Hulûsî, Yesârî mahlaslarını kullanan Hüseyin Hulûsî Efendi'nin şiirlerinin yer aldığı eseri. Şair, Dîvân’da genellikle Hulûsî ve bazı şiirlerinde Yesârî mahlasını kullanır. Kaynaklarda, Menfî mahlasını kullandığı belirtilir. Dîvân’a sonradan başka biri tarafından, farklı bir yazı stilinde eklenen bu mahlas böyle bir yanılgıya sebep olmuştur. Dîvân’daki nazım şekilleri şöyledir: 100 gazel, 3 kaside, 2 mesnevi, 8 kıt'a, 8 nazm, 2 müfred, 3 matla, 7 mani, 1 müstezad, 4 murabba, 1 muhammes, 3 tahmis, 1 müseddes ve 1 terci-bend. Bu şiirler içerisinde; 1 Farsça manzum Nakşibendîye silsilesi; Nigârî ve Fuzûlî’ye yazılmış birer tahmis; Seyyid Mîr Hamza Nîgârî’nin halifelerinden Gâzî Seyyid Osman Efendi ile Taş Odalı Mustafa Efendi ve Nigârî’nin zevcesi Nigâr Hanım hakkında methiye; Karabağ ve Kazak bölgesindeki sergüzeştini anlatan bir mesnevi; biri oğlu İsmâîl Subhî için 2 vilâdet tarihi, Seyyid Mîr Hamza Nîgârî için 1 vefat tarihi, 4 mezar taşı kitabesi ve eşrât-ı sâat hakkında 1 manzume yer alır.

Dîvân, gazellerle başlar. gazellerin tertibinde alfabetik sistem kullanılsa da, diğer nazım şekillerinde belli bir tertip sırası söz konusu değildir. Dîvân, mürettep değildir. Hulûsî, bazen şiirin nazım şeklini belirten bazen de konuyla ilgili başlıkları tercih eder. Tasavvuf, Nakşibendîlik tarikatı mensubu olan şairin beslendiği temel kaynaklardandır ve estetik bir zemindir. Şiirlerinin ağırlıklı konusu aşktır. Şair, rint âşık kimliğiyle görülür. Hakikî aşk bağlamında tasavvufî söylemlere başvurur. Mey, şarap, kadeh, meyhane, bezm gibi kavramları şiirlerinde sıkça kullanır. Eserde hakikî aşkın yanı sıra mecazi aşka da yer verilir. Dîvân'da aşk anlayışındaki maddileşme temayülü az da olsa sezilmektedir. Geleneği sürdürme çabasının yanında hece veznini kullanma, halk edebiyatı nazım şekillerine yer verme, muhteva bakımından geleneğin muayyen kalıplarının dışına çıkma gibi bir takım yenilikler Dîvân’da göze çarpar. Bazı gazellere şairin kendi tarafından şerh düşülmüştür. Eser, edebî tarz bakımından yeni klasik temayül çerçevesinde değerlendirilebilir.

Nazım türleri itibariyle şairin Dîvân’ı zengin bir görünüm arz etmez. Şairin alfabetik tertip ettiği gazellerinde her harfle kafiyeli ya da redifli şiir yazmayı denediği görülür. Kafiye ve redif zorluğu yaşanmayan harfleri daha çok kullanır. Şairin dili sade ve anlaşılırdır. Eserde mahalli üslubun özellikleri görülmekle birlikte, bu genele hamledilebilecek bir durum değildir.

Hulûsî’nin, gazellerine nazire söylediği ve bir gazelini tahmis ettiği Fuzûlî’ye karşı bir beğenisinin olduğu rahatlıkla söylenebilir. Fakat nazirelerinde hayal tekrarlarının yanında, kimi kelimeleri değiştirme gibi tasarruflarla şairi taklitten öteye geçemediği görülür. Hulûsî Dîvânı'nda özgün hayallere az rastlanır. Mahalli tesirleri büyük ölçüde taşıyan Dîvân’da güçlü bir lirizm yoktur. Mazmunlar daha çok klişeleşmiş mecazların tekrarı mahiyetindedir. Hulûsî’de nükte düzeyinde söylemlerle karşılaşılmaz.

Vezin kullanımında şair, aynı tefilelerin yer aldığı kolay kalıpları tercih eder. Yer yer aruz kusurlarına düştüğü görülse de, metnin genelinde aruzun doğru kullanımına dikkat edilmiştir. Eserde daha çok mecaza dayalı sanatlar kullanılmıştır. Bunlar içerisinde teşbih öne çıkar. Anlama dayalı edebî sanatlar içerisinde ise en çok nida ve tezat örneklerine rastlanır. Söze dayalı sanatlardan cinas ve iştikak örnekleri de azımsanmayacak derecededir.

Bilinen tek nüshası Fatih Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Manzum Nu. 132/2’de kayıtlıdır. Dîvân, Özgür Kıyçak ve Ramazan Arı tarafından yeni harflere aktarılmış ve incelenmiştir (2020).

Şairin biyografisi için bk. “Hûlûsî/Menfî/ Yesârî/Hüseyin Hulûsî Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.  http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4654