Garîbî mahlaslı şairin şiirlerini ihtiva eden eser. Eserin tek nüshası, İran Meclis-i Şûrâ-yı İslâmî Kütüphanesi 13908 numarasıyla kayıtlı şairin diğer eserlerinin de yer aldığı 184 varaklık mecmua içinde 36a-52a nolu varaklar arasındadır. Eser, dil özellikleri modernleştirilerek Arap alfabesiyle Hüseyin Muhammedzâde Sıddîk tarafından Güney Azerbaycan (İran Azerbaycanı) imlasına dayanılarak 1382/2003 yılında Tahran’da neşredilmiştir.

Garîbî Dîvânı’nın başında, kısa mensur bir dîbâce yer alır. Söz konusu dîbâce, şairin “söz” hakkında yazdığı bir beyitle başlar. Sonra kısaca nazmın önemi üzerinde durulduktan sonra mevcut eserin, Şîa büyüklerinden mülhem kaleme alındığı vurgulanır.

Sıddîk neşrinde yer alan bilgilere göre Garîbî Dîvânı 9 kaside, 144 gazel, 2 murabba, 4 muhammes, 2 terkîb-bend, 2 tercî-i bend, 15 kısa mesnevî, 12 kıt’a, 14 rübaî, ve 110 müfred içermektedir (1382/2003: 19-22). Söz konusu nazım biçimlerinin yazmanın içinde bulunduğu durum ve yazmada yer alış sıraları dikkate alındığında, Garibî Dîvânı’nın müretteb olmadığı söylenebilir. Yine Sıddîk neşrinde verilen bilgilere göre divandaki kasideler ve tercî-bendler Şia masumları hakkında bilgi ile medhiyeler içerir. Ayrıca kasidelerin son üçünde, Şâh Tahmasb-ı Safevî’den (ö. 1576) övgüyle söz edilmiştir. Şairin altıncı kasidesi ise 54 beyittir ve ilk üç beyti Farsçadır. Üç kasidesi tegazzüllerle başlar ve beşinci kasidede Şâh Tahmasb’a ayrılan bir mehdiye bölümü vardır. Üçüncü kaside, “kagâz” redifli olup 32 beyitten ibarettir. İki tercî-bendde biri Hz. Ali’nin faziletleri, diğeri İmam Hüseyin’in şehadetine yas konusundadır. Garibî, tercî-bendlerine “unvân-ı manzûm” mısraı yazmıştır. Birinci tercî-bend 12 beyitlik altı benden; ikincisi, 3 beyitlik on iki benden oluşur (Sıddîk 1382/2003: 19-21). Divandaki murabbalar tasavvufî konulu, muhammesler ise Şâh İsmâil Hatayî’nin (ö. 1524) muhammeslerine naziredir. Tekîb-bendleri ve kısa mesnevîleri de Şîa anlayışı çerçevesinde kaleme alınmış tasavvufî manzumelerdir. Gazelleri ise genellikle âşıkâne ya da tasavvufîdir.

Sıddîk’e göre Garîbî’nin şiirleri, Azerbaycan Türkçesi şiir üslubu tarihinde sûfîlik mazmunlarıyla dolu irfânî şiirler sınıfında yer alır. Şiirlerindeki zengin ritim, âhenk, kelamî ve felsefî ibareler, teşbiher, cinaslar ve mecazlar okuyucu tarafından dikkat çeken önemli unsurlardır. Şiirlerinde dinî ve tasavvufî ibarelerden alınan tam ve kısmî iktibaslar üslubunun asıl niteliklerindendir. Başta Hâfız-ı Şirazî (ö. 1390?) ve Selman-ı Sâvecî (ö. 1376) olmak üzere Fars şairlerine yazdığı nazire gazeller, onun bu saha hakkındaki derin bilgisini de ortaya koyar. Öte yandan Garîbî Dîvânı’ndaki kimi şiirler, Azerbaycan şifahî edebiyatı ve folklorundan alınmış zengin malzemeler ihtivâ eder (Sıddîk 1382/2003: 24-25). Garibî, Osmanlı sahasında yetişip İran’a göç etmiş bir şair olduğundan onun manzumeleri, her iki sahanın da dil hususiyetlerini içermesi bakımından ayrı bir mütalaaya değer niteliktedir. Bu eser genel anlamda değerlendirildiğinde, edebiyatımızda Kadı Burhaneddin (ö. 1398) ve İmâdüddîn Nesimî (ö. 1417) ile başlayıp Fuzulî (ö. 1556) ve Hatayî (ö. 1524) ile devam eden Azerî şivesine dayalı divan geleneğinin önemli örneklerinden biridir.

Garibî Dîvânı üzerine Hüseyin Muhammedzâde Sıddîk’in çalışması dışında, eserde yer alan Şîa anlayışına dayalı bir miraciye kasidesinin neşri vardır (Babacan 2013).

Şairin biyografisi için bk. “Garibî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/garibi