DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT/DÎVÂNÇE (ŞEYHÎ)
şiirler
Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî (d. 1563/971 - ö. 1639/1049)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Şeyhî'nin tasavvuf muhtevalı küçük hacimli eseri. Dîvânçe’de şiirler genel itibariyle ilahi formunda olduklarından tevhid, münacat, naat diye farklı türlerde şiirler bulunmaz. Bununla birlikte münferit kimi beyitlerin, pek çok türe dâhil edilebilecek şekilde terennüm edildiği göze çarpar. Çoğu mutasavvıf şairin dîvânında da rastlanılabilecek hece ile yazılmış ilahiler bulunmasına rağmen yer yer halk söyleyişlerine ve avam tabakasına hitap eden beyitlere tesadüf edilmekle birlikte Dîvânçe'de hece ile yazılmış şiirler görülmez. Dîvânçe'de bulunan 94 adet şiirin hepsi aruzla yazılmış olup ekserisi gazel nazım şeklindedir. Gazel biçiminin yanı sıra Dîvânçe'de iki kaside, bir tahmis, bir murabba, bir adet de muhammes vardır. Mesnevi nazım şekliyle bir pendnâme bir de silsilenâme bulunmaktadır (Ay 2014).

Şiir yazmaktaki gayesi tasavvufî ve dinî fikirleri işlemek olan Şeyhî'nin şiirlerindeki ana tema tasavvuftur. İtikadı tashih ve şeriatı tatbik ile müridin kâmil bir mürşit terbiyesinde seyr ü sülûkunu ikmâl ederek Hakk'a vusulünün sağlanması gerektiği fikri, Dîvânçe'deki temel düşüncedir. Zâhirî ilimleri elde etmenin gerekliliği yanında bâtınî ilmin yüceliğinin de ortaya konulmaya çalışıldığı eserde, bu ilmin tarikata intisap edip mürşid-i kâmil rehberliğinde gerçekleşebileceği ifade edilir (Gündoğdu 2000: 248).

Şiirlerde Arapça Farsça kelimelere, birkaç kelimeden müteşekkil Farsça terkiplere, Farsça birleşik sıfatlara, Türkçe arkaik sözcüklere çokça yer verilmiştir. Kur'ân-ı Kerîm ve hadis-i şeriflerden, Arapça Farsça kelâm-ı kibârlardan iktibasların bulunduğu Dîvânçe'de telmih unsuru olarak Peygamberimiz Hz. Muhammed, Yakûb Peygamber, Mûsâ Peygamber, Îsâ Peygamber zikredilmiştir. Şeddâd, Kârûn, Dârâ, Hâtem, Firavun anılan tarihî kişiler; Hızır, Hallâc-ı Mansûr (ö. 309/922), Veysel Karanî (ö. 37/657) dinî kişiler; Mecnûn, Leylâ, Ferhâd, Şîrîn de hikâye kahramanları olarak Dîvânçe'de anılmıştır (Toparlı 2015: 21-23).

Şeyhî, şiirlerinde samimi bir üslûp yakalamış olsa da Dîvânçe'sinin pek çok yerinde imâle ve zihâf gibi aruz kusurlarına düşmekten kurtulamamıştır. Şiirlerindeki samimi his ve heyecanı ihsas ve çeşitli fikir, düşünce ve görüşleri telkin etmedeki başarısını şekil hususunda gösterememiştir (Gündoğdu 2000: 247). Şiirlerde tunç kafiye, cinâslı kafiye, zengin kafiye, tam ve yarım kafiyeler bulunsa da manzumelerdeki âhenk ve canlılık çokça yer verilen ek ve kelime grupları hâlindeki rediflerle sağlanmıştır. Şiirlerin çoğu ilahi formatında olduğundan, bestelenmeye oldukça müsaittir. Nitekim bestelenenler de vardır (Ay 2014: 25-36). Manzumelerde dîvân şiirinde çokça kullanılan edebî sanatlara yer verilse de sanat gayesi güdülmediğinden iç içe girmiş mazmunlardan ve aşırı sanatlı söyleyişlerden kaçınılmış; dile getirilmek istenilen fikirler samimi bir şekilde ifade edilmiştir. Didaktik bir görünüm arz edip ilk bakışta anlaşılabilecek mahiyetteki bu şiirlerde, ikinci bir mana aramak yersizdir. Şeyhî, dîvân şiirinin altın çağlarından birini yaşadığı 17. yüzyılda diğer meşhur şairlerle boy ölçüşemeyecek derecede sönük kalmıştır (Toparlı 2015: 24). Gayesi din kurallarını, ahlâk-ı hamîdeyi ve tasavvufî akîdeleri müridânına ilka etmek olan tekke şiirinin bu velud şairinin aruz hatalarına düşmesi, şiirlerinde tasannuya kaçmaması, girift anlam tabakaları oluşturmamasını tabiidir. 

Eser üzerine ilk çalışma Recep Toparlı tarafından yapılmıştır. Bu çalışma, tespit edilebilen iki nüsha üzerinden yürütülmüş ve şiirlerin dil özellikleri bu günkü Türkiye Türkçesine uydurularak hazırlanmıştır (Toparlı 1984). Aynı çalışma, bazı küçük değişikliklerle tekrar yayımlanmıştır (Toparlı 2015). Dîvânçe üzerine yüksek lisans çalışması yapan Alper Ay, tespit edebildiği 6 nüshadan hareketle Dîvânçe'nin tenkitli metnini ortaya koymuştur (Ay 2014). Bu çalışmanın Şeyhî Abdülmecîd Sivâsî Dîvânçe'si hususunda yapılmış en kapsamlı çalışma olduğunu söylemek mümkündür.

Şairin biyografisi için bk. "Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-abdulmecid-sivasi

Eserden Örnekler


Bana ey dil kûy-ı yârum cennetü'l-me'vâ yeter

Hûr u gılmân istemem ol dilber-i ra'nâ yeter


Şâh-ı aşkım nâle vü âhım benüm tabl u 'alem

Hayme vü hem-sâyebânum kubbe-i mînâ yeter


Tac u tahtı terk idüp yıkdum vücûdum şehrini

N'eylerüm cân u cihânı ol cihân-ârâ yeter


'İbret istersen cihânda âkıbet-endîş olup

Kayser ü fağfûr u Cem İskender ü Dârâ yeter


Çün mir'ât âyîne-i âlem-nümâdır Şeyhiyâ

Rûy-ı dilber görmek ister ise âlem-i kübrâ yeter    (Şeyhî Mehmed 2018: 332)


Kal'a-i cismi bırak bârû-yı tenden geç gönül

Âşiyân-ı asla uç burc-ı bedenden geç gönül


Gel cihâd-ı ekber it nefsile ceng eyle bu gün

Seyf-i aşkile şehîd ol gel kefenden geç gönül


Nâkıs olma kâmil ol çevik ricâle kat özün

Er gibi gayretlü depren zeyn-i zenden geç gönül


Cîfe-i dünyâya konma kıl hümâ-veş himmeti

Tûtî-veş sükker yegil hû-yı zagândan geç gönül


Gülmek ağlamak durur ma'mûrelik vîrânelik

Nâ-murâd ol ucbu ko gel mâ u menden geç gönül


Sâlik ol semt-i fenâya varlığın mahv it dilâ

Tavf-i beyt-i âşık ol Beytü'l-Hazenden geç gönül


Göz kulak dil kable vakf ola 'aşkullâhda hep

Sûrete aldanmagıl serv ü semenden geç gönül


Hânesin yaksa kişi kim dünye ana lâ-yecûz

Çün yıkar anı yapan gel yıkılandan geç gönül


Hâsılı yumgıl havâsın zâhire aç bâtını

Şeyhî anun gör yüzin 'aynıyla senden geç gönül (Ay 2014: 238-239)

Kaynakça


Ay, Alper (2014). Abdülmecîd Sivasî Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.

Gündoğdu, Cengiz (2000). Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecîd Sivâsî-Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî. nşr. Seyit Ali Kahraman. hzl. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Şeyhî Mehmed Efendi (2018). Vekâyiu'l-Fuzalâ, Şeyhî'nin Şakâ'ik Zeyli. hzl. Ramazan Ekinci. C. I. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Toparlı, Recep (1984). Abdülmecîd Sivasî-Dîvânçe. Sivas: Dilek Matbaası.

Toparlı, Recep (2015). Abdülmecid Sivasî Divançesi. Sivas Belediyesi Yay.

Atıf Bilgileri


VANLI, Murat. "DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT/DÎVÂNÇE (ŞEYHÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-i-ilahiyyat-divance-seyhi. [Erişim Tarihi: 19 Eylül 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ŞERH-İ HİLYE-İ RESÛL (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Prof. Dr. Mehtap Erdoğan Taş
Görüntüle
2 NASÎHAT-NÂME (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
3 MEYÂDÎNÜ'L-FÜRSÂN/LÜGAT-I MESNEVÎ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
4 UDDETÜ'L-MÜSTA'İDDîN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
5 TEFSÎR-İ SÛRE-İ FÂTİHA (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
6 KASÎDE FÎ MEDHİ'N-NEBÎ ALEYHİ'S-SELÂM (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
7 BİDÂ’ATÜ’L-VÂ'İZÎN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
8 LETÂ'İFÜ'L-EZHÂR VE LEZÂ'İZÜ'L-ESMÂR (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
9 MİSKÂLU'L-KULÛB (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
10 DÜRER-İ AKÂ'İD VE GURER-İ KÜLLÎ SÂ'İKÎN VE KÂ'İD (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
11 Mİ'YÂRU'T-TARÎK (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
12 KAZA VE KADER RİSÂLESİ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
13 FİRAVUN'UN ÎMÂNINA DÂ'İR RİSÂLE (ŞEYHÎ, ABDÜLMECİD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
14 ŞERH-İ MESNEVÎ-Yİ ŞERÎF (ŞEYHÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
15 ŞERH-İ CEZÎRE-İ MESNEVÎ (ŞEYHÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî Doç. Dr. Ali Çoban
Görüntüle
16 DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Dr. Öğr. Üyesi Bekir Belenkuyu
Görüntüle
17 GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi Araş. Gör. Emrah Baş
Görüntüle
18 DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
19 DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) Behcetî Hüseyin Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
20 DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
21 FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Fasîh Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
22 BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
23 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
24 MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
25 DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN
Görüntüle