Şair ve yazar Âşık Çelebi (926/1520-979/1572)’nin şiirlerinin büyük bir kısmının toplandığı eser. Âşık Çelebi Dîvânı’nı 963/1555-56’da Serfice’ye kadı olarak atandığı sırada tertip etmiştir (Aynur vd. 2011: 51). Âşık Çelebi’nin şiirlerinin büyük bir kısmını topladığı divanının bugün için bilinen tek nüshası Millet Ktp., Alî Emirî Manzum Eserler Kısmı Nu. 263’te bulunmaktadır. Divanda 14 kaside, 117 gazel ve musammatlar mevcuttur. Divanın ikinci ve 26. varaklarından sonra yaprak kopması sebebiyle üç şiir eksiktir. Tamamı 55 varak olan divanın 49a, 50a-b, 51b, 53a, 54a-b ve 55b varaklarında mektup örnekleri vardır. 

Âşık Çelebi, edebiyatımızda nesir yazarlığıyla tanınmış olsa da şair olarak da incelenmeye değer bir şahsiyettir. Dîvân’ının yanı sıra Meşâirü’ş-Şu’arâ (976/1568-69) adlı şairler tezkiresinde, Tercüme-i Mirâcü’l-Eyâle ve Minhâcü’l-Adâle, Tercüme-i Tıbrü’l-Mesbûk fî Nasâyihi’l-Vüzerâ ve’l-Mülûk ve Pervâne Bey Mecmuası (968/1560-61)’nda şiirleri bulunmaktadır.

Bir Rumeli şairi olan Âşık Çelebi’de genellikle Rumelili şairlerin şiirlerinde görülen yerli özellikler dikkati çeker. Gelenek ve göreneklerle ilgili benzetmeler, deyimlerin mecazlı anlamlarından yararlanılarak yapılan sanatlar, çevre ile ilgili somut tasvirler ve benzetmeler, deyimlerin mecazlı anlamlarından yararlanılarak yapılan sanatlar, çevre ile ilgili somut tasvirler ve benzetmeler gibi. Onun şiirleri, nesrinin aksine oldukça sade bir dil ve yalın bir üslûpla yazılmıştır. Şair, deyimlere, atasözlerine, devrin âdetlerine özellikle gazellerinde çok yer verir. Şiirlerinde aşkı ifade ederken samimiliği ve sadeliği dikkat çekicidir. Bazen mısralarında halk koşmalarında ve dörtlüklerde görülen bir sadelik vardır. Onun aşkı genellikle cismanîdir. Ancak bazı beyitlerinde tasavvuf ehli bir insanın söyleyişine de rastlanır. Çelebi hep aşktan ve devrandan ıstırap çekmiştir. Kadılıktan hiç memnun olmamış, seyitliğine yeterince değer verilmemesinden yakınmıştır. Dîvân’ında yer alan 14 kasidenin hemen hepsinde bu memnuniyetsizliğini dile getirmiştir. Kasidelerinin biri naat özelliği taşımaktadır. 117 gazelinin asıl konusunu aşk ve güzeller teşkil etmektedir. Ayrıca, Serfice ve Narda’yı anlattığı tabiat tasvirlerine yer veren gazelleri ve Tuna nehrini kişileştirerek anlattığı kasidesi de orijinaldir. Tuna kasidesi divan şiiri vadisinde Tuna nehri üzerine yazılmış tek şiirdir. Âşık Çelebi’nin Dîvân’ında kaside ve gazellerine göre küçük bir yer tutan musammatlarında da gazel ve kasidelerdeki üslûp ve muhteva hususiyetleri görülür. Murabbaları bestelenmeye müsait yalınlıktadır. Âşık Çelebi’nin kasidelerinin çoğunda klâsik kaside şemasına uymadığı söylenebilir. Onun kasidelerinin büyük bir kısmında klâsik bir kasidede sırasıyla bulunması gereken nesib, girizgâh, medhiye, tegazzül, fahriye ve dua bölümlerini bir arada bulmak mümkün değildir. Biri hariç diğerlerinde tegazzül bölümü yoktur. Bölümleri tam olarak tespit etmek hemen hemen mümkün olmamakla beraber, genelde nesib ve medhiye bölümleri aynı uzunluktadır. Fahriye bölümleri kısa tutulmuş ve klâsik anlamda bir fahriye özelliği taşımamaktadır.

Dîvân Filiz Hançerlioğlu (Kılıç) tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmış, daha sonra eser e-kitap olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yayınlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Alî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/asik-celebi-seyyid-pir-mehemmed