- Yazar Biyografisi (TEİS)
Muhîtî - Madde Yazarı: Dr. Necmiye Özbek Arslan
- Eser Yazılış Tarihi:1025/ 1616
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:02/11/2021
DÎVÂN-I MUHÎTÎ (MUHÎTÎ)
şiirlerMuhîtî (d. 960/1553 - ö. ?/?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Asıl ismi hakkında kaynaklarda bilgi bulunmayan ancak 16. yüzyılın Hurûfî şairlerinden Arşî’nin (d. ?/? - ö. ?/1562?) mürşidi olarak bilinen Muhîtî’ye ait olan eser. Mürettep bir divandan çok gazellerden teşekkül etmiş bir görünümü vardır. Çok hacimli bir eser olmamakla birlikte Dîvân’ın hemen hemen bütün nüshaları 5 kaside, 201 gazel, 1 murabba’, 1 müsebbâ’, 1 mesnevi , 71 tuyuğ, 1 rubâî ve 4 kıt’a ihtiva etmektedir.
Muhîtî’nin Dîvân’ı incelendiğinde özellikle Hurûfîlik inancının en önemli temsilcilerinden olan Nesîmî’nin (d. ?/? - ö. 807 ?/1404-05 ?) tesiri hissedilmektedir. Özellikle gazellerde Hurûfîlik remizleri etkilendiği vahdet-i vücud felsefesi temelindeki tasavvufi anlayışını görmek mümkündür. İnancını güçlü ve coşkun ifadelerle, kullandığı remizlerle, telmihlerle ifade etmiştir. Nesîmî’nin sanatına yaklaşan şiirlerinde edebi zevki yakalamıştır denilebilir. Lirik tarzda yazdığı gazellerinde Hurufilik etkisinin yanında aşktan, sevgilinin güzelliklerinden, sevgiliden ayrı düşmenin verdiği hezeyandan, bahsetmiştir. Muhîti’nin Dîvân’ı, kullandığı sözcük dağarcığı bakımından incelendiğinde zaman zaman sade Türkçe ile yazılmış beyitler olsa da daha çok Hurufilik öğretisinin ağır basması nedeniyle Arapça, Farsça sözcükler ve tamlamalarla dolu olduğu görülür. Tenasüp, teşbih, telmih, tezad, istiare gibi söz sanatlarını ölçülü bir şekilde kullanmış, sanatlı ancak anlaşılabilir bir üslup oluşturmuştur.
Eserin nüshaları çeşitli kütüphanelerde bulunmaktadır. Eser üzerine iki tez çalışması yapılmıştır: Bunlardan ilki 1964’te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Sevgi Tok tarafından yapılan lisans tezidir. Diğeri ise Abdullah Tataroğlu tarafından Muhîtî Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği, Divanının Tenkidli Metni adıyla hazırlanmış bir yüksek lisans tezidir.
Şairin biyografisi için bk. “Muhîtî”.Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhiti
Eserden Örnekler
Gazel
Bâg-ı cennetdür senünle kûşe-i zindân bana
Sensizin dûzahdur ey hûrî-likâ rıdvân bana
'Arş u kürsî beyt-i ma'mûr u makâm-ı müntehâ
Ka'be-i kûyun durur ey sûret-i Rahmân bana
Bir nefes sensiz gerekmez ey şeh-i iklîm-i cân
Cümle bu mülk-i cihânı virseler yeksân bana
Gayrı seyrim yok temâşa-gâh-ı bâg-ı dehrde
Kâmetün seyrânıdur ey serv-kad seyrân bana
Küfr-i zülfündür yakîn ehline îmân ile dîn
Küfr-i zülfünsüz gerekmez dîn ile îmân bana
Okıyalı hatt-ı vechünde kitâb-ı Îzidi
Oldı bu halk cihânun müşkili âsân bana
Ey Muhîtî sâhib-i dîvân ü defter olalı
Sâhib-i dîvân u defterler durur dîvân bana (Tok 1964: 34)
Kıt'a
İki yekşenbe beş yıldız iki mâh
Gören tahkîr eyler seyr-i fillâh
İki yekşenbedür iki elif bil
İki mâh iki lâm ey yâr-ı kâbil
Dahî beş yıldız oldı harf-i hî hem
'Ayân göründi ismullâh nazar kıl (Tataroğlu 1995: 299)
Tuyuğ
Zât-ı bî-hemtâ durur Fazl-ı Hudâ
Vâhid ü yektâ durur Fazl-ı Hudâ
Râzık u eşyâ durur Fazl-ı Hudâ
A'zâm-ı esmâ durur Fazl-ı Hudâ (Tataroğlu 1995: 311)
Kaynakça
Tataroğlu, Abdullah (1995). Muhîtî Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği Dîvânı'nın Tenkîdli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Tok, Sevgi (1964). Dîvân-ı Muhîtî. Lisans Tezi. İstanbul: Türkiyat Enstitüsü.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | KISMETNÂME (MUHÎTÎ) | Muhîtî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
2 | KEŞFNÂME (MUHÎTÎ) | Muhîtî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
3 | RİSALE-İ TEVHÎDİYYE (İLÂHÎ) | İlâhî, Şeyh Ahmed İlâhî Efendi | Dr. Nuriye İnci |
Görüntüle | ||
4 | ÂDÂB-I MES'ÛDÎ'YE HÂŞİYE (MÜ'MİN) | Mü'min | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
5 | MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) | Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) | Doç. Dr. Nuran ÇETİN |
Görüntüle | ||
6 | TARİKATNÂME (SÜNBÜL) | Sünbül, Şeyh Yusuf Sünbül Sinan Efendi | Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK |
Görüntüle | ||
7 | ER-RIHLETÜ’S-SENİYYE VE’L-VASIYYETÜ’L-BEHİYYE Lİ’L-FUKARÂİ’L-HALVETİYYE (ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ) | Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî | Prof. Dr. Ali ÖZTÜRK |
Görüntüle | ||
8 | ETVÂR-I SEB‘A (ŞÂH VELÎ AYINTABÎ) | Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî | Öğretmen Cemile Sağır |
Görüntüle | ||
9 | NAKDÜ'L-HÂTIR (ŞEMSÎ) | Şemsî, Şemseddîn Sivasî (D. 926/1520 - Ö. 1006/1597) | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle | ||
10 | MENÂKIB-I EMÎR SULTÂN/MENÂKIB-I CEVÂHİR ( YAHYÂ BİN BAHŞÎ) | Yahyâ Bin Bahşî | Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur |
Görüntüle | ||
11 | MİRÂTÜ’L-ÂŞIKÎN (EROĞLU NÛRİ) | Eroğlu Nûri | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle | ||
12 | TASAVVUF Bİ’T- TARİKAT (EROĞLU NÛRİ) | Eroğlu Nûri | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle |