DÎVÂN (HEYRÂN)
şiirler
Heyrân, Heyrân Hanım (d. ?/? - ö. 1267-1276 arası/1850-1860 arası)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Nahcivan doğumlu Heyrân Hanım’ın bilinen tek eseri. Heyrân, Mehsetî-i Gencevî (d. 506/1113 - ö. ?/?)’den sonra klasik Azerbaycan Türk edebiyatının en meşhur kadın şairlerindendir. Şairin Dîvân'ı, 4500 beyitlik gazel (Türkçe ve Farsça), kaside, rubai, mesnevi, muhammes, terci-bend vs. nazım şekilleriyle yazılmış şiirlerden oluşur.

Heyrân Hanım’ın şiirlerinde lirizm hâkimdir. Duygularını ve hayallerini büyük bir heyecan ve arzuyla kaleme almıştır. Devirden şikâyet, sevgilinin cefası ve vefasızlığı, Tebriz depremi gibi sosyal hayattan bazı kesitler şiirlerinin başlıca konusudur. Tasavvufi muhtevayla kaleme aldığı şiirlerinde rindane bir tavır takınmıştır. Manzumelerinden Firdevsî, Hayyâm, Sa’dî, Hâfız, Nizâmî, Hakanî ve Fuzûlî gibi Fars ve Azerbaycan şairlerinin eserlerini okuduğu anlaşılmaktadır.  Heyrân Hanım şiirlerinde Hasanoğlu, Fuzûlî ve Kavsî gibi büyük şairlerin yolundan gitmiş ve onlara nazireler yazmıştır. Özellikle de Fuzûlî’nin tesirindedir. Fuzûlî etkisinde kaleme aldığı şiirlerinde basit bir taklitçi olmayıp kendine özgü dil, ifade ve üslup geliştirmiş ve böylelikle de özgün olmayı başarmıştır (Kasımzade 2017: 95-97). Farsça ve Türkçe yazdığı şiirlerinde derin ve içten lirizm, anlamlı beyitler, seçkin mısralar ve hareketli vezinler klasik üsluptan gelen özelliklerdir.

Dîvân'ın nüshaları Tahran Üniversitesinde, Gürcistan Bilimler Akademisinde ve Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Fuzûlî adına Elyazmaları Enstitüsü Kütüphanesindedir. Heyrân’ın şiirlerinin bir kısmı ilk defa Seçilmiş Eserler adı altında Arap alfabesiyle Tebriz’de, daha sonra ise Kiril alfabesiyle Bakü’de basılmıştır (Memmedli 1951, Heyran Hanım 1981, Memmedağa vd. 2006).

Şairin biyografisi için bk. “Heyrân, Heyrân Hanım”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/heyran-heyran-hanim 

Eserden Örnekler


Gazel

Bir nâme yazım bâd-i sabâ yâre yetirsin

Şerh-i qemimi ol büt-i hûn-hâre yetirsin


Hicrân elemi saldı ayakdan men-i zâri

Dârû-yi visâlin mene bir çâre yetirsin


Sebrim kesilip yâr menim cânımı alsın

Yâ şâd elesin vesl ile dîdâre yetirsin


Dünyâda vü ükbâda görüm metlebe yetsin

Her kes meni ol yâr-i vefâdâre yetirsin


Bir yol verin ey möhnet-i hicrân ki peyâmım

Tâ bâd-i sebâ ol gül ü gülzâra yetirsin


Yüz hesret ile bu dil-i hicrâne giriftâr

Ezm etdi özün ol gül-i bî-hâre yetirsin


Yüz nîş ile sedd-i reh olup hâr-ı sitemkâr

Koymadı özün ol güle bî-çâre yetirsin


Gel Tanrı üçün bunca sitem eyleme izhâr

Koy yâre özün bu dil-i âvâre yetirsin


Bî-kesliyime rehm elesin hâlik-i bî-çûn

Heyrân'ı o şâh-bâze diğer bâre yetirsin (Memmedağa vd. 2006: 35).


(Mesnevî) Tebrîzde Zelzele Hakkında

Oldu ya Reb helâk insânlar

Suvarıp torpağı kızıl kanlar


Oldu çöller cevânlara medfen

Çohlarına ne güsl var ne kefen


Sînesi dâğlı gözleri giryân

Minler ile ana eder efgân


Bala derd ile cümlesi ağlar

Ne bir ehsân ne hetm-i Kur’ân var


Bahasan her teref cesedle dolu

Bağlanıp halk üçün nicât yolu (Memmedağa vd. 2006: 211).

Kaynakça


Ceferzade, Ezize (2005). Azerbaycan’ın Âşık ve Şair Kadınları. Bakı: Avrasiya Press.

Elekberli, Faik (2021). Azerbaycan Türk Felsefi ve İçtimai Fikir Tarihi XIX-XX. Yüzyıllar C. I (Türkiye Türkçesine Aktaran Alpaslan Demir). Ankara: Astana Yay.

Kasımzade, Feyzulla (2017). XIX Esr Azerbaycan Edebiyatı Tarihi. Bakü: Elm ve Tahsil.

Memmedağa, Soltan, Gulam Memmedli (hzl.) (2006). Heyran Hanım, Seçilmiş Eserleri. Bakı: Şerg-Gerb Neşriyatı.

Memmedli, Gulam (hzl.) (1951). Heyran Hanım. Seçilmiş Eserleri. Bakı: Azerneşr.

Muhtaroğlu, Vilayet (hzl.) (1993). “Heyran Hanım”. Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. Azerbaycan Türk Edebiyatı. C. 4. İstanbul: KB Yay. 15-19.

Atıf Bilgileri


KESİK, Beyhan. "DÎVÂN (HEYRÂN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-heyran. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (ÂCİZ) Âciz, Ali Akber Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
2 DÎVÂN / DÎVÂN-I KASÂİD Ü GAZELİYYÂT (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
3 KİTÂBÜN-NASÂYİH (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
4 KİTÂB-I MAKTEL (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
5 DÎVÂN (DİLSÛZ) Dilsûz, Muhammed Emîn Prof. Dr. Yakup POYRAZ
Görüntüle
6 [DÎVÂN] (ANDELÎB) Andelîb Karacadağî Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
7 GÜLŞEN-İ İRFÂN (FAKÎR) Fakîr, Hacı Ağa Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
8 SA’LEBİYE (HALHÂLÎ) Halhâlî, Muhammed Bâkir Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
9 DÎVÂN (HASAN) Hasan, Ali oğlu Karabağî Yüzbaşov Öğr. Gör. ÖZLEM KAHRAMAN
Görüntüle
10 TİLKİ İLE KURT (HASAN) Hasan, Ali oğlu Karabağî Yüzbaşov Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle