Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas’ın 1045/1635-36 yılında kaleme almış olduğu tercüme bir eserdir. İlk sekiz manzumesi dışında kalan kısmın tamamı hadislerin açıklandığı 4 mesnevi ve 401 kasideyle toplam 405 şiirden oluşan hacimli bir eser olduğuna değinen Niyazi Adıgüzel, bu eseri kırk hadis tercümesi geleneği içerisinde değerlendirir (Adıgüzel 2018: 247). Ferrâ el-Begavî tarafından yazılmış olan Mesâbîhü’s-Sünne adlı hadis kitabının Âlim Sinan Efendi tarafından Türkçeye tercüme edilen Tercüme-i Mesâbihü’s-Sünne adlı eserinin nazma çekilmiş hâli olup Kuloğlu, mürşidi olan Uşşâkiye şeyhi Âlim Sinan Efendi’ye ithaf ettiği sebeb-i telif manzumesinde eseriyle ilgili bilgiler de vermektedir (Adıgüzel 2018: 248; Taş 2013: 7; Taş 2014: 44-45).

Toplamda 405 şiir ihtiva edeb eserde şiirlerin 4’ü hariç tamamı kaside nazım şeklinde yazılmıştır. Kasideler, revi harflerine göre alfabetik olarak tertip edilmiştir, ilk 8 kaside dışında tamamı hadislerin tercümesi bağlamında nazmedilen bir eserdir. İlk şiir münâcât, ikinci şiir naat; sırasıyla üçüncü, dördüncü, beşinci ve altıncı şiirler Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali övgüsünde birer methiyedir. 7. şiir ise Âlim Sinan Efendi vasfında bir methiye olup hemen sonrasında Sultan IV. Murat övgüsüne yer verilmiştir. Yazılış biçimiyle değerlendirilecek olursa önce ilgili hadis Arapça metniyle verilmiş ve daha sonra o hadisin tercümesi yapılmıştır. Eserdeki 401 kaside ve 4 mesneviden 397 tanesi Hz. Muhammed’in bir hadisleriyle ilgilidir. Son kısımda da dört büyük halifenin faziletlerinin anlatıldığı hadisler ve tercümeleri yer almaktadır. Bu kısmı takiben mesnevi nazım şekliyle Aşere-i mübeşşere, Ehl-i beyt, Şam ve Yemen’in fazileti hakkında birer hadis ve tercümelerine de yer verilmiştir. En sonunda da “Ümmetimin, evveli mi sonu mu daha hayırlıdır kesin bilinmeyen yağmur gibidir.” hadisine yer verilerek eser bitirilmiştir. (Adıgüzel 2018: 249; Taş 2013: 7-8; Taş 2014: 45).

7850 beyit ihtiva eden Dîvân-ı Mesâbîh’in bilinen iki nüshası bulunmakta olup bu nüshalardan bir tanesi Tavşanlı Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi’nde 43 Ze 362 arşiv numarasıyla kayıtlıdır. Diğeri ise Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde B1222 numarada kayıtlı nüshadır. Bunlardan Tavşanlı nüshası Divan-ı Hümayun’la aynı tarihte, yani 1045 /1635-36 yazılmış olup her ikisi de müellif hattıdır (Adıgüzel 2018: 450; Taş 2013: 8; Taş 2014: 45).

Şairin biyografisi için bk. “Kuloğlu, İlyas”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ferhad-ferhad-pasa