- Yazar Biyografisi (TEİS)
Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Murat VANLI
- Eser Yazılış Tarihi:?/?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:31/03/2022
DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT/DÎVÂNÇE (ŞEYHÎ)
şiirlerŞeyhî, Abdülmecîd Sivâsî (d. 1563/971 - ö. 1639/1049)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Şeyhî'nin tasavvuf muhtevalı küçük hacimli eseri. Dîvânçe’de şiirler genel itibariyle ilahi formunda olduklarından tevhid, münacat, naat diye farklı türlerde şiirler bulunmaz. Bununla birlikte münferit kimi beyitlerin, pek çok türe dâhil edilebilecek şekilde terennüm edildiği göze çarpar. Çoğu mutasavvıf şairin dîvânında da rastlanılabilecek hece ile yazılmış ilahiler bulunmasına rağmen yer yer halk söyleyişlerine ve avam tabakasına hitap eden beyitlere tesadüf edilmekle birlikte Dîvânçe'de hece ile yazılmış şiirler görülmez. Dîvânçe'de bulunan 94 adet şiirin hepsi aruzla yazılmış olup ekserisi gazel nazım şeklindedir. Gazel biçiminin yanı sıra Dîvânçe'de iki kaside, bir tahmis, bir murabba, bir adet de muhammes vardır. Mesnevi nazım şekliyle bir pendnâme bir de silsilenâme bulunmaktadır (Ay 2014).
Şiir yazmaktaki gayesi tasavvufî ve dinî fikirleri işlemek olan Şeyhî'nin şiirlerindeki ana tema tasavvuftur. İtikadı tashih ve şeriatı tatbik ile müridin kâmil bir mürşit terbiyesinde seyr ü sülûkunu ikmâl ederek Hakk'a vusulünün sağlanması gerektiği fikri, Dîvânçe'deki temel düşüncedir. Zâhirî ilimleri elde etmenin gerekliliği yanında bâtınî ilmin yüceliğinin de ortaya konulmaya çalışıldığı eserde, bu ilmin tarikata intisap edip mürşid-i kâmil rehberliğinde gerçekleşebileceği ifade edilir (Gündoğdu 2000: 248).
Şiirlerde Arapça Farsça kelimelere, birkaç kelimeden müteşekkil Farsça terkiplere, Farsça birleşik sıfatlara, Türkçe arkaik sözcüklere çokça yer verilmiştir. Kur'ân-ı Kerîm ve hadis-i şeriflerden, Arapça Farsça kelâm-ı kibârlardan iktibasların bulunduğu Dîvânçe'de telmih unsuru olarak Peygamberimiz Hz. Muhammed, Yakûb Peygamber, Mûsâ Peygamber, Îsâ Peygamber zikredilmiştir. Şeddâd, Kârûn, Dârâ, Hâtem, Firavun anılan tarihî kişiler; Hızır, Hallâc-ı Mansûr (ö. 309/922), Veysel Karanî (ö. 37/657) dinî kişiler; Mecnûn, Leylâ, Ferhâd, Şîrîn de hikâye kahramanları olarak Dîvânçe'de anılmıştır (Toparlı 2015: 21-23).
Şeyhî, şiirlerinde samimi bir üslûp yakalamış olsa da Dîvânçe'sinin pek çok yerinde imâle ve zihâf gibi aruz kusurlarına düşmekten kurtulamamıştır. Şiirlerindeki samimi his ve heyecanı ihsas ve çeşitli fikir, düşünce ve görüşleri telkin etmedeki başarısını şekil hususunda gösterememiştir (Gündoğdu 2000: 247). Şiirlerde tunç kafiye, cinâslı kafiye, zengin kafiye, tam ve yarım kafiyeler bulunsa da manzumelerdeki âhenk ve canlılık çokça yer verilen ek ve kelime grupları hâlindeki rediflerle sağlanmıştır. Şiirlerin çoğu ilahi formatında olduğundan, bestelenmeye oldukça müsaittir. Nitekim bestelenenler de vardır (Ay 2014: 25-36). Manzumelerde dîvân şiirinde çokça kullanılan edebî sanatlara yer verilse de sanat gayesi güdülmediğinden iç içe girmiş mazmunlardan ve aşırı sanatlı söyleyişlerden kaçınılmış; dile getirilmek istenilen fikirler samimi bir şekilde ifade edilmiştir. Didaktik bir görünüm arz edip ilk bakışta anlaşılabilecek mahiyetteki bu şiirlerde, ikinci bir mana aramak yersizdir. Şeyhî, dîvân şiirinin altın çağlarından birini yaşadığı 17. yüzyılda diğer meşhur şairlerle boy ölçüşemeyecek derecede sönük kalmıştır (Toparlı 2015: 24). Gayesi din kurallarını, ahlâk-ı hamîdeyi ve tasavvufî akîdeleri müridânına ilka etmek olan tekke şiirinin bu velud şairinin aruz hatalarına düşmesi, şiirlerinde tasannuya kaçmaması, girift anlam tabakaları oluşturmamasını tabiidir.
Eser üzerine ilk çalışma Recep Toparlı tarafından yapılmıştır. Bu çalışma, tespit edilebilen iki nüsha üzerinden yürütülmüş ve şiirlerin dil özellikleri bu günkü Türkiye Türkçesine uydurularak hazırlanmıştır (Toparlı 1984). Aynı çalışma, bazı küçük değişikliklerle tekrar yayımlanmıştır (Toparlı 2015). Dîvânçe üzerine yüksek lisans çalışması yapan Alper Ay, tespit edebildiği 6 nüshadan hareketle Dîvânçe'nin tenkitli metnini ortaya koymuştur (Ay 2014). Bu çalışmanın Şeyhî Abdülmecîd Sivâsî Dîvânçe'si hususunda yapılmış en kapsamlı çalışma olduğunu söylemek mümkündür.
Şairin biyografisi için bk. "Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-abdulmecid-sivasi
Eserden Örnekler
Bana ey dil kûy-ı yârum cennetü'l-me'vâ yeter
Hûr u gılmân istemem ol dilber-i ra'nâ yeter
Şâh-ı aşkım nâle vü âhım benüm tabl u 'alem
Hayme vü hem-sâyebânum kubbe-i mînâ yeter
Tac u tahtı terk idüp yıkdum vücûdum şehrini
N'eylerüm cân u cihânı ol cihân-ârâ yeter
'İbret istersen cihânda âkıbet-endîş olup
Kayser ü fağfûr u Cem İskender ü Dârâ yeter
Çün mir'ât âyîne-i âlem-nümâdır Şeyhiyâ
Rûy-ı dilber görmek ister ise âlem-i kübrâ yeter (Şeyhî Mehmed 2018: 332)
Kal'a-i cismi bırak bârû-yı tenden geç gönül
Âşiyân-ı asla uç burc-ı bedenden geç gönül
Gel cihâd-ı ekber it nefsile ceng eyle bu gün
Seyf-i aşkile şehîd ol gel kefenden geç gönül
Nâkıs olma kâmil ol çevik ricâle kat özün
Er gibi gayretlü depren zeyn-i zenden geç gönül
Cîfe-i dünyâya konma kıl hümâ-veş himmeti
Tûtî-veş sükker yegil hû-yı zagândan geç gönül
Gülmek ağlamak durur ma'mûrelik vîrânelik
Nâ-murâd ol ucbu ko gel mâ u menden geç gönül
Sâlik ol semt-i fenâya varlığın mahv it dilâ
Tavf-i beyt-i âşık ol Beytü'l-Hazenden geç gönül
Göz kulak dil kable vakf ola 'aşkullâhda hep
Sûrete aldanmagıl serv ü semenden geç gönül
Hânesin yaksa kişi kim dünye ana lâ-yecûz
Çün yıkar anı yapan gel yıkılandan geç gönül
Hâsılı yumgıl havâsın zâhire aç bâtını
Şeyhî anun gör yüzin 'aynıyla senden geç gönül (Ay 2014: 238-239)
Kaynakça
Ay, Alper (2014). Abdülmecîd Sivasî Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
Gündoğdu, Cengiz (2000). Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecîd Sivâsî-Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî. nşr. Seyit Ali Kahraman. hzl. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Şeyhî Mehmed Efendi (2018). Vekâyiu'l-Fuzalâ, Şeyhî'nin Şakâ'ik Zeyli. hzl. Ramazan Ekinci. C. I. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
Toparlı, Recep (1984). Abdülmecîd Sivasî-Dîvânçe. Sivas: Dilek Matbaası.
Toparlı, Recep (2015). Abdülmecid Sivasî Divançesi. Sivas Belediyesi Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | ŞERH-İ HİLYE-İ RESÛL (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd | Prof. Dr. Mehtap Erdoğan Taş |
Görüntüle | ||
2 | NASÎHAT-NÂME (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
3 | MEYÂDÎNÜ'L-FÜRSÂN/LÜGAT-I MESNEVÎ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
4 | UDDETÜ'L-MÜSTA'İDDîN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
5 | TEFSÎR-İ SÛRE-İ FÂTİHA (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
6 | KASÎDE FÎ MEDHİ'N-NEBÎ ALEYHİ'S-SELÂM (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
7 | BİDÂ’ATÜ’L-VÂ'İZÎN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
8 | LETÂ'İFÜ'L-EZHÂR VE LEZÂ'İZÜ'L-ESMÂR (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
9 | MİSKÂLU'L-KULÛB (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
10 | DÜRER-İ AKÂ'İD VE GURER-İ KÜLLÎ SÂ'İKÎN VE KÂ'İD (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
11 | Mİ'YÂRU'T-TARÎK (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
12 | KAZA VE KADER RİSÂLESİ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
13 | FİRAVUN'UN ÎMÂNINA DÂ'İR RİSÂLE (ŞEYHÎ, ABDÜLMECİD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
14 | ŞERH-İ MESNEVÎ-Yİ ŞERÎF (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
15 | ŞERH-İ CEZÎRE-İ MESNEVÎ (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî | Doç. Dr. Ali Çoban |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Bekir Belenkuyu |
Görüntüle | ||
17 | GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi | Araş. Gör. Emrah Baş |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
19 | DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) | Behcetî Hüseyin Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
20 | DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
21 | FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Fasîh Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
22 | BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
23 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
24 | MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
25 | DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) | Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi | Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN |
Görüntüle |