DÎVÂN (HÂLETÎ, AZMÎ-ZÂDE)
şiirler
Hâletî, Azmî-zâde (d.977/1570 - ö.1040/1631)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Hâletî’nin şiirlerini topladığı eseridir. Riyâzî’nin bildirdiğine göre Hâletî, dîvânını 1012/1603-1604 yılında Sultan III. Mehmed adına tertip etmiştir (Açıkgöz 2017: 113). Yurt içi ve dışında onlarca nüshası bulunan Hâletî Dîvânı'nın Bayram Ali Kaya tarafından hazırlanan tenkitli neşrinde (2003); 2 manzum arz-ı hâl, 1 tevhit, 1 münâcât, 1 naʻt, 1 miʻrâciye, 1 çehâr-yâr-ı güzîn methiyesi, 1 Ebâ Eyyûb el-Ensârî methiyesi, 1 Sultan Mehmed-i Sâlis methiyesi, 41 kaside, biri terkîb-i bent nazım şekliyle olmak üzere 2 mersiye, tamamı mütekerrir olmak üzere 8 müseddes, 1 tahmis, 141 kıtʻa, 16 tarih, 895 gazel, 601 matla ve müfret bulunmaktadır (Kaya 2003: 1/31).

Şiire çok genç yaşta başlamış olan Azmî-zâde Hâletî, kısa sürede üne kavuşmuştur. Kınalızâde Hasan Çelebi başta olmak üzere tezkire müellifleri ve tarihçi Naîmâ, Hâletî'yi devrinin önde gelen şairleri arasında saymalarına karşın Muallim Nâci (1308: 110), onun en mahir ve fazıl şairlere göre ikinci derecede bir şair olduğunu ve her vadide güzel şiirler söylediğini belirtir. Nâci’nin, Hâletî’yi genel hatlarıyla ikinci derecede bir şair olarak değerlendirmesi, genel kabul görmüş olup bizim de paylaştığımız bir tespittir. Şairin dil ve üslûbu mersiye ve kasidelerinde ağdalı ve bol tamlamalı, müseddes ve gazelleri başta olmak üzere diğer şiirlerinde ise sade ve akıcıdır. Dîvân'ında, bir kısmı günümüzde hâlâ kullanılan, bir kısmı ise unutulmuş Türkçe kelime, deyim ve atasözlerinin fazlalılığı dikkati çekmektedir (Kaya 1999: 149-168).

Hâletî Dîvânı üzerinde ilk tenkitli metin çalışması, Abdülnaim Buluç tarafından hazırlanmış olan mezuniyet tezidir (Buluç 1942-1943). Buluç’un tezinin dışında, Dîvân üzerinde yapılmış birkaç akademik çalışma daha bulunmaktadır. Bunlardan ikisi yüksek lisans tezi olup  Hâletî’nin Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi’nde bulunan 1277 numaralı nüshası esas alınmış ve çalışmaların çerçevesi gereği sadece metnin transkripsiyonu ve incelemesi yapılmıştır. Lütfi Alıcı, tezinin baş tarafında eserin incelemesini vermiş akabinde ise metin olarak nüshada bulunan tevhit, münâcât, naʻt, methiye, kaside, kıtʻa, tarih ve müseddeslerin transkripsiyonuna yer vermiştir (Alıcı 1992). Ali Akşit ise yine Raşid Efendi nüshasında bulunan gazel, mersiye ve bazı kasidelerin transkripsiyonlu metinlerinin yanı sıra şairin hayatı, sanatı ve dîvânı hakkındaki genel değerlendirmeler yapmıştır (Akşit 1992). Bir diğer çalışma ise Cevat Yerdelen’in yayınıdır (1994). Dîvânın tenkitli neşrinden hareketle yapılan son kapsamlı akademik çalışma ise Yavuz Özkul tarafından hazırlanmış olan  (Sakarya 2019) doktora tezidir.

 Şairin biyografisi için bk. "Hâletî, Azmî-zâde." Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/haleti-azmizade. 

Eserden Örnekler


Kıt‘a

Erbâb-ı hüner meyl ider eş‘âruma hakkâ

Fehm itmek anun mertebesin hayli hünerdür

Her sâhib-i hamseyle n’ola pençeleşürsem

Anlar dahı ey Hâleti-i zâr beşerdür (Kaya 2003: 2/104)


Gazel

Garîk-i lücce-i gam olmak üzreydi dil-i şeydâ

Zamânında yetişdi hak budur kim zevrak-ı sahbâ


Nisâr itdün güzeller yoluna ‘akl u dil ü cânı

N'içün böyle tağıtdun kendüni ey ‘âşık-ı şeydâ


Sipihr-i tîz-ger bâzîçesinden hiç ba‘îd olmaz

Olursa mühre-i dil hokka-i la‘lünde nâ-peydâ


Cihânı bî-günâh öldürse kimse hikmetin sormaz

Bilürler kim zamânun Hızr'ıdur ol hatt-ı ‘anber-sâ


O serv-i gül-‘izârun bir nazîrin görmedi hergiz

Tolaşdı sahn-ı bâğ-ı dehri dil âb-ı revân-âsâ


Mahabbet kıssasın söyleşmeğe varmışdur ol şûha

Ben oldum bî-zebân hayretden ol hâmûş-ı istiğnâ


Sühan ey Hâletî âyîne-i dilde safâ ister

Görünmez rû-nümâ olmayıcak dûşîze-i ma‘nâ (Kaya 2003: 2/122)


Gazel

Tolsun dir isen pertev-i envâr-ı Hudâ’dan

Pâk eyle gönül âyinesin rûy u riyâdan


Pîrâmenine uğrayamaz şem‘-i fenânun

Her bâd-ı elem kim kopa vâdî-i recâdan


Kurs-ı meh ü mihri n’ider ol sîr-i belâ kim

El sunmaz eger mâ’ide inseydi semâdan


Bilmez ki anunla açılur gonce-i hâtır

Bahs itse ne var şeyh-i riyâ-pîşe hevâdan


Rahm eyle ben âvâreye kim zîr ü zeberdür

Dil hânesi bârân-ı gam u seyl-i belâdan


Zâhidde ‘alîl olmasa ger dîde-i idrâk

İncinmez idi câmdaki nûr u ziyâdan


Hep bana atar Hâletiyâ nâvek-i cevrin

Hak saklasun ol şûh-ı cefâ-kîşi hatâdan (Kaya 2003: 2/255-256)

Kaynakça


Akşit, Ali (1992). Azmîzâde Mustafa Hâletî Dîvânı II: Metin. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Alıcı, Lütfi (1992). Azmîzâde Mustafa Hâletî Dîvânı I: (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Buluç, Abdülnaim (1942-1943). Azmîzâde Hâletî Hayatı ve Dîvânının Tenkidli Neşri. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Kaya, Bayram Ali (1999). “Azmî-zâde Hâletî Dîvânı’da Atasözleri ve Deyimler”. Türk Dünyası Araştırmaları 118: 149-68.

Kaya, Bayram Ali (2003). Azmî-zâde Hâletî Dîvânı. C. 1-2. Cambridge: Harvard Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü Yay.

Kaya, Bayram Ali (2017). Azmî-zâde Hâletî Dîvânı. Ankara: KTB Yay. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196456/azmizade-haleti-divani.html

Muallim Nâci (1308). Esâmî. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.

Özkul, Yavuz (2019). Azmî-zâde Hâletî Dîvânı’nın Tahlili. Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

Yerdelen, Cevat (1994). Azmîzâde Hâletî Dîvânı (Edisyon-Kritik). Erzurum.


Atıf Bilgileri


Kaya, Bayram Ali. "DÎVÂN (HÂLETÎ, AZMÎ-ZÂDE)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-haleti-azmi-zade. [Erişim Tarihi: 11 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 RUBÂİYÂT (HÂLETÎ, AZMÎ-ZÂDE) Hâletî, Azmî-zâde Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
2 SÂKÎ-NÂME (HÂLETÎ, AZMÎ-ZÂDE) Hâletî, Azmî-zâde Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
3 MÜNŞEÂT (HÂLETÎ, AZMÎ-ZÂDE) Hâletî, Azmî-zâde Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
4 HADD-İ MESTÂN (AZMÎ-ZÂDE HÂLETÎ) Hâletî, Azmî-zâde Dr. Öğr. Üyesi Nusret GEDİK
Görüntüle
5 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
6 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
7 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
8 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
9 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
10 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
11 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
14 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle