- Yazar Biyografisi (TEİS)
Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur - Madde Yazarı: Prof. Dr. Talip Yıldırım
- Eser Yazılış Tarihi:890/1445
- Yazıldığı Saha:Çağatay
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:05/01/2022
DÎVÂN (HÜSEYNÎ)
divanHüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur (d. Muharrem 842/Haziran-Temmuz 1438 - ö. 11 Zilhicce 911/5 Mayıs 1506)
ISBN: 978-9944-237-87-1
15. yüzyılın Alî Şîr Nevâyî’den sonra en önemli şairi olan Hüseyin Baykara tarafından yazılmış bir eser.
Baykara Dîvân’ında yer alan şiirlerin büyük bir bölümü gazeldir. Gazellerinde aşktan ve yaşadığı hayattan bahsetmiştir. Daha ilk gençlik yıllarından başlayarak, ömrünün son senelerine kadar, fırsat buldukça Hüseynî mahlası ile kaleme aldığı Türkçe lirik gazelleri, kendi emri ile küçük bir Dîvân hâlinde toplanmıştır (Köprülü 1998: 530, 532). İkisi dışında gazellerini fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün vezni ile yazması dikkat çekicidir. Câmî ve Nevâyî’nin de çok kullandığı bu kalıbın devrin zevkine uygun olduğu için özellikle seçildiği anlaşılmaktadır. Nitekim 15. yüzyılda Urguştak usulüyle bestelenen, koşuk veya türkî adı verilen güfteler de Sultân Hüseyin devrinde artık bu yeni modaya göre, hükümdarın çok sevdiği vezinle tanzim edilmekteydi. Ancak bu durum Sultân Hüseyin’in diğer aruz vezinlerini kolaylıkla kullanamaması ile de açıklanabilir. Dîvân’ının tetkiki, Sultân Hüseyin’in eski Çağatay şairlerinden Lutfî ile Yakînî’ye, Acem şairlerinden Hâfız-ı Şirâzî’ye, çağdaşlarından da Nevâyî ve Câmî’ye kıymet verdiğini göstermektedir (Köprülü 1945: 303-304).
Divan’ın bildiğimiz kadarıyla toplam 21 nüshası bulunmaktadır. Bunlardan sekizi Türkiye’de, on üçü ise yurt dışındadır. İsmail Hikmet Ertaylan toplam 14 nüshadan bahsederken, H. F. Hofman 21 nüshadan bahsetmektedir.
Divan üzerinde bugüne kadar yapılan çalışmalar şunlardır: 1. Özbek şair Fıtrat’ın kütüphanesinde bulunan nüsha esas alınarak ilk defa Ali Asgar Hikmet tarafından Arap alfabesi ile matbu olarak Bakü’de 1926 yılında neşredildi. 2. Dîvân daha sonra Muhammed Yâkub Vâhidî Cûzcânî tarafından 1967’de Kâbil’de yayımlanmıştır. 3. İsmail Hikmet Ertaylan, Türk Edebiyatı Örnekleri V- Divan-ı Sultan Hüseyn Mirza Baykara “Hüseyni”, İÜ Yay. İstanbul, 1946. İstanbul Ayasofya Kütüphanesi 3911 numarada kayıtlı nüshanın tıpkıbasımını 1946’da İstanbul’da yayımlamıştır. Ayrıca bu nüshada bulunmayan bazı gazeller Fatih Kütüphanesi 3806 numarada kayıtlı nüshadan alınarak bu yayına eklenmiştir. Bu eserin girişinde Dîvân’ın nüshaları da tanıtılmaktadır. 4. Kemal Eraslan, Hüseyn-i Baykara Divânı’ndan Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara1999. Eserde, Dîvân’dan seçilen elli şiir günümüz Türkçesine aktarılarak verilmiştir. 5. Talip Yıldırım, Hüseyin Baykara, Divan, TDK Yay., Ankara 2021. Türkiye’deki 8 nüshanın karşılaştırılmasıyla hazırlanan metinde 201 gazel, 2 muhammes, 6 rubai ve 3 beyit bulunmaktadır.
Şairin biyografisi için bk. "Hüseynî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/huseyni-sultan-huseyin-baykara
Eserden Örnekler
tilberep itken könülni istedim her yan barıp
kûh u deryâ vü beyâbânlarnı bir bir ahtarıp
taptım irse olturuptur yüz gam u endûh ile
yâr zülfidin beterrek rûzgârın tönterip
veh ki sorgaç hâlini yummay töküp didi sirişk
yitti gerdûndın figân u otlug âhın ötkerip
Vâmık u Ferhâd u Mecnûn mihnetimga tözmeyin
köydiler âhım otıdın her biri bir yan barıp
min dagı tözmey anın istep vatan dip köymekin
yüz tümen teklîf ile kiltürdüm anı yalbarıp
kiltürüp çâk iyleben kögsümni saldım ornıga
fürkat ü köymek otıdın barçasıdın kutkarıp
iy Hüseynî ol kilip tutgaç visâli cür’asın
tındurup könlümni min hem içtim anı sıpkarıp
ol kuyaş kûyıda min âvâreni bend iyleniz
bârî bu tezvîr ile könlümni hursend iyleniz
kûyıda min tilbeni yüz cevr birle öltürüp
ol suʻûbetlerni yüz dîvânega pend iyleniz
istey istey tapsanız könlümni kim buzmış mini
vasl tîgı birle siz pergend pergend iyleniz
haste könlüm za’fı haddin ötse kuvvet kesbiga
dûstlar ol yüz ü leb yâdını gül-kand iyleniz
könlekin çâk itse ol mest iy ki iyler-siz rüfû
rişte-i cânımnı her târıga peyvend iyleniz
könlüme ilm ü edeb ta’lîmi köp birmek bile
Vâmık u Ferhâd u Mecnûn dik hıred-mend iyleniz
ger Hüseynî diseniz şûr-âbe tökkey telh telh
hûblar gâhî ana bakıp şeker-hand iyleniz (Yıldırım 2021: 73-112)
Kaynakça
Algar, Hamid, Alparslan Ali (1998). “Hüseyin Baykara”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara.
Canpolat, Mustafa, (2002). Çağatay Dili ve Edebiyatı, Türkler, C. 8, Ankara.
Eraslan, Kemal (1999). Hüseyn-i Baykara Divanı’ndan Seçmeler, KB Yay., Ankara.
Eraslan, Kemal (1986). "Çağatay Şiiri", Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), sayı 415, 416, 417, Ankara: TDK Yay.
Ertaylan, İsmail Hikmet, (1946). Türk Edebiyatı Örnekleri V- Divan-ı Sultan Hüseyn Mirza Baykara “Hüseyni”. İstanbul: İ.Ü. Yay..
Hofman, H.F., (1969). Turkish Literature a Bia-Bibliographical Survey, Utrecht, Section III, Part I, Volume 1-3.
Köprülü, Fuad (1945). "Çağatay Edebiyatı", İslam Asiklopedisi , 3. cilt, Ankara: MEB Yay.
Yıldırım, Talip (2021) Hüseyin Baykara Divan. Ankara: TDK Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | RİSÂLE-İ SULTÂN HÜSEYİN BAYKARA | Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur | Prof. Dr. Talip Yıldırım |
Görüntüle | ||
2 | GÜL Ü MÜL | Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur | Prof. Dr. Talip Yıldırım |
Görüntüle | ||
3 | MECÂLİSÜ'L-UŞŞAK | Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur | Prof. Dr. Talip Yıldırım |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (ŞEYH-ZÂDE ATÂYÎ) | Atayî, Şeyh-zâde Atayî | Prof. Dr. Kâzım Köktekin |
Görüntüle | ||
5 | LEYLÂ vü MECNÛN | Emîr Şeyhim Süheylî, Nizâmeddin Ahmed | Dr. Öğr. Üyesi Selcen Koca |
Görüntüle | ||
6 | DİVÂN (YÛSUF EMİRÎ) | EMÎRÎ, Yusuf Emirî | Prof. Dr. Kâzım Köktekin |
Görüntüle | ||
7 | BENG Ü ÇAĞIR | EMÎRÎ, Yûsuf Emîrî (öl. 1433-Herat) | Doç. Dr. rabia şenay şişman |
Görüntüle | ||
8 | DEH-NÂME (EMÎRÎ) | Emîrî, Yûsuf Emîrî | Prof. Dr. Kâzım Köktekin |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN (GEDÂYÎ) | Gedâyî | Doç. Dr. Filiz Meltem ERDEM UÇAR |
Görüntüle | ||
10 | YÛSUF U ZÜLEYHÂ (HÂMİDÎ) | HÂMİDÎ, Ahmedî, Kutbüddîn Ahmed Câm Jendepil | Dr. Öğr. Üyesi Selcen Koca |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN-I TÜRKÎ | Harezmli Hâfız / Hâfız-ı Harezmî | Doç. Dr. Yaşar Şimşek |
Görüntüle | ||
12 | MAHZENÜ’L-ESRÂR (HAYDAR TİLBE, MÎR HAYDAR) | Haydar Tilbe, Mîr Haydar | Doç. Dr. Filiz Meltem ERDEM UÇAR |
Görüntüle | ||
13 | GÜL Ü NEVRÛZ (LÜTFÎ) | LÜTFÎ, Mevlânâ Lütfî (ö. 897/1492 [?]) | Doç. Dr. rabia şenay şişman |
Görüntüle |