DÎVÂN (HÜSEYNÎ)
divan
Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur (d. Muharrem 842/Haziran-Temmuz 1438 - ö. 11 Zilhicce 911/5 Mayıs 1506)

ISBN: 978-9944-237-87-1


 15. yüzyılın Alî Şîr Nevâyî’den sonra en önemli şairi olan Hüseyin Baykara tarafından yazılmış bir eser.

Baykara Dîvân’ında yer alan şiirlerin büyük bir bölümü gazeldir. Gazellerinde aşktan ve yaşadığı hayattan bahsetmiştir. Daha ilk gençlik yıllarından başlayarak, ömrünün son senelerine kadar, fırsat buldukça Hüseynî mahlası ile kaleme aldığı Türkçe lirik gazelleri, kendi emri ile küçük bir Dîvân hâlinde toplanmıştır (Köprülü 1998: 530, 532). İkisi dışında gazellerini fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün vezni ile yazması dikkat çekicidir. Câmî ve Nevâyî’nin de çok kullandığı bu kalıbın devrin zevkine uygun olduğu için özellikle seçildiği anlaşılmaktadır. Nitekim 15. yüzyılda Urguştak usulüyle bestelenen, koşuk veya türkî adı verilen güfteler de Sultân Hüseyin devrinde artık bu yeni modaya göre, hükümdarın çok sevdiği vezinle tanzim edilmekteydi. Ancak bu durum Sultân Hüseyin’in diğer aruz vezinlerini kolaylıkla kullanamaması ile de açıklanabilir. Dîvân’ının tetkiki, Sultân Hüseyin’in eski Çağatay şairlerinden Lutfî ile Yakînî’ye, Acem şairlerinden Hâfız-ı Şirâzî’ye, çağdaşlarından da Nevâyî ve Câmî’ye kıymet verdiğini göstermektedir (Köprülü 1945: 303-304).

Divan’ın bildiğimiz kadarıyla toplam 21 nüshası bulunmaktadır. Bunlardan sekizi Türkiye’de, on üçü ise yurt dışındadır. İsmail Hikmet Ertaylan toplam 14 nüshadan bahsederken, H. F. Hofman 21 nüshadan bahsetmektedir.

Divan üzerinde bugüne kadar yapılan çalışmalar şunlardır: 1. Özbek şair Fıtrat’ın kütüphanesinde bulunan nüsha esas alınarak ilk defa Ali Asgar Hikmet tarafından Arap alfabesi ile matbu olarak Bakü’de 1926 yılında neşredildi. 2. Dîvân daha sonra Muhammed Yâkub Vâhidî Cûzcânî tarafından 1967’de Kâbil’de yayımlanmıştır. 3. İsmail Hikmet Ertaylan, Türk Edebiyatı Örnekleri V- Divan-ı Sultan Hüseyn Mirza Baykara “Hüseyni”, İÜ Yay. İstanbul, 1946. İstanbul Ayasofya Kütüphanesi 3911 numarada kayıtlı nüshanın tıpkıbasımını 1946’da İstanbul’da yayımlamıştır. Ayrıca bu nüshada bulunmayan bazı gazeller Fatih Kütüphanesi 3806 numarada kayıtlı nüshadan alınarak bu yayına eklenmiştir. Bu eserin girişinde Dîvân’ın nüshaları da tanıtılmaktadır. 4. Kemal Eraslan, Hüseyn-i Baykara Divânı’ndan Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara1999. Eserde, Dîvân’dan seçilen elli şiir günümüz Türkçesine aktarılarak verilmiştir. 5. Talip Yıldırım, Hüseyin Baykara, Divan, TDK Yay., Ankara 2021. Türkiye’deki 8 nüshanın karşılaştırılmasıyla hazırlanan metinde 201 gazel, 2 muhammes, 6 rubai ve 3 beyit bulunmaktadır.

Şairin biyografisi için bk. "Hüseynî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/huseyni-sultan-huseyin-baykara

Eserden Örnekler


tilberep itken könülni istedim her yan barıp

kûh u deryâ vü beyâbânlarnı bir bir ahtarıp

taptım irse olturuptur yüz gam u endûh ile

yâr zülfidin beterrek rûzgârın tönterip

veh ki sorgaç hâlini yummay töküp didi sirişk

yitti gerdûndın figân u otlug âhın ötkerip

Vâmık u Ferhâd u Mecnûn mihnetimga tözmeyin

köydiler âhım otıdın her biri bir yan barıp

min dagı tözmey anın istep vatan dip köymekin

yüz tümen teklîf ile kiltürdüm anı yalbarıp

kiltürüp çâk iyleben kögsümni saldım ornıga

fürkat ü köymek otıdın barçasıdın kutkarıp

iy Hüseynî ol kilip tutgaç visâli cür’asın

tındurup könlümni min hem içtim anı sıpkarıp


ol kuyaş kûyıda min âvâreni bend iyleniz

bârî bu tezvîr ile könlümni hursend iyleniz

kûyıda min tilbeni yüz cevr birle öltürüp

ol suʻûbetlerni yüz dîvânega pend iyleniz

istey istey tapsanız könlümni kim buzmış mini

vasl tîgı birle siz pergend pergend iyleniz

haste könlüm za’fı haddin ötse kuvvet kesbiga

dûstlar ol yüz ü leb yâdını gül-kand iyleniz

könlekin çâk itse ol mest iy ki iyler-siz rüfû

rişte-i cânımnı her târıga peyvend iyleniz

könlüme ilm ü edeb ta’lîmi köp birmek bile

Vâmık u Ferhâd u Mecnûn dik hıred-mend iyleniz

ger Hüseynî diseniz şûr-âbe tökkey telh telh

hûblar gâhî ana bakıp şeker-hand iyleniz      (Yıldırım 2021: 73-112)

Kaynakça


Algar, Hamid, Alparslan Ali (1998). “Hüseyin Baykara”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara.

Canpolat, Mustafa, (2002). Çağatay Dili ve Edebiyatı, Türkler, C. 8, Ankara.

Eraslan, Kemal (1999). Hüseyn-i Baykara Divanı’ndan Seçmeler, KB Yay., Ankara.

Eraslan, Kemal (1986). "Çağatay Şiiri", Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), sayı 415, 416, 417, Ankara: TDK Yay.

Ertaylan, İsmail Hikmet, (1946). Türk Edebiyatı Örnekleri V- Divan-ı Sultan Hüseyn Mirza Baykara “Hüseyni”. İstanbul: İ.Ü. Yay..

Hofman, H.F., (1969). Turkish Literature a Bia-Bibliographical Survey, Utrecht, Section III, Part I, Volume 1-3.

Köprülü, Fuad (1945). "Çağatay Edebiyatı", İslam Asiklopedisi , 3. cilt, Ankara: MEB Yay.

Yıldırım, Talip (2021) Hüseyin Baykara Divan.  Ankara: TDK Yay.

Atıf Bilgileri


Yıldırım, Talip. "DÎVÂN (HÜSEYNÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-huseyni-sultan-huseyin-baykara. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 RİSÂLE-İ SULTÂN HÜSEYİN BAYKARA Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur Prof. Dr. Talip Yıldırım
Görüntüle
2 GÜL Ü MÜL Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur Prof. Dr. Talip Yıldırım
Görüntüle
3 MECÂLİSÜ'L-UŞŞAK Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur Prof. Dr. Talip Yıldırım
Görüntüle
4 DÎVÂN (ŞEYH-ZÂDE ATÂYÎ) Atayî, Şeyh-zâde Atayî Prof. Dr. Kâzım Köktekin
Görüntüle
5 LEYLÂ vü MECNÛN Emîr Şeyhim Süheylî, Nizâmeddin Ahmed Dr. Öğr. Üyesi Selcen Koca
Görüntüle
6 DİVÂN (YÛSUF EMİRÎ) EMÎRÎ, Yusuf Emirî Prof. Dr. Kâzım Köktekin
Görüntüle
7 BENG Ü ÇAĞIR EMÎRÎ, Yûsuf Emîrî (öl. 1433-Herat) Doç. Dr. rabia şenay şişman
Görüntüle
8 DEH-NÂME (EMÎRÎ) Emîrî, Yûsuf Emîrî Prof. Dr. Kâzım Köktekin
Görüntüle
9 DÎVÂN (GEDÂYÎ) Gedâyî Doç. Dr. Filiz Meltem ERDEM UÇAR
Görüntüle
10 YÛSUF U ZÜLEYHÂ (HÂMİDÎ) HÂMİDÎ, Ahmedî, Kutbüddîn Ahmed Câm Jendepil Dr. Öğr. Üyesi Selcen Koca
Görüntüle
11 DÎVÂN-I TÜRKÎ Harezmli Hâfız / Hâfız-ı Harezmî Doç. Dr. Yaşar Şimşek
Görüntüle
12 MAHZENÜ’L-ESRÂR (HAYDAR TİLBE, MÎR HAYDAR) Haydar Tilbe, Mîr Haydar Doç. Dr. Filiz Meltem ERDEM UÇAR
Görüntüle
13 GÜL Ü NEVRÛZ (LÜTFÎ) LÜTFÎ, Mevlânâ Lütfî (ö. 897/1492 [?]) Doç. Dr. rabia şenay şişman
Görüntüle