DÎVÂN (ADLÎ)
şiirler
Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed (d. 24 Ramazan 851/3 Aralık 1447 - ö. 10 Rebîülevvel 918/26 Mayıs 1512)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Adlî mahlasıyla şiir yazan Sultan II. Bâyezîd’in eseri. Adlî Dîvânı’nın üçü Türkiye’de, ikisi Türkiye dışında olmak üzere tespit edilmiş 5 nüshası bulunmaktadır. Türkiye’deki nüshaların tamamında ciddi eksiklikler bulunmaktadır. Türkiye’deki nüshaların ikisi Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî Efendi, Manzûm Eserler Bölümünde 274 ve 277 numarada diğeri ise İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığında M.Cevdet Tb 416/1'de kayıtlıdır.  Dördüncü nüsha Mısır Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümünde Talat 72 numaradadır. Dîvân'ın mevcut yazma nüshaları içinde en sağlamı, İngiltere Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümünde nu. Or. 9475'te yer almaktadır. Bahsi geçen beş yazma nüshada 153’ü Türkçe, 17’si Farsça toplam 170 şiir (955 beyit ve 7 bend) bulunmaktadır. Bunların 158’i gazel, 2’si kıt‘a, 6’sı matla, 1’i murabba, 1’i nazm, 2’si müfreddir (Bayram 2009: 97).

Dîvân'da yer alan şiirlerde vezin bakımından ciddi kusurlar bulunmamaktadır. Redifli şiirleri dikkat çekici düzeydedir. Ayrıca eserdeki şiirlerin büyük çoğunluğu zengin kafiyelidir. Zaman zaman unudavuz, oñmaduk, ivmek, dürişmek, incerek gibi Eski Anadolu Türkçesine özgü kelimelere rastlanan şiirlerin dili, Arapça ve Farsça kelimeler barındırmakla birlikte külfetli değildir. Şairin duygu ve düşünce dünyası, dil, üslûp ve edebî sanatlar bakımından şiirler, dîvân şiiri geleneğiyle uyumludur. Adlî Dîvânı muhteva bakımından değerlendirildiğinde dinî-tasavvufî kavramların, olayların ve şahısların ağırlıklı olduğu; bunların yanında başta sevgili olmak üzere âşık, rakip gibi şahıslara ve bunlarla ilgili kavramlara; tarihî ve efsanevi şahıslara, insan uzuvlarına, kozmik unsurlara, doğal mekânlara, bitkilere, hayvanlara ve bunlarla ilgili hayallere yer verildiği görülür. Söz konusu unsurlar, Dîvân'da gerçek anlamları yanında simgesel boyutlarıyla da değerlendirilmiştir. 

Dîvân, ilk olarak 1308 yılında İstanbul’da Mehmed Fuad tarafından matbu olarak yayımlanmıştır. 2022 itibarıyla Dîvân'la ilgili olarak biri yüksek lisans (Yeşilyaprak 2017), dördü lisans (Şentürk 1944; Önal 1951; Kurtuluş ve Ateş 1989; Yılmaz 1999) düzeyinde olmak üzere beş tez yapılmıştır. Tezler, Mehmed Fuad’ın yaptığı yayına, Mehmed Fuad’ın yayını da sadece 125 şiirin bulunduğu Millet Kütüphanesindeki 274 numaralı eksik nüshaya dayandığından söz konusu çalışmalarda bazı şiirler yoktur. Dîvân'ın orijinal metni, çeviri yazılı metniyle birlikte, yukarıda bahsi geçen beş yazma nüshaya dayalı olarak 2008 ve 2009 yıllarında Amasya Valiliği tarafından iki kez neşredilmiştir (Bayram 2008; 2009). Bu yayınlarda şiirlerin çeviri yazılı metinlerinin karşılarında şiirlerin yazma nüshalardan alınmış ve gerektiğinde tamir edilmiş orijinal görüntüleri de yer almaktadır. Dîvân'ın metni Kültür Bakanlığınca e-kitap olarak yayımlanmıştır (Bayram 2018).

Şairin biyografisi için bk. “Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adli-sultan-bayezidi-veli-bin-fatih 

Eserden Örnekler


Gazel

İy kemân-ebrû n'ola kurbân idersem cân sana

Bin benüm bigi ider her lahza cân kurbân sana


Mihrüni cânda ezelden saklar idüm sanma kim

Dâr-ı dünyâda görüp hayrân olupdur cân sana


Dilde gamzen zahmına merhem didüm dil-ber didi

Tîr-i müjgânum yeter her lahzada dermân sana


Pertev-i hüsnün meger eflâke düşmiş ay u gün

Gice gündüz raks urup olmış durur hayrân sana


Hûblık sende temâm olduğına huccet turur

Kâtib-i kudret ki yazmış ol hat-ı reyhân sana


Bil hemân ben dimezem aduna şeytân iy rakîb

Bunca çok telbîs ile her kişi dir şeytân sana


Hûn-ı dil yaşunla Adlî gerçi seyl oldı dirîğ

Kanlu yaşun göricek rahm eylemez cânân sana


Gazel

Her gice zülfün gamından dil perîşândur senün

Mihr-i ruhsârunla her gün şâd u handândur senün


İy gönül Ferhâd'a nisbet eyleme derdüm benüm

Kûh çâk itdiyse ol çâk itdügün cândur senün


Gamze-i hûn-rîz ü hûn-hârun çi ger kattâldür

La‘l-i mey-gûnun velî ser-çeşme-i cândur senün


Yûsuf-ı Mısrî'ye kıymet ağırı altun imiş

Hâk-i pâyun cevheri bin câna erzândur senün


Genc-i hüsnün almak ister düzd-i dil bilmez anı

Zülfünün ejderleri ana nigeh-bândur senün


Kâtib-i Kudret berât-ı hüsnün imlâ ideli

Kaşlarun tuğrâsı ol menşûra unvândur senün


Kıt'a

Hudâyâ hudâlık sana yaraşur

Nitekim gedâlık bana yaraşur

Ben itdüm anı kim bana yaraşur

Sen eyle anı kim sana yaraşur


Müfred

Sen bu hüsn ile cihân milkine sultân olalı

Adli kulun milket-i Rûm içre sultândur senün


Müfred

Zulmi kim şâh eyleye kim virür anun dâdını

Hânei mi‘mâr yıksa anı kim ta‘mîr ider (Bayram 2009: 185, 255, 179, 219)

Kaynakça


Bayram, Yavuz (2008). Amasya’ya Vâlî Osmanlı’ya Pâdişâh Bir Şâir: Adlî. Amasya: Amasya Valiliği Yay.

Bayram, Yavuz (2009). Amasya’ya Vâlî Osmanlı’ya Pâdişâh Bir Şâir: Adlî (Sultan İkinci Bâyezîd) (Hayatı-Şahsiyeti-Şairliği-Dîvân'ının Tenkitli ve Orijinal Metni). Amasya: Amasya Valiliği Yay.

Bayram, Yavuz (2018). Adlî Dîvânı. Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215522/adli-divani.html [Erişim tarihi: 24.02.2018]

Kurtuluş, Resul ve H. Ateş (1989). Divan-ı Sultan Bayezid-i Sâni Transkripsiyonu. Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Mehmed Fu‘âd (1308). Dîvân-ı Sultân Bâyezîd-i Sânî. İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye.

Önal, Saniye (1951). Bayezid-i Veli Divanının Edisyon Kritik ve Tetkiki. Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 

Şentürk, Güzin (1944). Bayezid II (Adlî’nin Siyasî Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Divanı’nın Transkripsiyonu). Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Yeşilyaprak, Yakup (2017). Adlî Dîvânı'nın Bağlamsal Dizin ve İşlevsel Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. Ardahan: Ardahan Üniversitesi. 

Yılmaz, Serda (1999). Sultân İkinci Bâyezîd-i Sânî Dîvânı. Lisans Tezi. Amasya: OMÜ Eğitim Fakültesi.

Atıf Bilgileri


BAYRAM, YAVUZ. "DÎVÂN (ADLÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-adli-tees-1945. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
3 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
4 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
5 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
6 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
7 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
8 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
9 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
10 HÜSN Ü DİL (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle