- Yazar Biyografisi (TEİS)
Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Bekir Belenkuyu
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:19/10/2022
DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ)
şiirlerAbdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi (d. 1050/1640 - ö. 1122/1710)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi'nin şiirlerini ihtiva eden eser. Tezkirelerin övgüyle bahsettiği isimlerden biri olan Himmet-zâde Şeyh Abdullah Efendi şiirde Abdî mahlasını kullanmıştır. 18. yüzyıl tezkire yazarı Mehmed Sâlim (ö. 1156/1743) "Nâzik-tabî‘at, hoş-sohbet, meşâyıh-ı kirâmın mahdûm-ı ercümendi, erbâb-ı irfânın bülendi bir zât-ı âlî-kadr-i şîrîn-edâ ve bir sebük-rûh-ı vücûd-ı bî-hem-tâ idi." cümlesiyle Abdî'den övgüyle bahsettikten sonra şu cümle ile müretteb bir divanı olduğunu belirtir: "Müretteb Dîvân-ı bülend-‘unvânı husûsâ metâli‘de be-gâyet ulüvv-i şânı var idi." (İnce, 2018: 318). 18. yüzyıl biyografi yazarlarından Şeyhî Mehmed (2018: 2727) ve İsmâil Beliğ (1999: 260) de Abdî'nin "Dîvân-ı eş'ârı" olduğundan bahseder . Aynı bilgiyi Mehmed Sirâceddin(ö. 1325/1907) de aktarır (Arslan 2018: 85).
Biyografik kaynaklarda belirtildiği üzere Abdî'nin Dîvân-ı Lugaz , Dîvân-ı Metâli' ve Dîvân-ı Nu'ût isimli eserleri de bulunmaktadır. İçeriği her ne kadar farklı da olsa "Divan" isimlendirmesine sahip olan eserler Abdî'nin mürettep bir divan sahibi olduğu fikrine kuvvet vermiş olmalıdır. Abdî'nin tamamı kaside formundaki naatlardan oluşan Dîvân-ı Nu'ût'u (İslamoğlu 2003) bazı kaynaklar tarafından yanlış olarak Abdî'nin klasik tertibe uyan divanı olarak değerlendirilmiştir (Bayram 2022). 41 lugazı ihtiva eden Dîvân-ı Lugaz'ın bilinen tek nüshası vardır (Öztoprak 2007). Matlalardan oluştuğu anlaşılan Dîvân-ı Metâli' ise bugün için ele geçmemiş bir eserdir (Varol 2020: 1115). Bunların dışında Abdî'nin klasik tertibe uyan divan boyutunda bir eseri şimdilik tespit edilememiştir.
Bazı kaynaklar tarafından (Bayram 2000: VIII; İslamoğlu 2003: 23-24) Abdî'ye ait olduğu iddia edilen Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Bölümü 2063 numaradaki "Dîvân-ı Abdî" başlıklı yazma eser, mürettep bir divan görünümündedir. Ancak bu eserdeki mahlasların 'Iydî olduğu açıkça görülmektedir. Eser yanlış olarak Abdî'ye atfedilmiştir. Bu eser 19. yüzyıl şairi 'Iydî'ye aittir (Oktay 2011: 9).
Abdî'nin üslubuna uyan ve biyografi kaynaklarının aktardığı örnek beyitlerle örtüşen şiirlere tek bir yazmada rastlanır. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 05537 numaralı yazmada Abdî'nin şiirleri bulunmaktadır. Dîvân-ı Şu'arâ başlığını taşıyan yazma eserde farklı şairlerin divançe boyutundaki manzumeleri yer alır. Yazmadaki 151b-156a yaprakları arasındaki 6. bölümde Abdî'ye ait 1 kaside, 26 gazel, 3 rubâî, 6 muamma, 1 müfred ve 1 tarih manzumesi bulunur. Gazeller alfabe sırasına göre dizilmiştir ve ğayn harfi dışındaki bütün harflerden birer tane olacak şekilde söylenmiştir. Şiirlerde aruzun başarılı bir şekilde uygulandığı görülür.
En başta yer alan naat muhtevasına sahip "rûz u şeb" redifli kaside 44 beyit uzunluğundadır. 26 gazelin tamamı beşer beyitten oluşmaktadır. Gazeller genellikle klasik söyleyişe uygun şekilde kaleme alınmıştır. Bunun yanında dinî muhtevalı, özellikle naat mahiyetinde olanlarına da rastlanır.
Abdî'nin divançesinde samimi ve sade bir üslubu tercih ettiği görülür. Kaynakların övgüyle bahsettiği söyleyiş güzelliği şiirlerde dikkati çekmektedir.
Şairin biyografisi için bk. "Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-himmetzade
Eserden Örnekler
Gazel
Âsitânun ey şeh-i levlâk me’mendir bana
Hâk-i pâyun tûtiyâ-yı çeşm-i rûşendir bana
Hâdi-i râh-ı Hudâ ışkundur ey mahbûb-ı hak
Ârzû-yı gabrâ-yı dildâr düşmendir bana
Dûr düşmekdür kabûlden müşkil ey şâh-ı güzîn
Himmetünle yohsa her düşvâr ehvendir bana
Ârzûkâr-ı visâl iken derûn-ı sâffımız
Bâ’is-i hicrân olan bu nefs-i pür-fendir bana
Kim olur feryâd-res mahşerde benden Abdîye
Yâ Resûlallah şefâ’at yine sendendir bana (Dîvân-ı Şu'arâ. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 05537. vr. 152b)
Kaynakça
Arslan, Mehmed (2018). Mehmed Sirâceddîn, Mecma‘-ı Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ. Ankara: KTB Yay. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58597,mecma-i-suara-ve-tezkire-i-udeba-pdf.pdf?0. Erişim Tarihi: 09.10.2022.
Bayram, Ömer (2000). Himmetzade Abdi ve Gencine-i İ‘caz İsimli Mesnevisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.
Dîvân-ı Şu'arâ. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 05537.
İnce, Adnan (2018). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi. Ankara: KTB Yay. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s-su39arapdf.pdf?0. Erişim Tarihi: 08.10.2022.
İslamoğlu, Abdulmecit (2003). Himmetzâde Abdullah (Abdî), Hayatı, Eserleri ve Dîvân-ı Nu‘ût’u. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
İsmâil Belîğ (1999). Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübtedi’l-Eş‘âr (hzl. Abdulkerim Abdulkadiroğlu). Ankara: AKM Yay.
Oktay, Abidin (2011). ‘Iydî Baba Dîvânı, İnceleme, Metin ve Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
Öztoprak, Nihat (2007). “Himmet-zâde Abdî’nin Dîvân-ı Lugazı”. Essays in Memory of Hazel E. Heughan, Hazel E. Heughan Educational Trust Publication: 145-177.
Şeyhî Mehmed Efendi (2018). Vekâyi‘u’l-Fuzalâ 1-4. (hzl. Ramazan Ekinci). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
Varol, Yunus Emre (2020). "XVII. Yüzyıl Mutasavvıf Şâirlerinden Himmet-zâde Abdî Efendi’ye Nispet Edilen Bir Eser: Şerh-i Dîbâce-i Bahâristân-ı Câmî". Cemal Aksu Armağanı. (edt. Müslüm Yılmaz ve Ayşe Aksu). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. 1097-1153.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | NA'T-I RESÛLÜ'S-SAKALEYN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Araş. Gör. Yunus Emre Varol |
Görüntüle | ||
2 | GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi | Araş. Gör. Emrah Baş |
Görüntüle | ||
3 | DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
4 | İLÂHİYYÂT (ABDÎ) | Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullah Efendi | Araş. Gör. Yunus Emre Varol |
Görüntüle | ||
5 | DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) | Behcetî Hüseyin Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
7 | FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Fasîh Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
8 | BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
9 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
10 | MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) | Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi | Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN (HİMMET/ABDÎ, BOLULU ŞEYH HİMMET EFENDİ) | Himmet/Abdî, Bolulu Şeyh Himmet Efendi | Araş. Gör. Emrah Baş |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN (KÂ'İMÎ) | Kâ'imî, Hasan Efendi | Araş. Gör. Elma Dervisbegovic |
Görüntüle | ||
14 | TUHFE-İ NÂTIK (NÂTIK/NÂTIKÎ, CELÎLî-ZÂDE) | Nâtık/Nâtıkî, Edirneli Celilî-zâde | ismail Aksoyak |
Görüntüle |