DÎVÂN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ)
şiirler
Cevrî, İbrâhîm Çelebi (d. 1005/1595(?) - ö. 1065/1654)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Cevrî İbrahim Çelebi’in şiirlerinin yer aldığı eseridir. Cevrî, divanını sağlığında tertip etmiş ve muhtelif tarihlerde ise güncellemiştir. Bundan dolayı nüshalarında hacim bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Müellif hattı  Cevrî Dîvânı nüshasında 40 kaside, 22 kıt’a, 3’ü Farsça olmak üzere 6 mesnevi, 5 terkib-i bend, 2 terci-i bend, 272 gazel, 2’si Farsça olmak üzere 124 tarih, 37’ü Farsça olmak üzere 40 rubai, 7 tahmis ve 8 de tesdis vardır.

Divan’ın kasideler kısmında Türkçe 81 manzume yer alır. Bunlardan (9 ve 17 numaralı hariç) ilk kırk manzume ile 79 ve 80 numaralı iki manzume, kaside nazım şeklinde yazılmıştır. Yani Divan’da kaside nazım şekliyle yazılmış diyebileceğimiz 42 manzume vardır. Bu kasidelerin ikisinde mahlas beyti yoktur; 16’sı nesib veya teşbib bölümü içermeden doğrudan medhiye bölümüyle başlar; 3 kasidede ise fahriye bölümü bulunmamaktadır. Divanda yer alan bu kasidelerin ikisi na’t olup ikincisi mevlid türündedir. Bunun yanında Mevlânâ’ya 1, IV. Murad’a 4, Sultan İbrahim’e 4 (bunlardan birisi nevruziyedir), IV. Mehmed’e 4 (bunlardan birisi bahariye, birisi de kaside-i beççedir) kaside vardır. Bunun dışında Bayram Paşa, Sultanzâde Mehmed Paşa, Musa Paşa, Salih Paşa, Vezir-i Azam Ahmed Paşa, Diyarbakırlı Mehmed Paşa, Haydar Paşa, İlyas Paşa, Siyavuş Paşazâde Mustafa Paşa ve Vezir-i Azam Hüsrev Paşa için de yazılmış kasideler mevcuttur. Cevrî, divanında döneminin padişahlarından olan III. Mehmed, I. Ahmed ve I. Mustafa hakkında bir kaside yazmazken, Sultan II. Osman’ın ise kasrı ve bahçesini tasvir eden bir kaside (39. kaside) yazmıştır. Bu kaside yoğun  tabiat tasvirleri ile dikkat çekmektedir. Adı geçen devlet adamlarının yanında devrinin ve Osmanlı tarihinin meşhur ilim adamlarını da birer kaside ile övmüştür. Bunlar Mevlânâ Mahmûd Efendi, Mevlânâ Bahâyî, Şeyhülislam Yahya’dır. Cevrî’nin dikkat çeken kasidelerinden biri de musikiye olan ilgisinden dolayı teklif üzerine yazdığı ve saraydaki hânende ve sâzendeleri anlattığı kasidedir (28. kaside). Bu kaside musiki tarihi bakımından önemlidir. Mevlevî tarikatına mensup ve aynı zamanda mutasavvıf yönü ile dikkat çeken Cevrî, divanında tevhid ve münacât gibi kaside türlerine ise yer vermemiştir (Ayan 1981: 42).

Cevrî’nin kaleme almış olduğu terkîb-i bend ve tercî’-i bendlerde açıkça Bağdatlı Rûhî’nin etkisi görülmektedir. Bu manzumelerde şair, Rûhî’nin sosyal hicve dönük tavrı yerine, içe dönük bir üslup benimsemiş ve “nefs ve ruhun” mücadelesini; “akıl ve aşkın” tartışmasını; mecâzî aşkı; insan-ı kâmili ve yaradılışın gayesini dile getirir. Cevrî, özellikle bu manzumelerde tasavvufun remiz ve sembolleriyle yüklü, hikmetli bir söyleyiş tarzını benimsemiştir (Aydın 2010: 25). Kasidelerinde ve gazellerinde Nef’î etkisi görülmesine rağmen, Nef'î'deki hiciv ve mizah görülmez. Cevrî’nin, musammatlar kısmında Fuzulî, Şeyhülislâm Yahyâ, Makâlî, Arif Çelebi ve Nev’î’nin birer gazeline yaptığı tahmisler, Nâdirî’nin bir gazelinin beyitleri arasına üç mısra ekleyerek yaptığı taştir ve Fuzûlî’nin bir beytinin önüne dört mısra ekleyerek yaptığı mütekerrir müseddes göz önüne alınırsa, adı geçen şairleri beğendiğini, onlarla daha iyisini söyleme yarışına girdiğini, üstat kabul edip hürmet gösterdiğini ya da dostluk gösterisinde bulunduğunu söylemek mümkündür (Aydın 2010: 22).

Kütüphanelerde 40’a yakın nüshası bulunan eser Hüseyin Ayan (1981) tarafından yayınlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. "Cevrî, İbrâhîm Çelebi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevri-ibrahim-celebi

Eserden Örnekler


Nevrûziyye Der-Medh-i Pâdişâh-ı Cihân Hazreti Sultân İbrâhim Han'dan

Eyleyüp âyine-i çarhı mücellâ nevrûz

Dehre gösterdi yine suret-i zîbâ nevrûz


Subh-dem şa’şa’a-i mihr degiüdür görinen

Çıkdı şevketle giyüp hil’at-i dîbâ nevrûz


Alemin dikdi seher kulle-i eflâk üzre

Âleme kevkebesin itdi hüveydâ nevrûz


Geldi çün mevkib-i ezhâr ile sultân-ı bahâr

Zeyn idüp gülşeni oldı çemen-ârâ nevrûz


Câm-ı zerrîn ile ayş itmeğe Cemşîd gibi

Meclîs-i bâğı yine kıldı müheyyâ nevrûz


Nev-bahâr irdi yine cennete döndi gül-zâr

Eyledi her şeceri sidre vü tûbâ nevrûz


Başlayub sûret ü nevaya demidür eyler ise

Nağmesin bülbül-i şûrîde vü şeydâ nevrûz


Nice demdür ki felek görmedi bu gülşende

Böyle bir hurrem ü dil-keş tarab-efzâ nevrûz


Geh gele ıyd-ı mübârek irişe fasl-ı bahâr

Zînet ü fer vire dünyâya husûsâ nevrûz


Hem ola devr-i hümâyûn-ı şehinşâh-ı cihân

Ki nazir olmaya eyyâmına illâ nevrûz

..............

Gülşen-i medhine Cevrî yine revnak virdi

Olsa şi’rinde n’ola zîver-i ma’nâ nevrûz  (Ayan 1981: 76)


Gazel

Hâl-i dili ol gamze-i fettân ile söyleş

Esrâr sözin nükte-şinâsân ile söyleş


Oldunsa rumûz-ı nigeh-i şuhuna vâkıf

Ma’nâsını tenhâda dil ü cân ile söyleş


Keşf eyleme nâdâna sakın nükte-i çeşmin

Mestâne-i ney zümre-i rindân ile söyleş


Âdâb gözet dilberi gördükde hâmûş ol

Ne âh ile ne çâk-ı giribân ile söyleş


Kem-mâyelere bahs-i ma’ânîde söz açma

Cevrî gibi üstâd-ı Sühan-dân ile söyleş (Ayan 1981: 229)



Kaynakça


Ayan, Hüseyin (1981). Cevrî (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divan’ının Tenkidli Metni). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.

Aydın, Haluk (2010). Cevrî Divanı’nın Tahlili. Doktora Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


erkal, abdulkadir. "DÎVÂN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-cevri-ibrahim-celebi. [Erişim Tarihi: 27 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SELÎM-NÂME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Arzu Atik
Görüntüle
2 HİLYE-İ ÇEHÂR-YÂR-I GÜZÎN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. abdulkadir erkal
Görüntüle
3 HALL-İ TAHKÎKÂT (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu
Görüntüle
4 AYNÜ'L-FÜYÛZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu
Görüntüle
5 MELHAME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Arzu Atik
Görüntüle
6 NAZM-I NİYÂZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. suat donuk
Görüntüle
7 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
8 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
9 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
10 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
11 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
12 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
14 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
15 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
16 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle