- Yazar Biyografisi (TEİS)
Hâletî, Azmî-zâde - Madde Yazarı: Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
- Eser Yazılış Tarihi:1012/1603-1604
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:02/10/2021
DÎVÂN (HÂLETÎ, AZMÎ-ZÂDE)
şiirlerHâletî, Azmî-zâde (d.977/1570 - ö.1040/1631)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Hâletî’nin şiirlerini topladığı eseridir. Riyâzî’nin bildirdiğine göre Hâletî, dîvânını 1012/1603-1604 yılında Sultan III. Mehmed adına tertip etmiştir (Açıkgöz 2017: 113). Yurt içi ve dışında onlarca nüshası bulunan Hâletî Dîvânı'nın Bayram Ali Kaya tarafından hazırlanan tenkitli neşrinde (2003); 2 manzum arz-ı hâl, 1 tevhit, 1 münâcât, 1 naʻt, 1 miʻrâciye, 1 çehâr-yâr-ı güzîn methiyesi, 1 Ebâ Eyyûb el-Ensârî methiyesi, 1 Sultan Mehmed-i Sâlis methiyesi, 41 kaside, biri terkîb-i bent nazım şekliyle olmak üzere 2 mersiye, tamamı mütekerrir olmak üzere 8 müseddes, 1 tahmis, 141 kıtʻa, 16 tarih, 895 gazel, 601 matla ve müfret bulunmaktadır (Kaya 2003: 1/31).
Şiire çok genç yaşta başlamış olan Azmî-zâde Hâletî, kısa sürede üne kavuşmuştur. Kınalızâde Hasan Çelebi başta olmak üzere tezkire müellifleri ve tarihçi Naîmâ, Hâletî'yi devrinin önde gelen şairleri arasında saymalarına karşın Muallim Nâci (1308: 110), onun en mahir ve fazıl şairlere göre ikinci derecede bir şair olduğunu ve her vadide güzel şiirler söylediğini belirtir. Nâci’nin, Hâletî’yi genel hatlarıyla ikinci derecede bir şair olarak değerlendirmesi, genel kabul görmüş olup bizim de paylaştığımız bir tespittir. Şairin dil ve üslûbu mersiye ve kasidelerinde ağdalı ve bol tamlamalı, müseddes ve gazelleri başta olmak üzere diğer şiirlerinde ise sade ve akıcıdır. Dîvân'ında, bir kısmı günümüzde hâlâ kullanılan, bir kısmı ise unutulmuş Türkçe kelime, deyim ve atasözlerinin fazlalılığı dikkati çekmektedir (Kaya 1999: 149-168).
Hâletî Dîvânı üzerinde ilk tenkitli metin çalışması, Abdülnaim Buluç tarafından hazırlanmış olan mezuniyet tezidir (Buluç 1942-1943). Buluç’un tezinin dışında, Dîvân üzerinde yapılmış birkaç akademik çalışma daha bulunmaktadır. Bunlardan ikisi yüksek lisans tezi olup Hâletî’nin Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi’nde bulunan 1277 numaralı nüshası esas alınmış ve çalışmaların çerçevesi gereği sadece metnin transkripsiyonu ve incelemesi yapılmıştır. Lütfi Alıcı, tezinin baş tarafında eserin incelemesini vermiş akabinde ise metin olarak nüshada bulunan tevhit, münâcât, naʻt, methiye, kaside, kıtʻa, tarih ve müseddeslerin transkripsiyonuna yer vermiştir (Alıcı 1992). Ali Akşit ise yine Raşid Efendi nüshasında bulunan gazel, mersiye ve bazı kasidelerin transkripsiyonlu metinlerinin yanı sıra şairin hayatı, sanatı ve dîvânı hakkındaki genel değerlendirmeler yapmıştır (Akşit 1992). Bir diğer çalışma ise Cevat Yerdelen’in yayınıdır (1994). Dîvânın tenkitli neşrinden hareketle yapılan son kapsamlı akademik çalışma ise Yavuz Özkul tarafından hazırlanmış olan (Sakarya 2019) doktora tezidir.
Şairin biyografisi için bk. "Hâletî, Azmî-zâde." Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/haleti-azmizade.
Eserden Örnekler
Kıt‘a
Erbâb-ı hüner meyl ider eş‘âruma hakkâ
Fehm itmek anun mertebesin hayli hünerdür
Her sâhib-i hamseyle n’ola pençeleşürsem
Anlar dahı ey Hâleti-i zâr beşerdür (Kaya 2003: 2/104)
Gazel
Garîk-i lücce-i gam olmak üzreydi dil-i şeydâ
Zamânında yetişdi hak budur kim zevrak-ı sahbâ
Nisâr itdün güzeller yoluna ‘akl u dil ü cânı
N'içün böyle tağıtdun kendüni ey ‘âşık-ı şeydâ
Sipihr-i tîz-ger bâzîçesinden hiç ba‘îd olmaz
Olursa mühre-i dil hokka-i la‘lünde nâ-peydâ
Cihânı bî-günâh öldürse kimse hikmetin sormaz
Bilürler kim zamânun Hızr'ıdur ol hatt-ı ‘anber-sâ
O serv-i gül-‘izârun bir nazîrin görmedi hergiz
Tolaşdı sahn-ı bâğ-ı dehri dil âb-ı revân-âsâ
Mahabbet kıssasın söyleşmeğe varmışdur ol şûha
Ben oldum bî-zebân hayretden ol hâmûş-ı istiğnâ
Sühan ey Hâletî âyîne-i dilde safâ ister
Görünmez rû-nümâ olmayıcak dûşîze-i ma‘nâ (Kaya 2003: 2/122)
Gazel
Tolsun dir isen pertev-i envâr-ı Hudâ’dan
Pâk eyle gönül âyinesin rûy u riyâdan
Pîrâmenine uğrayamaz şem‘-i fenânun
Her bâd-ı elem kim kopa vâdî-i recâdan
Kurs-ı meh ü mihri n’ider ol sîr-i belâ kim
El sunmaz eger mâ’ide inseydi semâdan
Bilmez ki anunla açılur gonce-i hâtır
Bahs itse ne var şeyh-i riyâ-pîşe hevâdan
Rahm eyle ben âvâreye kim zîr ü zeberdür
Dil hânesi bârân-ı gam u seyl-i belâdan
Zâhidde ‘alîl olmasa ger dîde-i idrâk
İncinmez idi câmdaki nûr u ziyâdan
Hep bana atar Hâletiyâ nâvek-i cevrin
Hak saklasun ol şûh-ı cefâ-kîşi hatâdan (Kaya 2003: 2/255-256)
Kaynakça
Akşit, Ali (1992). Azmîzâde Mustafa Hâletî Dîvânı II: Metin. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Alıcı, Lütfi (1992). Azmîzâde Mustafa Hâletî Dîvânı I: (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Buluç, Abdülnaim (1942-1943). Azmîzâde Hâletî Hayatı ve Dîvânının Tenkidli Neşri. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Kaya, Bayram Ali (1999). “Azmî-zâde Hâletî Dîvânı’da Atasözleri ve Deyimler”. Türk Dünyası Araştırmaları 118: 149-68.
Kaya, Bayram Ali (2003). Azmî-zâde Hâletî Dîvânı. C. 1-2. Cambridge: Harvard Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü Yay.
Kaya, Bayram Ali (2017). Azmî-zâde Hâletî Dîvânı. Ankara: KTB Yay. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196456/azmizade-haleti-divani.html
Muallim Nâci (1308). Esâmî. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
Özkul, Yavuz (2019). Azmî-zâde Hâletî Dîvânı’nın Tahlili. Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
Yerdelen, Cevat (1994). Azmîzâde Hâletî Dîvânı (Edisyon-Kritik). Erzurum.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | RUBÂİYÂT (HÂLETÎ, AZMÎ-ZÂDE) | Hâletî, Azmî-zâde | Prof. Dr. Bayram Ali Kaya |
Görüntüle | ||
2 | SÂKÎ-NÂME (HÂLETÎ, AZMÎ-ZÂDE) | Hâletî, Azmî-zâde | Prof. Dr. Bayram Ali Kaya |
Görüntüle | ||
3 | MÜNŞEÂT (HÂLETÎ, AZMÎ-ZÂDE) | Hâletî, Azmî-zâde | Prof. Dr. Bayram Ali Kaya |
Görüntüle | ||
4 | HADD-İ MESTÂN (AZMÎ-ZÂDE HÂLETÎ) | Hâletî, Azmî-zâde | Dr. Öğr. Üyesi Nusret GEDİK |
Görüntüle | ||
5 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
6 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
7 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
8 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
9 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
10 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
11 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
12 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
13 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
14 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |