Daha çok Gül ü ü Bülbül adlı mesnevisiyle tanınmış Kara Fazlî’nin manzumelerinin toplandığı eser. Tezkireler içerisinde yalnızca Latîfî’nin, “Eş‘âr-ı kesîreye mâlik sâhib-i tab‘ u kâbil-i şân ve mü’ellif-i kitâb u dîvândur.” (Canım 2000: 432) ve Kaf-zâde Fâizî’nin, “Dîvânı görülüp bu ebyât intihâb olındı.” (Kayabaşı 1997: 440) şeklinde varlığını haber verdikleri mürettep bir Fazlî Dîvânı -maalesef- bugüne kadar ele geçmemiştir. Ancak bir yüksek lisans tezinde (Özkat 2005), Dîvân'ın Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde (Hazine, No: 1050, vr. 216a-250a) bulunan eksik nüshası ve 11 şiir mecmuası taranmak suretiyle şiirleri toplanmış ve Latin harflerine aktarılarak incelenmiştir. Taranan mecmualar içerisinde ikisi (Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi, No: 314 ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, No: 1966) şairin çok sayıda manzumesini içermesi açısından özel önem arz etmektedir.

Ömrünün otuz yıldan fazlasını Kânûnî’nin üç şehzâdesinin yanında dîvân kâtibi olarak geçirmiş olan Fazlî’nin şiirleri hakkında şuara tezkirelerinde övgü dolu sözler kullanılmıştır. Şairin tesis edilen 2702 beyitlik divanında; 34 kaside, 38 musammat (28 murabba, 4 muhammes, 3 müseddes, 1 muaşşer, 2 terkîb-bend), 8 tarih manzumesi, 153 gazel, 20 kıt‘a ve nazm, 2 de müfret yer almaktadır. Bugüne kadar Gül ü Bülbül mesnevisi ile haklı bir şöhretin sahibi olsa da tespit edilen 34 kasidesini dikkate alarak onu bir kaside şairi olarak da tanımlamak mümkündür. Beyit sayıları 15 ila 71 arasında değişen kasidelerinin biri tevhid, biri tahmid, üçü naat, üçü nasihat, biri maktel, yirmi beşi medhiye türündedir. Kasideleri içerisinde 13’ünü Şehzâde Mustafa için kaleme almış olması, ona duyduğu sevgi ve muhabbetin sonucu olsa gerektir.

Musammatlarının dördü mersiye türündedir (1 murabba, 1 müseddes, 2 terkîb-bend). Aşk, aşk acısı ve sevgiliye duyulan hasret konularını ağırlıklı olarak işlediği ve tamamı mütekerrir olan 28 murabbaında bent sayıları 5 ila 11 arasında değişmektedir. Klasik Türk edebiyatında çok sayıda murabba yazan şairler arasında Fazlî’yi de anmak gerekir.

Biri Farsça olan 8 tarih manzumesinde, 1547-1551 yılları arasındaki olayları konu edinmiştir.

Çoğunlukla aşk konusunu işlediği 153 gazelinin 29’u, gerek tespit edildikleri yazmalardaki varak kopmaları gerekse tezkirelere eksik kaydedilmeleri nedeniyle eksik görünmektedir. Tam olan 124 gazelin 83’ü beş, 3’ü altı, 36’sı yedi, 1’i dokuz, 1’i de on bir beyittir. Gazellerinden üçü mülemmadır. Gazelleri arasında çift kafiyeli ve cinaslı (tecnis) gazel örnekleri de bulunmaktadır.

Kasîde ve tarihlerinde ağırlıklı olarak kafiyeyi, gazellerinde ise redifi tercih eden Fazlî’nin, özellikle gazellerinde ses tekrarlarından yararlanmak suretiyle şiiri daha âhenkli hale getirmek düşüncesinde olduğu söylenebilir.

Fazlî’nin manzûmelerinde remel ve hezec bahrinin diğerlerine oranla daha çok tercih edildiği gözlenmektedir. Yaşayan Türkçeyi deyim ve atasözlerinde bulan Fazlî, şiirlerinde bu küçük anlam birliklerinden yararlanarak konuşma diline dayanan sağlam bir Türkçe oluşturmaya çalışmıştır. Arapça ve Farsça mülemma gazellerinin yanı sıra şiirlerinde ayet iktibaslarına da yer veren Fazlî’nin divanında Türkçe kelimeler çoğunluktadır. O, şiirinde Arapça, Farsça kelime ve terkipleri kullansa da bunlar kolay anlaşılan, klişeleşmiş, Türkçeleşmiş kelimeler ve kısa terkiplerdir.

Şairin biyografisi için bk. “Fazlî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fazli