

Biz tabîb-i hikmetüz dermâna ruhsat virmişüz


Âh kim nâz u niyâzum mûcib-i lutf olmadı

Hâtır-ı cânâna biz beyhûde zahmet virmişüz


Çeşmine teklîf-i resm-i mey ider sâkî yine

Nûş-ı câm-ı işrete bizlerse nevbet virmişüz


Hân-ı vasl-ı dil-rübâ firkatsüz olsa bî-nemek

Ol sebebden Kâmiyâ hicrâna ruhsat virmişüz (Arslan 2018: 224).

Kaynakça


Adak, Abdurrahman (2012). Ali Emîrî’nin Gözüyle Diyarbakırlı Şairler. İstanbul: Kent Işıkları Yayınları.

Ali Emîrî (2014). Mir’atü’l-Fevâ’id Fî Terâcimi Meşâhir-i Âmid, (hzl: Günay Kut, Mesud Öğmen, Abdullah Demir), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.

Ali Emîrî (1328).Tezkire-yi Şuarâ-yı Âmid, Birinci Cild, Matbaa-yı Âmid, Dersaadet. Ali Emîrî.

Ali Emîrî (1918-1920). Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası. Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Gazete- Mecmua, no:571-573.

Altunboğa, A. Bilal (1999). Diyarbakır Folklorundan Kesitler. İstanbul: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.

Arslan, Mustafa Uğurlu (2018). Diyarbekirli Kâmî Dîvânı. İstanbul: DBY Yayınları.

Arslan, Mustafa Uğurlu (2017). Bir Sanat Şehri Olarak Diyârbekir”. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu. Diyarbakır :Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları.

Beysanoğlu, Şevket (1996). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. Ankara, San Matbaası.

Şaban Kâmî. Hutût-ı Mütenevvi'a, İstanbul Üniversitesi Nadir Eser Kütüphanesi, Demirbaş No: NEKTY09353, Yer No: TY 09353.

Şaban Kâmî. Şemâ’il-i Şerîfe. Diyarbakır Yazma Eser Kütüphanesi, No: 1729/1.

Şaba Kâmî. Dîvân. TBMM Kütüphanesi No: 73003897.



Atıf Bilgileri


ARSLAN, Mustafa Uğurlu. "DÎVÂN (KÂMÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-kami-tees-1506. [Erişim Tarihi: 30 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MEVLİD-İ ŞERÎF-İ İRFÂNİYE (KÂMÎ) Kâmî, Şa'ban Kâmî Efendi Doç. Dr. Mustafa Uğurlu ARSLAN
Görüntüle
2 HADÎKA-İ MANEVİYYE (KÂMÎ) Kâmî, Şa'ban Kâmî Efendi Prof. Dr. Ekrem Bektaş
Görüntüle
3 MEVLİD-İ NEBÎ (KÂMÎ) Kâmî, Şa'ban Kâmî Efendi Prof. Dr. Ekrem Bektaş
Görüntüle
4 KASÎDE-İ KAMİSİYYE (KÂMÎ) Kâmî, Şa'ban Kâmî Efendi Doç. Dr. Hamza KOÇ
Görüntüle
5 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
6 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
7 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
8 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
9 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
10 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
11 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
12 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
13 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
14 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle