17. yüzyıl şairlerinden, Teşrîfâtü’ş-Şu’arâ adlı manzum tezkiresiyle tanınan Edirneli Güftî Ali’nin şiirlerinin toplandığı eser. Az sayıda nüshası bulunan eser içerisinde 8 mesnevi, 76 kaside, 28 kıt’a, 3 terkib-bend, 7 tahmis, 1 muhammes, 1 müseddes, 269 gazel, 12 tarih, 2 müfred ve 113 rubai mevcuttur. Divanın Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdat Köşkü 162 numaradaki nüshası, “müellif hattı nüsha” olarak kabul edilmektedir (Yılmaz 2001:17).

Güftî Dîvânı, şekil hususiyetleri itibariyle mürettep bir eser olarak karşımıza çıkmaktadır. Başta kısa mesneviler, kasideler, kıt’alar, musammatlar, gazeller, tarihler ve rubailer sırayla dizilmiştir. Kasidelerin genelinde nesib bölümü olmayıp doğrudan konuya girilmektedir. Bu şiirlerdeki ana tema, zamandan ve kötü talihten şikâyettir. Kasidelerin bir kısmı da Şeyhülislâm Bahâyî Efendi, Hüsam-zâde, Mezâkî Süleyman Efendi, Ali Paşa, Defterdar İbrahim Paşa, Hasan Ağa, Feyzullah Çelebi, Kara Çelebi-zâde Aziz Efendi, İmam-zâde ve Kudsî- zâde’ye sunulmuştur (2001:17-18).

Şairin gazelleri ise ekseriyetle 5 beyitten ibarettir. Öte yandan dört gazeli ise müzeyyel olarak yazılmıştır. Üç gazeli de Farsçadır (2001:18). Güftî, gazelleri ve rubailerinde, kaside ve mesnevilerine nazaran daha kolay anlaşılır bir dil kullanmıştır (2001:41-42).

Şair, diğer tüm eserlerinde olduğu gibi divanında yer alan şiirlerinde de zamanından, döneminden ve kötü talihinden şikâyet etmektedir. Güftî, şikâyetlerini kimi zaman doğrudan, kimi zaman da hiciv ve istihza perdesi ardından dile getirir. Güftî’ye göre kendisinin kıymeti devrinde yeteri kadar anlaşılamamış ve edebiyat vadisinde lâyık olduğu rağbeti görememiştir. Dolayısıyla şairin keder ve elemle dolu hayatı, şiirlerinin muhtevasını da belirlemiştir (2001:48-50). Fuad Köprülü ve Kâşif Yılmaz’ın da belirttiği üzere Güftî’nin şiirleri “Acemâne” bir eda taşımaktadır. Şair, şiirlerinde genel itibariyle Arapça ve Farsça kelime ve terkiplerle örülü, süslü ve zor anlaşılır bir dil tercih etmiştir. Kurduğu uzun ve girift tamlamalar, soyut ve somut kavramları alışılmadık terkipler hâlinde kullanması, konuların çoğunlukla keder ve ızdırap aracılığıyla ifade edilmesi, Güftî’yi Sebk-i Hindî’ye yaklaştırmaktadır. Nitekim Güftî de Teşrîfâtü’ş-Şu’arâ’sındaki “Tûtî-i bâg-ı Hind-zemzemeyem” (Yılmaz 2019:14) vb. mısralarıyla bu durumu sıklıkla vurgulamaktadır. Şair ayrıca kendisini “Urfî-i Rûm” olarak nitelendirmektedir (2019:15). Bununla birlikte Güftî, Nef’î ve Nâilî’deki incelik ve lirizmi yakalayamamıştır. Dolayısıyla Güftî’de Sebk-i Hindî’yi tüm cepheleriyle görebilmek mümkün değildir. Köprülü, Güftî’yi bu yönüyle “Klâsik edebiyatın eski bir ananesine tâbi olmuş bir şair” olarak değerlendirir (Yılmaz 2001:40-49).

Güftî, daha çok gazelleri ile bazı musammat ve rubailerinde başarılı olmuştur. Hassaten gazellerinde kendisini gösteren samimiyet ve incelik, Güftî’nin divanındaki şiirlerini kıymetli kılmaktadır. Şair, rubailerinde Azmî-zâde Hâletî’ye yaklaşırken Şeyhülislâm Bahâyî Efendi, Kaf-zâde Fâizî, Riyâzî, Mantıkî gibi şairlerin şiirlerini de başarıyla tahmis etmiştir. Dolayısıyla Güftî, bu sahada kaleme aldığı şiirlerinde güçlü bir nazım tekniğine sahiptir (2001:28-32). Güftî Dîvânı, Kâşif Yılmaz tarafından doktora tezi olarak hazırlanmıştır (Yılmaz 1983).

Şairin biyografisi için bkz.: "GÜFTÎ, Ali". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gufti-ali