- Yazar Biyografisi (TEİS)
Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Murat VANLI
- Eser Yazılış Tarihi:?/?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:30/03/2022
DÎVÂN-I İLÂHİYÂT (NİYÂZÎ-İ MISRÎ)
şiirlerNiyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed (d. 1027/1618- ö. 1105/1694)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Arapça ve Farsça pek çok eser kaleme almış olan Niyâzî-i Mısrî'nin en çok bilinip okunan eseri. Mutasavvıf şairlerin şiirlerinin bulunduğu ilahi dîvânlarının da en meşhurlarından biridir (Erdoğan 2008: 121). Fikrî yönü ile Osmanlı’nın İbnü'l-Arabî’si (ö. 608/1240), şairlik kudretiyle de Yûnus Emre’si (ö. 720/1320 ?) denilmeye seza Niyâzî-i Mısrî'nin Dîvân'ındaki manzumeler en çok şerh edilen şiirler olarak temayüz etmiş ve eserinin bu yönüyle Mısrî, şiirleri en fazla şerh edilen şairlerden olmuştur (Ceylan 2000: 35). Dîvân, aynı zamanda kudretli bir şair olan Mısrî gibi bir tarikat şeyhinin dilinden satırlara dökülmüş muteber ve müştehir bir kitap olma önemine sahiptir. Mısrî Dîvânı, yüzyıllar içerisinde teşekkül etmiş sûfî akîdelerinin kitap hüviyetine büründüğü dîvân-ı ilâhiyâtlar arasından temayüz etmiş kıymetli bir eserdir.
Tamamına yakını gazellerden müteşekkil Dîvân'da toplam 198 şiir mevcuttur. Bu şiirlerden hece vezniyle yazılmış olanları da bulunmaktadır. Mutasavvıf şairlerin dîvânlarında olduğu ve adlandırıldığı veçhle bu şiirler bir nevi ilahi diye nitelendirilmektedir. Bu sebeple Dîvân'ın bir adı da Dîvân-ı İlâhiyât'tır. İlahi aşkın terennüm edildiği bu manzumelerde lirik ve coşkun bir hava, anlatılanı yaşar bir edâ vardır. Eğiticilik ve öğreticilik esas gaye olduğundan, şiirlerde yer yer didaktizmin kuruluğu hissedilir. Bunların çoğu aynı zamanda bestelenmiş olup bir kısmı hâlâ söylenmektedir. Dîvân'ın temel özelliği, tasavvufî muhtevalı oluşudur. Dîvân'daki şiirler tasavvufî remiz, mecâz ve mefhumlarla örülüdür. Tasavvufî aşk, neşve ve edâ, Dîvân'ın temellendirildiği hususlardır. Dîvân şiiri tertibindeki en başta yer alan ve kimi devlet büyükleri için yazılmış kasideler, Mısrî'nin Dîvân'ında yer almaz ve bu yönüyle Dîvân mürettep sayılmaz. Şiirler hurûf-ı hecâ (elif-be) sırasına göre dizilmiştir ve Dîvân'da tekke şiirinin de bir hususiyeti olarak aruz ve hece vezni kullanılmıştır. Şiirlerde şekilden çok manâ ve öze ehemmiyet verildiği için tasannu derdinde olunmamıştır. Hâl ve vecdin ifadesi mahiyetindeki şiirlerde yer yer şeklen aksaklık ve eksiklikler, özellikle aruz vezni kullanılırken bazı hatalar göze çarpsa da bu manzumelerde hece ve aruzun genel itibariyle başarılı bir şekilde kullanıldığı, güzel ve âhenkli şiirler vücuda getirildiği müşahede edilmektedir. İç kafiyeleriyle ortadan ikiye bölünebilecek mahiyetteki musammat gazeller çok sevilmiş, kültürlü kimseler bunları gazel olarak okuyup yazarken halk arasında dörtlükler hâlinde dilden dile dolaşmıştır. Neredeyse tamamen dinî-tasavvufî mevzuların işlendiği Dîvân'da Aspozi'ye (Malatya), Uludağ'a, Ümmî Sinân (ö. 1067/1657) ve memleketi Elmalı'ya, Şeyh Bedreddin'in (ö. 823/1420) eseri Vâridât'a; bahar mevsimine, dinin özü şeriata, Halvetiyye'nin usûlü halvete dair yazılmış methiyeler de bulunmaktadır. Yaşadığı dönemde Kadızâdeliler olarak bilinen medrese mensuplarına ve bu grubun başını çeken Vânî Mehmed Efendi'ye (ö. 1096/1685) tenkitler de mevcuttur (Erdoğan 2008: 76-97).
Mısrî'nin Yûnus Emre hayranı ve Yûnus talebesi olarak terennüm ettiği ilahilerinin halk nezdinde ve tarikat âyînlerinin yapıldığı tekkelerde yaygın ve uzun bir ömrü olmuştur. Tasavvufî düşüncede vahdet-i vücûd nazariyesini benimsemiş olan Mısrî, ilahilerinde bu görüşün ve bu görüşün en büyük mümessili addolunan İbnü'l-Arabî'nin tesirinde kalmış olduğunu ihsas etmiştir. Mısrî, arûzla yazmış olduğu şiirlerinde Nesîmî (ö. 820/1417 ?) ve Fuzûlî'yi (ö. 963/1556), hece ile kaleme almış olduğu ilahilerinde Yûnus Emre'yi üstat seçmek suretiyle şiir sanatında da hedefinin en büyükler olduğunu göstermiştir (Banarlı 1983: 702-703).
100'e yakın el yazma nüshası ve 25 civarındaki baskısıyla Dîvân, halk nezdinde Fuzûlî Dîvânı gibi bir teveccühe mazhar olmuştur (Kavruk 2009: 396). Dîvân'daki ilahilere şerhler yazılmış, Dîvân üzerine doktora, yüksek lisans ve lisans bitirme tezleri yapılmıştır. İlk olarak Halit Akarca tarafından Dîvân'ın edisyon kritiği yapılmıştır. Bu çalışmaya bazı konular dâhil edilip kaynaklara inilerek tezde Mısrî'nin hayatı irdelenmiştir (1952). Ali Yakıcı tarafından Dîvân'ın Berlin nüshası esas alınıp ilahiler halk edebiyatı unsurları zaviyesinden incelenmiştir (1985). Kenan Erdoğan, daha önceki çalışmalardan da istifade ile yedi ana grup olarak tasnif ettiği toplam 88 farklı nüshayı esas alarak tam teşekküllü ve tenkitli bir Dîvân metni hazırlamış (1993) ve bu doktora çalışmasını daha sonra yayımlamıştır (Erdoğan 2008). Dîvân, son zamanlarda Hasan Kavruk tarafından da neşredilmiştir (2011). Orhan Bağış, Erdoğan'dan iki sene sonra Dîvân'ın dinî ve tasavvufî veçhesini öne çıkarır mahiyette Dîvân'daki mefhumları metodolojik olarak tespit etmiştir (1995). Mustafa Aşkar, konusu itibariyle mühim bu çalışmadan sonra Mısrî'nin tasavvuf anlayışını ortaya koymuş ve Dîvân'ı başta olmak üzere eserleri hakkında geniş malumat vermiştir (1997). Doktora tezi olarak hazırlanan bu eser daha sonra basılmıştır (Aşkar 2011). Mısrî’nin şiirlerinin şerhi hususunda da müstakil bir çalışma kaleme alınmıştır. Mısrî’nin gazellerine yapılan şerhler üzerine Abdullah Çaylıoğlu tarafından yapılmış olan yüksek lisans çalışması (1994), daha sonra kitap olarak yayımlanmıştır (Çaylıoğlu 1999). Mustafa Tatcı ve İbrahim Özay, Muhammed Nûru'l-Arabî'nin (ö. 1305/1888) yapmış olduğu şerhi neşretmiştir (Nûru'l-Arabî 2014). Dîvân'ın son zamanlarda bir şerhi de Efdal Emre tarafından yapılmıştır (2015).
Şairin biyografisi için bk. "Niyâzî-i Mısrî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/niyazii-misri
Eserden Örnekler
Her neye baksa gözün bil sırr-ı Sübhân andadur
Her ne işitse kulağın mağz-ı Kur'ân andadur
Her şeye mahlûk göziyle baksan ol mahlûk olur
Hak göziyle bak ki bî-şek nûr-ı Yezdân andadur
Kesret-i emvâca bakma cümle bir deryâ durur
Her ne mevci kim görürsün bahr-i ummân andadur
Vahdeti kesretde bulmak keseti vahdetde hem
Bir 'ilimdür ol ki kamu 'ilm ü 'irfân andadur
İbretile şeş cihetden görinen eşyâya bak
Cümle bir âyînedür kim vech-i Rahmân andadur
Söyleyen Ol söylenen Ol gören Ol görinen Ol
Her ne var a'lâ vü esfel bilki cânân andadur
Mazhar-ı tâmmı velî âdem yüzidür şübhesiz
Künh-i zâtı hem sıfâtı cümle yeksân andadur
Haşr u neşr ile sırât u dûzah u mâlik 'azâb
Hem dahi rıdvân ü cennet hûr u gılmân andadur
Görinen sanma Niyâzî'nün hemân sen mülküni
Gönli bir vîrânedür kim genc-i pinhân andadur (Erdoğan 2008: 205)
Rumûz enbiyâyı vâkıf-ı esrâr olandan sor
Ene'l-Hak sırrını cândan geçüp ber-dâr olandan sor
Yüri var ehl-i tecrîdi alâyık ehline sorma
Anı cân u cihânı terk idüp deyyâr olandan sor
Gehî kahr u gehî lûtfun kemâlin bilmek istersen
Fenâ ender fenâda yok olup hem var olandan sor
Dilâ bu Mantıku't-Tayr'ı fesâhat ehli anlamaz
Bunı ancak yâ 'Attâr u yahud Tayyâr olandan sor
Anadan toğma gözsüzler kemâhî görmez eşyâyı
Niyâzî vech-i dildârı ulû'l-ebsâr olandan sor (Erdoğan 2008: 234)
Derviş olan âşık gerek yolında hem sâdık gerek
Bağrı anun yanık gerek cân gözleri açık gerek
Alçakdan alçak yüriye toprak içinde çürüye
Aşk ateşinde eriye altun gibi sızmak gerek
Zikr-i Hak’a meşgûl ola yana yana tâ kül ola
İsterse kim makbûl ola tevhîde boyanmak gerek
İven kişi yol alamaz maksûdını tiz bulamaz
Yoğ olmayan var olamaz varını talatmak gerek
Dervîşlerin en alçağı buğday içinde burçağı
Bu Mısrî gibi balçığı her bir ayak basmak gerek (Erdoğan 2008: 277)
Kaynakça
Akarca, Halit (1952). Niyazi-i Mısri, Hayatı, Divanının Tahlili ve Tenkidli Neşri. Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Aşkar, Mustafa (1997). Mehmed Niyazî-i Mısrî el-Malatî, Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Aşkar, Mustafa (2011). Niyazî-i Mısrî - Hayatı, Eserleri, Görüşleri. İstanbul: İnsan Yay.
Bağış, Orhan (1995). Niyazî-i Mısrî Divânında Din ve Tasavvuf. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Banarlı, Nihad Sâmi (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Destanlar Devrinden Zamanımıza Kadar. C. II. İstanbul: Mili Eğitim Basımevi.
Ceylan, Ömür (2000). Tasavvufî Şiir Şerhleri. İstanbul: Kitabevi Yay.
Çaylıoğlu, Abdullah (1994). Niyazi-yi Mısri Hazretleri'nin Gazellerine Yapılan Şerhler. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Çaylıoğlu, Abdullah (1999). Niyâzî-i Mısrî Şerhleri. İstanbul: İnsan Yay.
Emre, M. Efdal (2015). Niyâzî-i Mısrî, Dîvânı ve Şerhi, Tanrı Erinin Sırları. İstanbul: Gelenek Yay.
Erdoğan, Kenan (1993). Niyazi-i Mısri Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Erdoğan, Kenan (2008). Niyâzî-i Mısrî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.
Kavruk, Hasan (2009). “Hatıraları Işığında Niyâzî-i Mısrî”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı 39: 395-409.
Kavruk, Hasan (2011). Malatyalı Niyazi-i Mısrî Hayatı-Sanatı-Eserleri ve Divan-ı İlahiyat Türkçe Şiirler-Sözlük. Malatya: Malatya Belediyesi Kültür Yay.
Nûru’l-Arabî, Seyyid Muhammed (2014). Niyâzî-i Mısrî Dîvânı Şerhi. Hzl. Mustafa Tatcı, İbrahim Özay. Ankara: H Yay.
Yakıcı, Ali (1985). Niyazi-i Mısri'nin Divan-ı İlahiyat'ı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | MECMÛA-İ KELİMÂT-I KUDSİYYE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Diğer Ömer Aksan |
Görüntüle | ||
2 | MECMÛA-İ ŞEYH MISRÎ EFENDİ (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed | Akın ZENGİN |
Görüntüle | ||
3 | RİSÂLE-İ ES’İLE VE ECVİBE-İ MUTASAVVIFÂNE (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
4 | TA‘BİRÂTÜ’L-VÂKI‘AT (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Doç. Dr. Mevlüt Gülmez |
Görüntüle | ||
5 | RİSÂLE-İ HASANEYN (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed | Akın ZENGİN |
Görüntüle | ||
6 | RİSÂLE-İ VAHDET-İ VÜCÛD (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
7 | RİSÂLE-İ HIZRİYYE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
8 | RİSÂLE-İ EŞRÂTU’S-S‘AT (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle | ||
9 | RİSÂLE-İ ARŞİYYE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
10 | RİSALE-İ TEVHÎD (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle | ||
11 | RİSÂLE Fİ-DEVERÂN-I SÛFİYYE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
12 | ŞERH-İ ESMÂU’L-HÜSNÂ (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Diğer Ezrail Karakurt |
Görüntüle | ||
13 | ŞERH-İ NUTK-I YÛNUS EMRE (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed | Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK |
Görüntüle | ||
14 | TESBİ‘-İ KASÎDE-İ BÜR’DE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
15 | ED-DEVRETÜ’L-ARŞİYYE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Bekir Belenkuyu |
Görüntüle | ||
17 | GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi | Araş. Gör. Emrah Baş |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
19 | DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) | Behcetî Hüseyin Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
20 | DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
21 | FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Fasîh Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
22 | BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
23 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
24 | MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
25 | DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) | Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi | Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN |
Görüntüle |