DÎVÂN (BEHİŞTÎ)
şiirler
Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin (d. ?/?- ö. 979/ 1571-72)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Behiştî’nin şiirlerini içeren eseridir. Divanda biri Farsça dört kasîde, bir terkîb bend, 561 gazel, biri Farsça 12 nazm başlıklı manzume, yedi kıt‘a, üç murabba, sekiz muhammes, üç tahmis, biri Farsça 38 matla, 30 müfred ve bir mısradan oluşan bir tarih mevcuttur (Aydemir 2000: 91-96). 

Divanda yer alan 561 gazelden 539’u 5 beyitten oluşmuştur. 561 gazelin 425’inde redif tercih edilmiştir. Şair genellikle gazellerin makta beytinde şiir-şâir hakkındaki görüşlerini biraz da medhiye havası içerisinde vermiştir. Şiirde selefin yolunda olmaya, çekiciliğe, incelik ve akıcılığa, yakıcılık ve coşkuya, manaya, orijinal manalar bulmaya, mananın renkliliği, dakik ve inceliğine, söylenmemiş nüktelere, beğenisine, yeniliğe, yumuşaklığa özen göstermiştir. Şiirleri ve şâirliği için bir takım teşbih ve mecazlara yer veren şâir, zaman zaman kendisini başka şâirlerle de kıyaslamıştır. Bunlar içerisinde en çok adı geçen Hâfız-ı Şîrâzî’ye, aynı zamanda büyük hürmet gösterir (Aydemir 2000: 91-115).

Şiirlerinde oldukça sade bir dil kullanan şâir, mahallî unsurlara yer vermiş, atasözü ve deyimlere yoğun olarak başvurmuş, halk söyleyişlerini ustalıkla şiire taşımıştır. Behiştî’nin şiirleri genel olarak rindanedir. Onun rintliği daha çok tasavvuftan kaynaklanan bir rintlik görünümündedir. Ancak bunda Behiştî’nin bir Rumeli şâiri olmasının da katkısı vardır. Divanda sevgili-âşık, âşık-rakib ilişkileri büyük ölçüde Rumeli şairlerinin genel üslubunu yansıtır (Aydemir 2000: 18-70).

Eserin, biri Kayseri Raşid Efendi Ktp. 1257’de kayıtlı, diğeri de son dönemde ilkinden kopya edilmiş Milli Kütüphane Yz. FB. 298’de kayıtlı iki yazma nüshası vardır (Aydemir 2000: 74). Divan üzerine Yaşar Aydemir tarafında doktora tezi hazırlanmıştır. Bu çalışmada divan nüshalarının yanı sıra taranan 1500 mecmuada bulunan Behiştî’nin şiirleri kendi içinde tutarlı belli kriterler çerçevesinde değerlendirilerek seçilmiş ve divan nüshalarında bulunan şiir sayısı kadar yeni şiir ilavesiyle tenkidli metin olarak hazırlanmıştır (Aydemir 1999). Divan Behiştî Divanı olarak da aynı isim tarafından yayınlanmıştır (Aydemir 2000; 2012; 2018).

Behiştî Divanı üzerine yapılan çalışmada şairin gerek şahsiyeti gerekse edebî kişiliği, tezkirelerin yanı sıra şiirlerinden de yararlanılarak hazırlanmıştır. Özellikle mecmualardan hareketle şâirin Hâfız, Ahmed Paşa, Necâtî, Hayretî, Usûlî, İshak Çelebi, Hayâlî Bey, Fuzûlî, Fevrî ve Cafer Çelebi’yi okuyup etkilendiği; Fevrî, Cafer Çelebi ve Amrî’nin şiirlerine tahmis yazdığı; Gazâlî, Halîlî, Ulvî, Ahdî, Refî Leng, Su‘ûdî gibi şâirleri de etkilediği ortaya konmuştur. Bu çerçevede aynı şiire nazire yazan birçok şâirin ismi de tespit edilmiştir (Aydemir 2000: 58-70).

Divan çalışmasında Behiştî’nin kelime dünyası çıkarılmış ve yorumlanmıştır. İlgili sonuçlara göre Behiştî’nin ufkunun hayli geniş olduğuna, kullandığı kelime sayısının fazlalığına vurgu yapılmıştır. Divanda çekimleri hariç madde başı olarak alınan kelime sayısı 4104, farklı tamlama sayısı da 2689 olarak tespit edilmiştir. Şâirin kullandığı kelimelerin 2.102 (% 51.21)’si Arapça, 1.117 (% 27.21)’si Farsça, 876 (% 21.34)’ü Türkçe, 9 (% 0.21)’u da Yunanca kökenli olduğu tespitine yer verilmiştir. İsim, fiil, sıfat vs. açılarından da değerlendirilen sonuçlara göre Arapça ve Farsça yazılmış şiirleri hariç tutulursa, fiillerin tamamının Türkçe kelimelerden oluştuğu belirlenmiştir (Aydemir 2000: 36-42).

Şairin biyografisi için bk. "Behiştî, Ramazan". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/  

Eserden Örnekler


Yer yüzünde hâl-i zînetdür sevâdı Çorlu’nun

Bâg-ı cennetden eser gûyâ ki bâdı Çorlu’nun

Âdemün gönlin açar gurbetde yâdı Çorlu’nun

Yeridür şehr-i küşâde olsa adı Çorlu’nun  (Aydemir 2018: 86).

 

Yaşum deryâsı mevc urdukca bahr-ı bî-gerân inler

Figânum âlemi tutdukca her kûh-ı girân inler

Derûnum nâle peydâ eyledükce ins ü cân inler

Kaçan kim zâr u dil-haste olup bir nâ-tüvân inler

Anun feryâdına rahm eyleyüp kevn ü mekân inler

 

Olupdur nûr-ı ‘ışkıle benüm gönlüm gözüm rûşen

Anunçün nice esrâr-ı nihâna vâkıf oldum ben

Bu ma‘nâyı egerçi ey kemân kaş anlamazsın sen

Rakîbün bagrına tokunmadı diyü te’essüfden

Ne meydânda bir ok atılsa ardınca kemân inler

 

Ruh-ı yâri belâ deştinde bitmiş lâle mi sandun

Dil-i ‘uşşakı bu hüsn ü mecâzı ala mı sandun

Fenâ bezmi bu ‘âlemde mü’ebbed kala mı sandun

Ney ü çeng ü rebâbuñ sen figânun nâle mi sandun

Beni gör kim bir âh itsem zemîn ü âsmân inler

 

Harâbât ehli ol sürmek dilersen zevk-ı erzânî

Ele al câmı istersen fenâ derdine dermânı

Şarâb-ı nâb ile ‘ömrün olur bin yılca bir anı

‘Acebdür kim murâdınca içerken Âb-ı Hayvân’ı

Niçün sâkî za‘îf oldum diyü pîr-i mugân inler

 

Mahabbet ‘âşıkı rûbâh olursa dönderür bebre

Dem-i gayretde kalmaz kudreti bir zerrece cebre

Fakîre merhamet itmez ider tersâya vü gebre

Behiştî ey güneş yüzli niçün incinmesün ebre

İkide bir ser-i kûyuna geldükçe hemân inler  (Aydemir 2018:  88-89).


Gazel

Soyup bir lu‘b ile yâri kenâr itmek diler tenhâ

Dirîgâ burnuma tuzlu sular koysa gerek deryâ


Kabâ-yı sebzile kadd-i bülendün ey sehî-servüm

Dıraht-ı vâdi-yi Eymen ‘izâruñ âteş-i bâlâ


Mahabbet râhınun gerd-i melâlin kim tehî görme

Benüm gönlüm gözün ol tûtyâdur eyleyen bînâ


Kemer gibi belüm dest-i belâ bükmez diye bârî

Miyânun giyüp olmasa vücûdumdan nişân peydâ


Behiştî olsa Mecnûn’un belâsından n’ola bî-bâk

Gurûr-ı hüsn câmından ayılmaz mest midür Leylâ  (Aydemir 2018: 106).

 

Kaynakça


Aydemir, Yaşar (1999). Behiştî: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Divanı'nın Tenkidli Metni. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Aydemir, Yaşar (2000). Behiştî Divanı. Ankara: MEB Yayınları.

Aydemir, Yaşar (2018). Vizeli Ramazan Behiştî Dîvânı (ktb.gov.tr). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 

Atıf Bilgileri


Aydemir, Yaşar. "DÎVÂN (BEHİŞTÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-behisti. [Erişim Tarihi: 24 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 HEŞT BİHİŞT (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Prof. Dr. Emine Yeniterzi
Görüntüle
2 CEMŞÂH U ALEMŞÂH (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Araş. Gör. Hicran Yücel
Görüntüle
3 ŞERH-İ MANZÛME-İ MU’AMMÂ / ŞERH-İ MANZÛME-İ MU’AMMİYÂT / ŞERH-İ MU’AMMÂ-YI CÂMÎ / ŞERH-İ RİSÂLE-İ MU’AMMÂ-YI MOLLA CÂMÎ / ŞERH-İ RİSÂLE-İ FENN-İ MU’AMMÂ (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Araş. Gör. Songül Akboğa
Görüntüle
4 BURSA ŞEHR-ENGÎZİ (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Dr. Öğr. Üyesi Fatih Tığlı
Görüntüle
5 MEVLİD (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
6 TA’LÎKÂT ALÂ ŞERHİ’L-ÂDÂB Lİ’L-SEMERKANDÎ / HÂŞİYETÜ ÂDÂBİ MES’ÛDÎ (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
7 TA'LÎKÂT 'ALÂ ŞERHİ'L-MİFTÂH (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Diğer Rumeysa KESKİN ASLAN
Görüntüle
8 TA'LÎKÂT ‘ALA'L-CÂMÎ (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Dr. Öğr. Üyesi Orhan KILIÇARSLAN
Görüntüle
9 HİNDÎ'NİN KAFİYE ŞERHİNE TA'LÎKA (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Dr. Öğr. Üyesi Orhan KILIÇARSLAN
Görüntüle
10 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
11 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
12 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
13 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
14 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
15 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
16 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
17 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
18 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
19 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle