DÎVÂN (HİKMETÎ)
şiirler
Hikmetî, İsmâil (d. ?/? - ö. 1187/1773)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Asıl adı İsmail olan Hikmetî'nin (ö. 1187/1773) şiirlerini ihtiva eden eseri.  1766 yılında tamamlanan Dîvân, şairin en önemli eseridir. Eserin tenkitli metninde (Sona 2012), dibâce, 131 kaside, 430 gazel, 38 murabba, 11 muhammes, 10 müseddes, 6 müsemmen, 2 muaşşer, 3 kıta, 3 mesnevi ve 11 müfred olmak üzere toplam 645 manzume bulunmaktadır. Yazma nüshalarında şiirler, alışılmış divan tertibinden farklı olarak  kasideler, gazeller diye nazım şekillerine ayrılmamış,  harf sırasına (hurûf-ı hecâ) göre dizilmişlerdir. Tezde de bu sıralamaya uyulmuştur.

Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ’da Hikmetî'nin şairliği için “Saltanat-ı irfâniyye tahtına oturmuş, safâ sürmüş.” (Akkuş ve Yılmaz 2006: 401) diyerek, onun şiirlerinde  dinin ve tasavvufun önemli bir yer tuttuğunu vurgular.  Dîvân’da Hasan Hüsameddin Uşşâkî, Yunus Emre ve Mevlânâ’ya yer verilmiş, onlar övülmüştür. Eserde Râgıb Paşa, Halîmî Mustafa Paşa methiyesinde kasideler ve Beşir Ağa övgüsünde gazel yazılmıştır. Bunun yanında Nâbî, Bâkî, Necâtî Bey ve  Bağdatlı Rûhî gibi şairlerin gazelleri tanzir edilmiştir. Dîbâce kısmında ise, Allah’a hamd ve Peygamber'e salavat, onun ashabına ve  dört halifeye selamdan sonra Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin methedilmiştir. Ayrıca eserinde yaptıkları anlatılarak hataları ve eksiklikleri için af dilenmiştir.  Dîvân’da tevhid inancı önemlidir. Dîvân’da Hz. Muhammed için yazılan na'tler (23 tane) de vardır.  Dîvân’da dinî-tasavvufi şiirlerinin yanı sıra âşıkane  şiirlere de yer verilmiştir.

Hikmetî'nin şiirlerinde Rumeli şairlerine özgü “a”, “be”, “-cuğum” hitabı, “ di”, “hele”,  “hey begim” "begim” gibi söyleyişlere (Çeltik 2008:148-236) ve satranç terimlerine yer verilmiştir.  Ayrıca bütünüyle noktasız harflerden oluşan 3 adet "gazel-i bî-nukât" ve “dört unsurun karşılıklı sıralanmasına elverişli leff ü neşr, taksim, tensikü’s-sıfat, tefrik gibi sanatların bir şiirin her beytine uygulanması ile yapılan çâr-ender-çâr" (Kutlar 2009:103) sanatıyla bir gazel yazılmıştır. Eserde bazı kelimeler ebced hesabı ile hesaplanarak yeni kelimeler türetilmiştir.  

Dîvân'ın Amerika Birleşik Devletleri, Princeton Üniversitesi, Garrett Collection Yahoda Series Ottoman Turkish, Yz. 1979; İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları Bölümü, Yz. 1545/2;  Süleymaniye Kütüphanesi, Uşşaki Tekkesi Bölümü, Yz. 63 ve  Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, Yz. 965 olmak üzere dört nüshası bulunmaktadır. Eser Fatih Sona tarafındab doktora tezi olarak hazırlanmıştır (2012). 

Şairin biyografisi için bk. “Hikmetî, İsmâil”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hikmeti-ismail

Eserden Örnekler


Gazel

Gelsin ey dil-ber haber senden bana benden sana

Murg-ı cân etsin güzer senden bana benden sana


Ol mahabbet sırrını tahrîk için şâm u seher

Rûzgâr-ı aşk eser senden bana benden sana


Dîde-i ağyârına nisbet şehâ her dem-be-dem

Ayn-ı dil eyler nazar senden bana benden sana


Gûn-e-gûn ecsâm ile devr eyleyip âlemleri

Etdi dil azm-i sefer senden bana benden sana


Ol çerâğ-ı aşkı reh-ber eyleyip ikbâline

Cân u dil çeksin fener senden bana benden sana


Ebr işi nâz u niyâz üzre teveccüh ederek

Yağdırır kalbin matar senden bana benden sana


Hikmetî’nin boynuna bend eyleyip gîsûların

Zencir-i  aşkın çeker senden bana benden sana (Sona 2012: 238-239).

Kaynakça


Akkuş, Mehmet, A. Yılmaz (hzl.) (2006). Osmanzade Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliya. C.4. İstanbul: Kitabevi Yay. 400-401.

Kutlar, Fatma Sabiha (2009). “Klasik Türk Edebiyatında Çâr-ender-çâr ve Kara Fazlî’nin Kasidesi”. Türkbilig, 17: 92-115.

Sona, Fatih (2012). İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Sona, Fatih. "DÎVÂN (HİKMETÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-hikmeti. [Erişim Tarihi: 10 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TUHFE-İ NÂDÎDE (HİKMETÎ) Hikmetî, İsmâil Doç. Dr. Fatih Sona
Görüntüle
2 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
3 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
4 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
5 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
6 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
9 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
10 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
11 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle