Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın şiirlerini ihtiva ettiği eseri. İbrahim Hakkı’nın ilk eseri olduğunu söylediği Divan’ı 1168/1754-55 yılında kendisi tertip etmiş ve eseri oğlu İsmail Fehim için yazdığını söylemiştir. Muhteva bakımından tamamen dini ve tasavvufî konuların ele alındığı eser ‘divan-ı ilahiyat’ ismiyle isimlendirilmiştir. Divanda 11 kaside, 5 mesnevi, 366 gazel, 83 rubai, 15 mani, 17 musammat, ve 126 müfred’den müteşekkildir. Divan’ın sonunda ise ‘varidat-ı Hakkı’ başlığı altında Arapça ve Farsça şiirlere yer verilmiştir.

Divanın başında 32 beyitlik müstezad nazım şekliyle yazmış olduğu tevhid ve iki münacat kasidesi vardır. Diğer kasidelerde ise gönle ve ilahi sevgiliye hitap şeklinde yazılmış manzumelerdir. Kasidelerin sonuncusu ise bir na’t olup Hz. Peygamber’in bazı sünnet-i şerifleri nazmedilmiştir. Divanda yer alan mesnevilerden ilki 63 beyitlik, bazı kaynaklarda Mevlânâ’ya bazı kaynaklarda da Sultan Veled’e ait olduğu ifade edilen ‘Aşknâme’ isimli eserin manzum çevirisidir. İki mesnevi münacattır. 4. mesnevi ‘vaslnâme’ başlığı altında Hakkı’nın dervişlere hitaben yazdığı mektup olup 112 beyittir. 12 beyitten oluşan son mesnevi ise İbrahim Hakkı’nın manzum vasiyetnamesidir. Bunları kıt’a başlığı altında mülemma tarzda yazılmış ve üçer beyitten oluşan üç küçük mesnevi takip etmektedir. Bendlerden oluşan şiirlerini ‘musammatlar’ başlığı altında toplayan Hakkı, burada üç murabba, 7 muhammes, 1 müseddes ve bir müstezad nazım şekliyle yazılmış manzumelerine yer vermiştir. Murabbaların ikisi nasihat, biri ise münacat ve şükürnamedir. Muhammesler mütekerrir olup, bunlardan “Allah görelim neyler/Neylerse güzel eyler” nakaratlı ve mef’ûlü mefâîlün gibi kısa kalıpla yazılmış 31 bendlik muhammes, muhtemelen edebiyatımızın en uzun ve en meşhur manzumesidir. Bu manzume tefviznâme adıyla da bilinmektedir. Hakkı, 20 beyitlik müstezadında ise Allah’ın ‘Celal’ ve ‘Cemal’ sıfatlarının insandaki tezahürü olan birbirlerine zıt hasletlerden bahseder.

Divan’ın “İlahinâme-i İbrahim Hakkı” adı verilen bölümü ise gazellerden oluşmaktadır. 366 gazele yer verildiği bu bölümde Arap alfabesinin her harfinden gazele yer verildiği gibi Lam-elif ile de söylenmiş bir gazel bulunmaktadır. Bir nevi önsöz olan ilk gazelinde Hakkı, Divan’ın mahiyeti ve tertip tarihi hakkında bilgiler vermiştir. Hakkı, sonsöz mahiyetinde olan 366. gazelinde ise yılın her günü için bir gazel yazdığını ve divanını da altı ayda tertib ettiğini söyleyerek eserin yazılış tarihini (1168) vermiştir. Gazellerin büyük kısmı musammat gazel şeklindedir. İbrahim Hakkı gazellerinde divan şairlerinin sıkça kullandığı aruz kalıplarının yanında hiç kullanılmayan aruz kalıplarını da kullanmıştır. Gazellerde toplam 25 ayrı aruz kalıbı görülmektedir. Gazellerin tamamı dini ve tasavvufî içeriklidir.

İbrahim Hakkı’nın, ‘nazmlar’ başlığı altında yer verdiği manzumeler kıt’a alt başlığı altında verse de bunlar şekil bakımından nazm’dır. Divan’da ‘rubailer’ bölümünde 82 rubai divanın en önemli bölümüdür. Dini, ahlaki, nasihat konuların işlendiği rubailerin 70’i rubai-i musarradır. 83. Rubaide ise Hakkı, bu bölüme ‘saadetnâme’ adını verdiğini ve 1168/1754 yılında tamamladığını ifade etmiştir. 

Divan şairleri içinde halk edebiyatı nazım şekli olan mani ile şiir söyleyen ve bunlara divanında yer veren tek şair İbrahim Hakkı olmuştur. Divanda bulunan 15 maninin hemen hepsi cinaslı mani olup hepsi aruzun mef’ûlü mefâîlün kalıbıyla yazılmıştır. Divanın son bölümü ise ‘müfredler’ başlığı altında 18 müfrede yer verilmiştir. Bunlardan son üçü mülemmadır. Türkçe şiirlerin en sonunda ise İbrahim Hakk’nın doğumuna tekabül eden üç ayrı tamlama yer almaktadır (Külekçi-Karabey 1997: 24).

İbrahim Hakkı, Dîvânı’nda yer alan şiirlerinde Hakkî mahlasının yanında Ferdî ve Fakirî mahlaslarını da kullandığı görülmüştür (Çelebioğlu 1988: 18).  Dîvân’da yer alan beyitlerde anlam yönü itibariyle tekrârlar bulunmaktadır. Bazen beyitler aynı kelimelerle tekrâr edilmiştir. Divanındaki manzumelerinden bir kısmı, başta Mârifetnâme olmak üzere ve diğer eserlerinde de yer almaktadır.

Türkiye kütüphanelerinde 7 nüshası bulunan Divan 1847 yılında da matbu basımı yapılmıştır. Eser Turgut Ulusoy (1974), Numan Külekçi-Turgut Karabey (1997), Mustafa Güneş (2008) ve M. Kayahan Özgül (2013) tarafından yayınlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk: HAKKI, Erzurumlu İbrahim Hakkı. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hakki-erzurumlu-ibrahim-hakki