DİLİN BELASI / ŞAMDAN BEY (NERİMAN NERİMANOV)
tiyatro oyunu
Neriman Nerimanov (d. 14 Nisan 1870 - ö. 19 Mart 1925)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Neriman Nerimanov’un 1895’te yazdığı dört perdelik tiyatro oyunu. Dilin Belası yahut Şamdan Bey olarak da bilinen bu komedi, Şirvan’dan arkadaşı Yusif’i ziyarete gelen Şamdan Bey’in riyakârlıkla Yusif’in nişanlısı Hedice ile evlenmeye çalışması ve sonrasında gelişen olayları konu edinmektedir. İlk perde Yusif’in on iki yıldır görmediği arkadaşı Şamdan Bey’den gelen mektubu okumasıyla başlar. Şamdan Bey, Yusif’in evine misafir gelecektir. Maddi durumu pek de iyi olmayan Yusif, hizmetçisinden Şamdan Bey için oda hazırlamasını gerekirse kendi yorgan ve döşeğinin o odaya konmasını ister. Yusif’in arkadaşlarıyla oturduğu bir gün Şamdan Bey çıkagelir, önemli insanlarla görüştüğü için geç kaldığını söyler; bir müddet onlarla sohbet eder ardından dinlenmeye çekilir. Daha sonra eve gelen Perzad, Yusif’e elini çabuk tutmasını, nişanlısı Hedice’nin ailesinin bu evliliğe karşı olduğunu ve onu daha saygın biriyle evlendirmek istedikleri konusunda Yusif’i uyarır ve perde kapanır.

İkinci perde, Hedice’nin endişeli bir şekilde yaptığı monologla başlar. Hedice, bir yolunu bulup Yusif ile buluşur. Ona ailesinin bu evliliği istemediğini söyler. İki âşık, üzgün bir şekilde ayrıldıktan sonra Hedice’nin babası Hacı İbrahim ve annesi Nigar’ın diyaloğu başlar. Hacı İbrahim, karısına yeni damat adayının çok zengin olduğunu ve önemli kişilere yakın olduğunu anlatır. Hedice’nin dayısı Niyaz Bey, durumdan hoşnut değildir. Hacı İbrahim’le konuşur, yaptığının yanlış olduğunu söyler. Sonrasında Hedice’yi yatıştırmak için yanına gider. Hedice’nin fenalaşmasıyla perde kapanır.

Üçüncü perde, Şamdan Bey’in kendini öven konuşmasıyla başlar. O, zengin bir adamın kızıyla evlenecektir. Düğün masraflarını dahi ondan borç alacak ve keyif içinde bir yaşam sürecektir. Ancak Yusif’in evinden gitme vakti de gelmiştir. Nitekim Şamdan Bey evden ayrılır. Bunun üzerine eve gelen Yusif ise Şamdan Bey’in ihanetini öğrenmiştir. Yusif ve diğer arkadaşları bu soruna çare ararlar. Bir süre sonra Yusif’in evine gelen Niyaz Bey, ona müjdeyi verir. Niyaz Bey, Şirvan’dan gelen birine Şamdan Bey’i sordurmuştur. Onun aslında ikiyüzlü ve yaramaz biri olduğunu öğrenmiş ve bunu Hedice’nin ailesine anlatmıştır. Karar değiştiren kızın ailesi, bir haftaya dek Yusif’in düğün yapmasını beklemektedir. Yusif, arkadaşlarıyla bu haberi kutlar; perde kapanır.

Dördüncü perdenin başında yaptıklarından sonra deliren Şamdan Bey, Yusif ve Hedice’yi öldürmek için evlerinin bahçesine girer fakat orada kendini öldürür. Hedice’nin akrabaları, Yusif ve Hedice’yi ziyarete gelirler. Çay içmek için bahçede toplandıkları sırada Şamdan’ın cesedini görürler. Yusif, hain ve yalancıların sonunun böyle olacağını söyler ve oyun biter.

Dilin Belası yahut Şamdan Bey’de şöhret için hile, yalan ve riyakârlığa başvuran burjuvazi aydınları, Şamdan Bey karakteri üzerinden eleştirilmiştir (Ehmedov 2005: 109). İnsani değerlerin evrensel ve zamana göre değişmediği ve toplumdaki maddi zenginleşmenin manevi ve ahlaki yozlaşmaya sebep olmaması gerektiği vurgulanmıştır. Azerbaycan Türkçesiyle yazılan eserin dili sadedir.

Eserden Örnekler


Yusif- Mәn yola gedәrәm. Mәnim üçün bir yaz yorğanı qoy.... Xülasә, elә olsun ki, Şamdan dostumun yanında xәcalәt çәkmәyim. Dәxi sәn öz işinә mәşğul ol. Mәn gedirәm, hәr kәs mәni sual etsә, de ki, bu saat gәlәr (Yusif geyinib dişqarı çıxır).

Qulu (tәk, evi sәliqәyә salır vә öz-özü ilә danışır)- Mәnim ağamın işlәrinә tәәccüb qalmalıdır. Bu vaxtadәk qulluq edibdir, amma bir şeyi yoxdur. Özgәlәrin evinә gedirsәn, bir küncdә divan, bir yanda stollar vә stullar, divarlarda xalılar vә şәkillәr, dörd dәst yorğan-döşәk. Xülasә, adam istәmәyir ki, evdәn dişqarı çıxsın. Mәn hәtta bir neçә adam bilirәm ki, mәnim ağamdan az mәvacib alırlar, bununla belә padşah kimi dolanacaqları vardır, amma bizim...

[...]

Şamdan (ayaq üstә)- ...Hacı İbrahim mәnә qızını verir. Amma qәribә qızdır ha... Yemә, içmә onun camalına bax. Qızın yaxşı cehizi, pulu, mülkü. Özü dә, nәhayәtdә ağıllı-kamallı qızdır vә hәtta Hacı İbrahim mәxsusi mәnә dedi ki, toy olandan sonra köçüb onunla bir yerdә olum. Çünki tәk bir qızı olmağına görә istәmir ki, gözündәn uzaq versin. Bu mәnim üçün dәxi dә yaxşı oldu ki! Mәnim nәyim var ki, mәn onu saxlayam. Ondan savayı Hacı İbrahim heç qoymaz ki, özü dura-dura mәn xәrc edim. Dövlәti başından aşıbdır. Özü yeyincә yeznәsi yeyәr. Ah! Ah! (Gülür.)

[...]

Xәdicә (әlindә stәkan istәyir Şamdan tәrәfә su töksün. Birdәn onu uzanmış görüb bәrkdәn çığırır vә stәkanı әlindәn buraxıb)- Vay!

(Bu vaxt qeyrilәri gәlib Xәdicә duran yerә, ölünü görüb hamısı heyran qalırlar vә Yusif baxıb deyir.)

Yusif- Axırda bu günә düşmәyin tәbiidir... Yaman dil başabәladır! Xain vә yalançı bir adamın aqibәti belә olur. Bu zavallının mәhv olmağına sәbәb nә oldu? Camaatın ittifaqı! Belә bir ittifaq ilә yaman vücudlardan topsuz-tüfәngsiz xilas olmaq hәmişә mümkündür... (Nerimanov 2004: 61-105).

Kaynakça


Ehmedov, Teymur (2005). Neriman Nerimanovun Dramaturgiyası. Bakü: Nurlar.

Ehmedov, Teymur (2016). Neriman Nerimanov (Heyatı, mühiti ve edebi-bedii yaradıcılığı). Bakü: Nurlar.

Nerimanov, Neriman (2004). Seçilmiş Eserleri (hzl. Teymur Ehmedov). Bakü: Lider Neşriyyat.

Atıf Bilgileri


ÇAM, Ahmet. "DİLİN BELASI / ŞAMDAN BEY (NERİMAN NERİMANOV)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dilin-belasi-samdan-bey-neriman-nerimanov. [Erişim Tarihi: 03 Şubat 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
2 ÇIÇEK BAHÇESİ (KISM-I EDEBÎ) Ahmed Cemal Dr. Kadriye Hocaoğlu Alagöz
Görüntüle
3 MAHSÛL-İ ÖMRÜM (MEHMED NÂİM) Mehmed Nâim Dr. Kadriye Hocaoğlu Alagöz
Görüntüle
4 MUSAVVİRÂT-I ŞEVK (NÂMIK) Nâmık, Alî Rızâzâde Nâmık Kemâl Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
5 BIR MÜTEVERRİMENİN HİSSİYÂTI (TEPEDENLİZÂDE HÜSEYİN KAMİL) Tepedelenlizâde Hüseyin Kamil Dr. Necla Dağ
Görüntüle
6 BEYTÜ’L-HAZEN (FÂİZ) Ferâizcizâde Osman Fâiz Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
7 GEHVÂRE-I EDEB (GELİBOLULU MEHMED RIF'AT) Rıf’at, Gelibolulu Mehmed Rıf'at Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
8 İNŞİRÂH (MEHMED CEMÂL) Mehmed Cemâl ( d. ?/? – ö. 1305/1887-88’den sonra) Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
9 FERSÛDE (MESUD) Erganili Mesud Dr. Kadriye Hocaoğlu Alagöz
Görüntüle
10 TERÂNELERİM (HALÎL RÜŞDÎ) Halîl Rüşdî Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
11 BİR BÎÇÂRENİN TÂRİH-İ HAYÂTI (CEMİL) Cemil Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
12 GONCA-İ HAYÂTIM (SALÂHÎ) Mehmed Selâhaddîn Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
13 ŞERHU NAZMİ'L-LE'ÂLÎ / ZİYÂ'U'L-KULÛB Ahmed el-Behisnî Dr. Öğr. Üyesi Ömer Faruk Güler
Görüntüle
14 NAZMÜ'L-LE'ÂLÎ DER-TERCÜME-İ NESRÜ'L-LE'ÂLÎ (KÂSIM) Kâsım Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
15 CİNÂNÜ'L-CENÂN (VÂHİDÎ) Vâhidî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
16 TEMSİLÂT (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
17 NAZM VE NESR HAKKINDA (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
18 TENĠİD RİSALESİ (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
19 KRİTİKA (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
20 KEMALLÜDDÖVLE MEKTUBLARI (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
21 HEKÂYET-İ YUSUF ŞAH (VEYA ALDANMIŞ KEVÂKİB) (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
22 YEYERSEN KAZ ETİNİ GÖRERSEN LEZZETİNİ (EBDÜRREHİM ESEDOĞLU HAKVERDİYEV) Ebdürrehim Esedoğlu Hakverdiyev Dr. Ahmet ÇAM
Görüntüle
23 DAĞILAN TİFAK (EBDÜRREHİM ESEDOĞLU HAKVERDİYEV) Ebdürrehim Esedoğlu Hakverdiyev Dr. Ahmet ÇAM
Görüntüle