Âşık Dertli’nin eserlerinin yer aldığı dîvân. “Dîvân-ı Dertli” adıyla basılan eserin, 1287 (M. 1871), 1299 (M. 1883) ve 1329 (M. 1913) yıllarında İstanbul Litografya Destgâhı’nda ve Şirket-i Sahhafiyye-i Osmaniye matbaasında 48, 57, 60 ve 64 sayfalık taş baskılarının yapıldığı kaynaklarda belirtilmektedir (Özege 1971: 268). Dîvânların üzerindeki tarihlerden bu baskıların âşığın ölümünün ardından yapıldığı anlaşılmaktadır. Dîvân nüshaları şekil olarak farklılık göstermekle birlikte içerik bakımından söz konusu nüshalar Dertli’nin hece ve aruz ölçüsüyle yazdığı şiirleri ile az sayıda müstakil beyitlerini barındırmaktadır.

Dertli, Dîvân’da yer alan şiirlerinde hem aruz hem hece ölçüsünü kullanmıştır. Aruz vezniyle yazdığı şiirlerinde vezin kusurları olmakla birlikte bu şiirler genel anlamda başarılıdır; ancak âşığın asıl başarılı olduğu şiirler heceyle yazdığı şiirlerdir. Âşık, Dîvân’da bulunan 145 şiirinden 64’ünü aruz vezni ve divan edebiyatı nazım biçimleriyle kaleme almıştır. Dertli, söz konusu biçimlerden müseddes, dîvân, semâî, kalenderî, murabba’ ve satrancı kullanmış; Pîr ile Mîr adında bir de mesnevi yazmıştır. Dîvân’da yer alan ve aruzla yazılan şiirler konularına göre ise mehdiye, mersiye, hicviye, şathiye, fahriye ve muammâdan müteşekkildir. Bunun yanında Dîvân’da semaî nazım biçimiyle yazılmış bir mezar kitabesi bir de -ayrı bir tür olarak kabul edilmese de- şairin vasiyetinin dile getirildiği, kalenderî nazım biçimiyle yazılmış iki beyit bulunmaktadır. Aruzla yazılan şiirlerde mısralar 6’lık bentler, 4’lük bentler ve beyitler hâlinde kümelenmiştir. Yine bu şiirlerde ahenk, redif ve kafiyelerle sağlanmış; 71 yerde redif ve divan şiiri geleneğine uygun olarak çoğu şiirde tam ve zengin kafiye kullanılmıştır. Dîvân’da hece ile yazılan şiirlerde de yine ahenk çoğunlukla tam ve zengin kafiye ile desteklenmiştir. Mısra sonlarındaki ses benzerliklerinin yanı sıra mısra başı ve mısra içi kafiye denilen ahenk özelliklerine de başvurulmuştur. Hece ile yazılan şiirlerin genelinde 6+5=11, 7+7=14, 4+4=8’li duraklı ve duraksız kalıplar tercih edilmiştir. Söz konusu şiirler söz varlığı açısından da oldukça zengindir; nitekim Dîvân’da 3783 kelime ve kavramı karşılamak üzere toplam 10.865 kelime kullanılmıştır. Dertli, icra ettiği sanat gereği her ne kadar divan şiirine yaklaşma eğilimi gösterse de Dîvân’da yer alan kelimelerin çoğunluğu Türkçe kelimelerdir. Ancak aruz vezniyle yazılan şiirlerde Arapça ve Farsça kelimeler nicelik olarak fazla iken hece ile yazılan şiirlerde Türkçe kelimelerin oranı artmaktadır. Kullanılan kelimelerin 9081 adedi isim soylu kelimeler olmakla birlikte çekimli fiillerin sayısı 1784 adettir. Âşığın şiirlerinde tercih ettiği kelimelerin ekser çoğunluğu dünyevî kavram ve duygulara gönderme yapmaktadır. Bununla birlikte Alevî-Bektaşî geleneğine mensup olmanın bir sonucu olarak dinî ve tasavvufî kavramlar da Dîvân’da sıklıkla yer almıştır (Birgören 2012: 1-32).

1900’lü yıllardan sonra halk edebiyatı çalışmalarına artan ilgi neticesinde Dertli ve Dîvânı ilgili çeşitli çalışmalar da ortaya çıkmıştır. İlk olarak A. Talat Onay, 1928 yılında Âşık Dertli Hayatı, Divanı adlı eseriyle Dertli hakkındaki kitabını yayınlar. Ardından 1940 yılında M. Fuat Köprülü’nün Âşık Dertli- XIX. Asır Saz Şâiri adlı eseri ve yine aynı yıl M. Z. Korgunal’ın Âşık Dertli Divanı yayınlanır. 1943’te Saime Çelikel’in Âşık Dertli Divanı; 1958’de Haşim Nezihi Okay’ın Bolulu Dertli Divanı; 1964’te Cahit Öztelli’nin Dertli-Seyrani Hayatı, Sanatı, Şiirleri; 1979’da Şemsettin Kutlu’nun iki ciltlik Şâir Dertli-I, II; 1990’da Ali Abbas Çınar’ın Âşık Dertli Bibliyografyas;, 1991’de Muzaffer Uyguner’in Dertli Yaşamı, Sanatı, Şiirlerinden Seçmeler; 1995’te Cevat Alparslan’ın Bolu’nun Kültürel Değerleri Âşık Dertli, Âşık Figani ve Köroğlu; 1998’de Adil Ali Atalay Vaktidolu’nun Âşık Dertli Baba adlı eseri ve son olarak da 2007’de Nurettin Albayrak’ın Dertli adlı eseri yayınlanmıştır. Bu eserlerin yanında şair hakkında pek çok akademik makale ve lisansüstü tez çalışması hazırlanmış; şair ve eserleriyle ilgili çeşitli dergi ve gazetelerde yazılar yazılmış ve âşığın şiirleri müstakil olarak muhtelif çalışmalar bünyesinde yayımlanmıştır (Tek 2011: 104-110).     

Şairin biyografisi için bk. “Dertli, İbrahim”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/dertli-ibrahim