18. yüzyıl Celvetî tarikatının Hakkiyye kolu şeyhlerinden olan mutasavvıfın eseri.

Mutasavvıfın bilinen altı eserinin en önemlisi divanıdır. Araştırmalar sonucunda bugüne kadar üç yazma nüshası tespit edildi. Bunlar; Hacı Selim Ağa Kütüphanesi Hüdâyî Efendi Bölümü 1254 numarada kayıtlı olan 61 varak olan nüshadır. Bu nüsha Bursalı Mehmed Tâhir tarafından Hüdâyî Kütüphanesine hediye edilmiştir (Yavuz-Özen 1972: 1/97). İkinci nüsha, Yapı Kredi Sermet Çifter Yazma Eser Kütüphanesi 15551 numarada kayıtlıdır. Üçüncü nüsha ise, Vatikan Kütüphanesi Türkçe Yazmalar bölümünde 035773/16 numarada kaydı bulunmaktadır.

Dîvân müretteb değildir. Eserde toplam 249 manzume bulunmaktadır. Eser gazellerle başlar ve gazeller elif-ba sırasına göre tertip edilmiştir. Bu şiirlerin çoğu gazel olmak üzere, kaside, murabba, müseddes, terkib-bent, müsemmen, muhammes, tahmis ve musanna nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Kasidelerden biri dönemin kaptan-ı deryâlarından Seydi Ali Paşa’ya aittir. Nazım türü olarak; ramazaniye, vedâiye, nutuk bulunmaktadır. Yine münacat, naat ve ilahiler de Divan’da yer alan diğer edebi ürünlerdir. Ayrıca Divan’da tarih manzumeleri de göze çarpmaktadır. Bunlar; Şâhî Hüseyin Efendi, III. Selim culûsiye, III. Selim cülusiye, Mehmed Paşa Yeni Cami tamiri, Maraşi Mustafa Efendi vefatı, Fuzala Katibi, Şah Sultan Kethüdası Osman Efendi vefat, Şeyhü’l-İslam Enam Mekkî fetvaya başlangıç, Vezir Mehmed Paşa’nın Gelibolu’daki sebil, Muhammed Usûlî Ser-tarîk oluşu, Şarköy Kadısı Hüseyin Zâhidî’nin cami tamiri, Halvayî Sehî Haremleri vefat, Ser-Sehergan Hamdullah Bey, Kâmili-zâde kerimesi Afîfe Hanım vefat, Üsküdar Kovacı Şeyh Emin Efendi Tekkesi, Cihan-zâde doğum, Mecmua, müezzin Molla Osman vefat, Tevfik Efendi Sadr-ı Rum olması ve Kaptan-ı Deryâ Hüseyin Paşa tarihleridir. (Alkan 2015: 16). Yusuf Hakkı Dîvân’ında yer alan şiirlerin çoğunluğu aruz vezniyle kaleme alınmıştır. Aruzu kullanmada çok başarılı olduğu söylenemez. Şair, aruz ölçüsünde en çok remel bahrinin fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün kalıbını tercih etmiştir. Bunun dışında hezec bahrinden mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün, aynı bahirde mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün kalıplarını da çokça kullanmış, diğer kalıplarla daha az şiirler kaleme alınmıştır. Eser üzerine Ahmet Alkan tarafından 2015 yılında “Fahrî-i Celveti: Hayatı, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni” adıyla bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.

Fahri Ahmed, şiirlerinde Fahrî mahlasını kullanmış, yaşadığı döneme ve topluma ciddi tenkitler getirmiş, şiirlerinde toplumun her sınıfından insanlara yer vermiş, bozulan toplumun yapısına ve içine düştüğü durumları tasvir etmiştir. Dîvân’da Farsça ve Arapça beyitler yer almaktadır. İki manzumeyi Farsça-Türkçe mülemma yazdığı görülmektedir. Eserde yer alan ayet, hadis ve tasavvufî kavramları vezne uydurarak şiire yerleştirmede başarılı olduğunu söylenebilir. Fahrî, şiirlerinde halkın kullandığı atasözlerine ve deyimlere de yer vermiştir. Ayrıca, kullanımı pek yaygın olmayan birkaç ifade de bulunmaktadır. Fahrî-i Celvetî bazı şiirlerinde farklı yaklaşımları da denemiştir. Farsça kelimelerin Türkçe anlamlarını vererek bir küçük sözlük mahiyetinde manzumeler yazmış, yine birçok müzik aletini kişileştirerek okuyucuya sunmuştur. Şair, telmih sanatı başta olmak üzere teşhis, istiare, teşbih, tenasüp, istifham gibi edebi sanatları da kullanmıştır (Ünal 2013).

Fahrî Ahmed’in biyografisi için bk. “Fahrî, Ahmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fahri-ahmed