- Yazar Biyografisi (TEİS)
Cevrî, İbrâhîm Çelebi - Madde Yazarı: Doç. Dr. Abdulkadir Erkal
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:04/11/2021
DÎVÂN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ)
şiirlerCevrî, İbrâhîm Çelebi (d. 1005/1595(?) - ö. 1065/1654)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Cevrî İbrahim Çelebi’in şiirlerinin yer aldığı eseridir. Cevrî, divanını sağlığında tertip etmiş ve muhtelif tarihlerde ise güncellemiştir. Bundan dolayı nüshalarında hacim bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Müellif hattı Cevrî Dîvânı nüshasında 40 kaside, 22 kıt’a, 3’ü Farsça olmak üzere 6 mesnevi, 5 terkib-i bend, 2 terci-i bend, 272 gazel, 2’si Farsça olmak üzere 124 tarih, 37’ü Farsça olmak üzere 40 rubai, 7 tahmis ve 8 de tesdis vardır.
Divan’ın kasideler kısmında Türkçe 81 manzume yer alır. Bunlardan (9 ve 17 numaralı hariç) ilk kırk manzume ile 79 ve 80 numaralı iki manzume, kaside nazım şeklinde yazılmıştır. Yani Divan’da kaside nazım şekliyle yazılmış diyebileceğimiz 42 manzume vardır. Bu kasidelerin ikisinde mahlas beyti yoktur; 16’sı nesib veya teşbib bölümü içermeden doğrudan medhiye bölümüyle başlar; 3 kasidede ise fahriye bölümü bulunmamaktadır. Divanda yer alan bu kasidelerin ikisi na’t olup ikincisi mevlid türündedir. Bunun yanında Mevlânâ’ya 1, IV. Murad’a 4, Sultan İbrahim’e 4 (bunlardan birisi nevruziyedir), IV. Mehmed’e 4 (bunlardan birisi bahariye, birisi de kaside-i beççedir) kaside vardır. Bunun dışında Bayram Paşa, Sultanzâde Mehmed Paşa, Musa Paşa, Salih Paşa, Vezir-i Azam Ahmed Paşa, Diyarbakırlı Mehmed Paşa, Haydar Paşa, İlyas Paşa, Siyavuş Paşazâde Mustafa Paşa ve Vezir-i Azam Hüsrev Paşa için de yazılmış kasideler mevcuttur. Cevrî, divanında döneminin padişahlarından olan III. Mehmed, I. Ahmed ve I. Mustafa hakkında bir kaside yazmazken, Sultan II. Osman’ın ise kasrı ve bahçesini tasvir eden bir kaside (39. kaside) yazmıştır. Bu kaside yoğun tabiat tasvirleri ile dikkat çekmektedir. Adı geçen devlet adamlarının yanında devrinin ve Osmanlı tarihinin meşhur ilim adamlarını da birer kaside ile övmüştür. Bunlar Mevlânâ Mahmûd Efendi, Mevlânâ Bahâyî, Şeyhülislam Yahya’dır. Cevrî’nin dikkat çeken kasidelerinden biri de musikiye olan ilgisinden dolayı teklif üzerine yazdığı ve saraydaki hânende ve sâzendeleri anlattığı kasidedir (28. kaside). Bu kaside musiki tarihi bakımından önemlidir. Mevlevî tarikatına mensup ve aynı zamanda mutasavvıf yönü ile dikkat çeken Cevrî, divanında tevhid ve münacât gibi kaside türlerine ise yer vermemiştir (Ayan 1981: 42).
Cevrî’nin kaleme almış olduğu terkîb-i bend ve tercî’-i bendlerde açıkça Bağdatlı Rûhî’nin etkisi görülmektedir. Bu manzumelerde şair, Rûhî’nin sosyal hicve dönük tavrı yerine, içe dönük bir üslup benimsemiş ve “nefs ve ruhun” mücadelesini; “akıl ve aşkın” tartışmasını; mecâzî aşkı; insan-ı kâmili ve yaradılışın gayesini dile getirir. Cevrî, özellikle bu manzumelerde tasavvufun remiz ve sembolleriyle yüklü, hikmetli bir söyleyiş tarzını benimsemiştir (Aydın 2010: 25). Kasidelerinde ve gazellerinde Nef’î etkisi görülmesine rağmen, Nef'î'deki hiciv ve mizah görülmez. Cevrî’nin, musammatlar kısmında Fuzulî, Şeyhülislâm Yahyâ, Makâlî, Arif Çelebi ve Nev’î’nin birer gazeline yaptığı tahmisler, Nâdirî’nin bir gazelinin beyitleri arasına üç mısra ekleyerek yaptığı taştir ve Fuzûlî’nin bir beytinin önüne dört mısra ekleyerek yaptığı mütekerrir müseddes göz önüne alınırsa, adı geçen şairleri beğendiğini, onlarla daha iyisini söyleme yarışına girdiğini, üstat kabul edip hürmet gösterdiğini ya da dostluk gösterisinde bulunduğunu söylemek mümkündür (Aydın 2010: 22).
Kütüphanelerde 40’a yakın nüshası bulunan eser Hüseyin Ayan (1981) tarafından yayınlanmıştır.
Şairin biyografisi için bk. "Cevrî, İbrâhîm Çelebi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevri-ibrahim-celebi
Eserden Örnekler
Nevrûziyye Der-Medh-i Pâdişâh-ı Cihân Hazreti Sultân İbrâhim Han'dan
Eyleyüp âyine-i çarhı mücellâ nevrûz
Dehre gösterdi yine suret-i zîbâ nevrûz
Subh-dem şa’şa’a-i mihr degiüdür görinen
Çıkdı şevketle giyüp hil’at-i dîbâ nevrûz
Alemin dikdi seher kulle-i eflâk üzre
Âleme kevkebesin itdi hüveydâ nevrûz
Geldi çün mevkib-i ezhâr ile sultân-ı bahâr
Zeyn idüp gülşeni oldı çemen-ârâ nevrûz
Câm-ı zerrîn ile ayş itmeğe Cemşîd gibi
Meclîs-i bâğı yine kıldı müheyyâ nevrûz
Nev-bahâr irdi yine cennete döndi gül-zâr
Eyledi her şeceri sidre vü tûbâ nevrûz
Başlayub sûret ü nevaya demidür eyler ise
Nağmesin bülbül-i şûrîde vü şeydâ nevrûz
Nice demdür ki felek görmedi bu gülşende
Böyle bir hurrem ü dil-keş tarab-efzâ nevrûz
Geh gele ıyd-ı mübârek irişe fasl-ı bahâr
Zînet ü fer vire dünyâya husûsâ nevrûz
Hem ola devr-i hümâyûn-ı şehinşâh-ı cihân
Ki nazir olmaya eyyâmına illâ nevrûz
..............
Gülşen-i medhine Cevrî yine revnak virdi
Olsa şi’rinde n’ola zîver-i ma’nâ nevrûz (Ayan 1981: 76)
Gazel
Hâl-i dili ol gamze-i fettân ile söyleş
Esrâr sözin nükte-şinâsân ile söyleş
Oldunsa rumûz-ı nigeh-i şuhuna vâkıf
Ma’nâsını tenhâda dil ü cân ile söyleş
Keşf eyleme nâdâna sakın nükte-i çeşmin
Mestâne-i ney zümre-i rindân ile söyleş
Âdâb gözet dilberi gördükde hâmûş ol
Ne âh ile ne çâk-ı giribân ile söyleş
Kem-mâyelere bahs-i ma’ânîde söz açma
Cevrî gibi üstâd-ı Sühan-dân ile söyleş (Ayan 1981: 229)
Kaynakça
Ayan, Hüseyin (1981). Cevrî (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divan’ının Tenkidli Metni). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
Aydın, Haluk (2010). Cevrî Divanı’nın Tahlili. Doktora Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | SELÎM-NÂME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. Arzu Atik |
Görüntüle | ||
2 | HİLYE-İ ÇEHÂR-YÂR-I GÜZÎN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. abdulkadir erkal |
Görüntüle | ||
3 | HALL-İ TAHKÎKÂT (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu |
Görüntüle | ||
4 | AYNÜ'L-FÜYÛZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu |
Görüntüle | ||
5 | MELHAME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. Arzu Atik |
Görüntüle | ||
6 | NAZM-I NİYÂZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. suat donuk |
Görüntüle | ||
7 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
8 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
9 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
10 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
11 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
12 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
13 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
14 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
15 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
16 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |