Ahmedî mahlaslı şairin şiirlerinin toplandığı eser. Nüshalarının karşılaştırılmasıyla hazırlanan metne göre Ahmedî Dîvânı 75 kaside, 2 terci-bend, 8 terkib-bend, 1 muhammes ve 778 gazel olmak üzere toplam 864 şiirden oluşmaktadır (Gülüm 2021: 97). Latîfî Tezkiresi’ne göre eser, Emîr Süleymân adına tertip edilmiştir (Canım 2000: 164). Nitekim Dîvân’da yer alan kasidelerin büyük çoğunluğu Emîr Süleymân’a yazılmıştır.

7 nüshası tespit edilmiş olan Dîvân’ın Süleymaniye Kütüphanesi’nde Hamidiye (nu. 1082) ve Düğümlü Baba (nu. 401) koleksiyonlarında iki; Biblioteca Apostolica Vaticana (vat.turco 196), British Museum (or.4127), Topkapı Sarayı Müzesi (K. 1015) ve Türk İslam Eserleri Müzesi (nu. 2010) kütüphanelerinde ise birer nüshası bulunmaktadır (Akdoğan ve Kutsal 2019: 98). 2019 yılında ise eserin Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi'nde (nu. 810 23) bulunan başka bir nüshası tespit edilmiştir (Gülüm 2021: xvii). Bunlar içerisinde Türk İslam Eserleri Müzesi ve Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye koleksiyonunda bulunan nüshalar önemlidir (Şentürk ve Kartal 2019: 194). Eserin müellif nüshası ise elde değildir.

Ahmedî’nin sanatı bakımından en kıymetli eseri olarak görülen (Banarlı 1983: 391) Dîvân’ı, Osmanlı edebiyatı sahasının bilinen en eski divanlarından biri olması dolayısıyla da önemlidir (Akün 2015: 64). Dîvân, dört unsurun karşılıklı olarak sıralanabildiği leff ü neşr, taksim, tensikü’s-sıfat, tefrik gibi sanatların bir şiirin bütün beyitlerine uygulanmasıyla ortaya çıkan çâr-ender-çâr tarzının kullanıldığı bilinen ilk Türkçe eser olmasıyla da dikkat çekmektedir. Şair, üçü gazel ve biri kaside olmak üzere dört şiirinde çâr-ender-çâr tarzını uygulamıştır (Kutlar 2009: 96). Ayrıca kelime-i tevhidin redif olarak tekrar edilmesiyle oluşan tehlil türünün tespit edilen ilk örneği Ahmedî Dîvânı'ndadır. Nitekim Dîvân’ın başında yer alan 23 beyitlik kaside tehlil niteliğindedir (Kızıltaş 2020: 960). Diğer yandan eser “Îsî” redifli, bütünlüklü olarak Hz. İsa’nın methedildiği ve başka bir örneğinin henüz belirlenemediği bir kaside barındırıyor olması bakımından da dikkat çekicidir (Kutlar Oğuz ve Uğur 2021: 1642). Dolayısıyla Ahmedî Dîvânı klasik Türk şiirinde ilk örnekleri ihtiva eden bir divan olması yönüyle önemlidir.

E.J.W. Gibb, Ahmedî’nin Dîvânı’nı hem üslup hem de zevk bakımından İranî bulmuş, aruz kaidelerini sık sık ihlal etmekle birlikte şiirlerinde İran aruzunun hâkim olduğunu belirtmiştir. Ona göre Dîvân’daki şiirler liriktir. Bunlarda İskender-nâme’de olmayan bir uyum vardır ve ahengin sağlanması için gayret sarf edilmiştir (Gibb 1999: 186-187). Şiirlerde Türkçe kelimeler sıkça kullanılmış, sade ve tabii bir söyleyişe ulaşılmıştır (Banarlı 1983: 391). Şiir sayısı bakımından nispeten hacimli bir eser olan Dîvân’da, ağırlıklı olarak âşıkane ve rindane söyleyiş hâkimdir. Gazellerin pek çoğunda dünya zevklerinden, dünyevi aşktan ve klasik şiir geleneğine uygun olarak kavuşulması mümkün olmayan muhayyel sevgiliden söz edilmekte, onun güzellikleri övülmektedir. Ancak na't ve münacat özelliği gösteren manzumelerde dinî-tasavvufi motiflere yer verildiği görülmektedir. Dîvân’da nispeten kısa sayılabilecek pek çok kaside de yer almaktadır. Beyit sayısı 13 ila 25 arasında değişen bu kasideler, klasik kaside tertibindeki bölümlerin bulunmamasıyla dikkati çekmektedir. Nitekim kimi kasidelerde nesib/teşbib, girizgâh, fahriye ve tegazzül gibi bölümler olmaksızın yalnızca medhiyeye yer verilmiş yahut kısa bir nesib bölümünden sonra medhiyeye geçilmiştir. Diğer yandan bahariye niteliğindeki bazı kısa kasidelerde de sadece bahar tasvirinden ibaret olan nesib bölümü mevcuttur. Ayrıca Dîvân'da kasideler, klasik divan tertibinden farklı olarak kafiye harflerine göre sıralanmıştır.

Dîvân üzerine pek çok doktora ve yüksek lisans tezi hazırlanmıştır. Bunlardan ilki, Tunca Kortantamer tarafından Almanca olarak hazırlanan doktora tezidir (1973). Tezde Ahmedî’nin hayatı ve eserlerinin yanı sıra Dîvân’ının altı nüshası tanıtılarak edebî yönden incelemesi yapılmıştır. Yaşar Akdoğan ise doktora tezinde eserin tenkitli metnini hazırlayarak dil özelliklerini incelemiştir (1979). Bu tezin metin kısmı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından e-kitap olarak yayımlanmıştır (yty). Akdoğan'ın, Dîvân’dan seçtiği şiirlerden oluşan bir de kitabı mevcuttur (1988). Melike Erdem Günyüz, Dîvân'ın tahlilini yaptığı bir doktora tezi hazırlamıştır (2001). Hakan Alparslan, yüksek lisans tezinde Dîvân’da yer alan şiirlerden ilk elli gazelin şerhini yapmıştır (2007). Nursel Sel, yüksek lisans tezinde eserdeki bazı kavram ve motifleri mitolojik yönleriyle incelemiştir (2010). Gülistan Yılmaz, Ahmedî Dîvânı’nda dünyevileşme üzerine bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (2017). Fatih Uğur ise yüksek lisans tezinde Dîvân’da yer alan tarihî, efsanevi ve mitolojik şahısları inceleyerek arketipleri hakkında bilgi vermiştir (2021). Son olarak Emrah Gülüm, doktora tezinde eserin yedi nüshası üzerinden bir tenkitli metin hazırlamış ve şairin nazire mecmualarında bulunan şiirlerini de ilave ederek Dîvân’ın Hamidiye nüshasının tıpkıbasımına yer vermiştir (2021).

Şairin biyografisi için bk. “Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-taceddin-ibrahim-bin-hizir