DÎVÂN-I MUHÎTÎ (MUHÎTÎ)
şiirler
Muhîtî (d. 960/1553 - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Asıl ismi hakkında kaynaklarda bilgi bulunmayan ancak 16. yüzyılın Hurûfî şairlerinden Arşî’nin (d. ?/? - ö. ?/1562?) mürşidi olarak bilinen Muhîtî’ye ait olan eser. Mürettep bir divandan çok gazellerden teşekkül etmiş bir görünümü vardır. Çok hacimli bir eser olmamakla birlikte Dîvân’ın hemen hemen bütün nüshaları 5 kaside, 201 gazel, 1 murabba’, 1 müsebbâ’, 1 mesnevi , 71 tuyuğ, 1 rubâî ve 4 kıt’a ihtiva etmektedir.

Muhîtî’nin Dîvân’ı incelendiğinde özellikle Hurûfîlik inancının en önemli temsilcilerinden olan Nesîmî’nin (d. ?/? - ö. 807 ?/1404-05 ?) tesiri hissedilmektedir. Özellikle gazellerde Hurûfîlik remizleri etkilendiği vahdet-i vücud felsefesi temelindeki tasavvufi anlayışını görmek mümkündür. İnancını güçlü ve coşkun ifadelerle, kullandığı remizlerle, telmihlerle ifade etmiştir. Nesîmî’nin sanatına yaklaşan şiirlerinde edebi zevki yakalamıştır denilebilir. Lirik tarzda yazdığı gazellerinde Hurufilik etkisinin yanında aşktan, sevgilinin güzelliklerinden, sevgiliden ayrı düşmenin verdiği hezeyandan, bahsetmiştir. Muhîti’nin Dîvân’ı, kullandığı sözcük dağarcığı bakımından incelendiğinde zaman zaman sade Türkçe ile yazılmış beyitler olsa da daha çok Hurufilik öğretisinin ağır basması nedeniyle Arapça, Farsça sözcükler ve tamlamalarla dolu olduğu görülür. Tenasüp, teşbih, telmih, tezad, istiare gibi söz sanatlarını ölçülü bir şekilde kullanmış, sanatlı ancak anlaşılabilir bir üslup oluşturmuştur.

Eserin nüshaları çeşitli kütüphanelerde bulunmaktadır. Eser üzerine iki tez çalışması yapılmıştır: Bunlardan ilki 1964’te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Sevgi Tok tarafından yapılan lisans tezidir. Diğeri ise Abdullah Tataroğlu tarafından Muhîtî Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği, Divanının Tenkidli Metni adıyla hazırlanmış bir yüksek lisans tezidir.

Şairin biyografisi için bk. “Muhîtî”.Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhiti

Eserden Örnekler


Gazel

Bâg-ı cennetdür senünle kûşe-i zindân bana

Sensizin dûzahdur ey hûrî-likâ rıdvân bana


'Arş u kürsî beyt-i ma'mûr u makâm-ı müntehâ

Ka'be-i kûyun durur ey sûret-i Rahmân bana


Bir nefes sensiz gerekmez ey şeh-i iklîm-i cân

Cümle bu mülk-i cihânı virseler yeksân bana


Gayrı seyrim yok temâşa-gâh-ı bâg-ı dehrde

Kâmetün seyrânıdur ey serv-kad seyrân bana


Küfr-i zülfündür yakîn ehline îmân ile dîn

Küfr-i zülfünsüz gerekmez dîn ile îmân bana


Okıyalı hatt-ı vechünde kitâb-ı Îzidi

Oldı bu halk cihânun müşkili âsân bana


Ey Muhîtî sâhib-i dîvân ü defter olalı

Sâhib-i dîvân u defterler durur dîvân bana (Tok 1964: 34)


Kıt'a

İki yekşenbe beş yıldız iki mâh

Gören tahkîr eyler seyr-i fillâh

İki yekşenbedür iki elif bil

İki mâh iki lâm ey yâr-ı kâbil

Dahî beş yıldız oldı harf-i hî hem

'Ayân göründi ismullâh nazar kıl (Tataroğlu 1995: 299)


Tuyuğ

Zât-ı bî-hemtâ durur Fazl-ı Hudâ

Vâhid ü yektâ durur Fazl-ı Hudâ

Râzık u eşyâ durur Fazl-ı Hudâ

A'zâm-ı esmâ durur Fazl-ı Hudâ (Tataroğlu 1995: 311)





Kaynakça


Tataroğlu, Abdullah (1995). Muhîtî Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği Dîvânı'nın Tenkîdli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Tok, Sevgi (1964). Dîvân-ı Muhîtî. Lisans Tezi. İstanbul: Türkiyat Enstitüsü.

Atıf Bilgileri


Özbek Arslan, Necmiye. "DÎVÂN-I MUHÎTÎ (MUHÎTÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-i-muhiti-muhiti. [Erişim Tarihi: 12 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 KISMETNÂME (MUHÎTÎ) Muhîtî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
2 KEŞFNÂME (MUHÎTÎ) Muhîtî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
3 RİSALE-İ TEVHÎDİYYE (İLÂHÎ) İlâhî, Şeyh Ahmed İlâhî Efendi Dr. Nuriye İnci
Görüntüle
4 ÂDÂB-I MES'ÛDÎ'YE HÂŞİYE (MÜ'MİN) Mü'min Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
5 MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) Doç. Dr. Nuran ÇETİN
Görüntüle
6 TARİKATNÂME (SÜNBÜL) Sünbül, Şeyh Yusuf Sünbül Sinan Efendi Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK
Görüntüle
7 ER-RIHLETÜ’S-SENİYYE VE’L-VASIYYETÜ’L-BEHİYYE Lİ’L-FUKARÂİ’L-HALVETİYYE (ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Prof. Dr. Ali ÖZTÜRK
Görüntüle
8 ETVÂR-I SEB‘A (ŞÂH VELÎ AYINTABÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Öğretmen Cemile Sağır
Görüntüle
9 NAKDÜ'L-HÂTIR (ŞEMSÎ) Şemsî, Şemseddîn Sivasî (D. 926/1520 - Ö. 1006/1597) Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
10 MENÂKIB-I EMÎR SULTÂN/MENÂKIB-I CEVÂHİR ( YAHYÂ BİN BAHŞÎ) Yahyâ Bin Bahşî Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
11 MİRÂTÜ’L-ÂŞIKÎN (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
12 TASAVVUF Bİ’T- TARİKAT (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle