DİLGÛŞÂ (KAYGUSUZ ABDAL)
dinî-tasavvufî eser
Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi (d. 742/1341-1342 - ö. 845/1444)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Dilgûşâ, Kaygusuz Abdal’ın manzum-mensur biçimde mesnevi tarzında yazılmış eseri. Özellikle vahdet-i vücudun anlatıldığı bu bölümde öz olarak; insanların kendilerini tanımaları ve dünya malının cazibesine kapılmamaları anlatılır. Devamındaki mensur kısmında; Hz. Muhammedin diğer peygamberlerden farklı olarak “Allah her şeyi kuşatmıştır.” ayetindeki hâlin aslını ve ferini beyan ettiği ifade edilir. Sonraki bölümde; “Nefsini bilen Rabbini bilir.” hadisindeki nefsi hiç kimsenin açıklayamadığını belirten Kaygusuz Abdal, nefsi kendi bakışıyla izah eder: Kaygusuz Abdal’a göre insan vücudu bir şehirdir. Nefis, acaba bu şehrin kendisi midir yoksa bu şehir içinde bir nesne midir? Kaygusuz’a göre nefis iki nesneden ibarettir. Biri vücudun bütünü, diğeri vücut içindeki Hak’tan öte hayaller ve düşüncelerdir. Bundan sonra âdemin cümle şeylerin özüne malik olduğunu belirten Kaygusuz Abdal, özünü bilenin mücerret Hakk’ı bileceğini söyler. 

Köken olarak Farsça olan “dilgûşâ”, Türkçe “iç açan, ferahlık verici” anlamına gelmektedir. Dilgûşâ, didaktik bir eserdir. Eseri oluşturan her bölümdeki genellikle altı varaktan oluşan Farsça kısımlar ile Türkçe yazılmış olan manzum ve mensur kısımlarda daha çok Allah’ın her yerde mevcut olduğu, görünen her varlığın onun eseri olduğuna vurgu yapılır. Dünya ve ahiretin birer mertebe olduğu, mertebelerin âlâsı ve ednasının bulunduğu, ariflerin her menzili geçişte bir mertebeye eriştiği, Muhammed Mustafa’nın da kırk yılda kâmil olduğu anlatılır.

Kaygusuz Abdal Dilgûşâ’da insanların sıfatları farklı yönleriyle sırlar. İnsan suretli insanların yanı sıra insan suretli pek çok kimsenin dev siretli olduğunu belirtir. Devletin, âkilliğin, cahilliğin, tekebbürün, hayvanlığın vb. alametlerini sayar.

Kaygusuz Abdal’ın Dilgûşâ adlı bu eseri ilk defa Abdurrahman Güzel tarafından günümüz Türk alfabesiyle 1987 yılında yayımlanmıştır. Güzel’in Kültür Bakanlığı yayınları arasında neşredilen bu kitabını hazırlarken Almanya Marburg nüshasını esas alır. Dilgûşâ’nın Marburg nüshalarıyla birlikte Ankara Genel Kitaplığı, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, Etnoğrafya Müzesi Kütüphanesi, İstanbul Millet Kütüphanesi, İstanbul Belediye Kütüphanesi, Mevlâna Müzesi Kütüphanesi, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, İstanbul Nuruosmaniye Kütüphanesi, Bursa Genel Kitaplığında da nüshaları bulunmaktadır.


Eserden Örnekler


Özin bilen hakikat Hakk’ı bildi

Fenâ oldı özini bâki bildi


Güneş gibi âlemde meşhur oldı

Heman ser-ta-kadem külli nûr oldı


Can oldı külli kalmadı vücudı

Kamu âlem ona kılur sucûdı


Götürdi can hicabın canı gördi

Can içinde nâgâh Sultanı gördi


Anı gördi kamu veçhe yüz olmış

Kamu gönülde sır dilde söz olmuş


Âdem anun ile bulmış şerefi

Odur gevher âdem anun sedefi


Âdemi don idinüp giyen oldur

Dilinde âdemin söyleyen oldur (Güzel 2021: 136).

“İnsan kisvetini giymeden can idik ve Sultanın vücudunda bir idik. Aniden gördüm ki yer, gök, yıldızlar, seyyareler tamam oldu. Her eşya yerli yerini aldı ve padişâh-ı âlem (Allah) bunların içinde sır oldu. Âlem cümbüşe geldi, her şekil ve suret bir ayrıksı şubede göründü. Padişah âdem donunu (insan kılığını) bize hilât olarak verdi. Donu giyip bu mülkü seyrana geldik. Yoldaşlarımızın her biri bir şeyle meşgul oldular. Sonunu düşünenler evliya, enbiya oldular. Sonunu düşünmeyenler hâlâ dolaşıp durmaktadırlar. Allah bunların fiiline göre bir ev düzdü. İçini sekiz tabaka gülistan eyledi. Onun aksince bir yer daha düzdü. İçine zindan suretli kişiler koydu. Bu teferrücün içinde ben (derviş) bir meclise eriştim. Muhammed Mustafa, İsa, İbrahim gibi peygamberler oturmuşlar, sohbet ederler. Bana da yer gösterip bir hikâye bilirsen söyle dediler. Derviş, vahdet-i vücudu anlatan bir şiir okuyunca meclistekiler onun kuşdilini bildiğini görüp onu övdüler ve ondan bir hikâye daha söylemesini istediler. O da şunları söyledi…” (Güzel 2021: 136-137).

Kaynakça


Akman, Neslican (2019). Kaygusuz Abdal (Hayatı, Eserleri ve Düşünceleri ). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

Güzel, Abdurrahman (2021). Şehzâde Alaâddin Gaybî Kaygusuz Abdâl Külliyatı. Ankara: TDK Yay.

Güzel, Abdurrahman (2018). Kaygusuz Abdal (Şehzade Alaaddin Gaybi) Divânı. Alanya: Alanya Belediyesi Yay.

Güzel, Abdurrahman (2010). Kaygusuz Abdal Divânı. Ankara: MEB Yay.

Güzel, Abdurrahman (2004). Kaygusuz Abdal(Alâaddin Gaybî). Ankara: Akçağ Yay.

Güzel, Abdurrahman (1989). Kaygusuz Abdal/Saraynâme. Ankara: KB Yay.

Güzel, Abdurrahman (1987). Kaygusuz Abdal/Dil-gûşâ. Ankara: KB Yay.

Güzel, Abdurrahman (1987). Kaygusuz Abdal Bibliyogrası. Ankara: KB Yay.

Güzel, Abdurrahman (1981). Kaygusuz Abdal. Ankara: KB Yay.

Atıf Bilgileri


YAKICI, Ali. "DİLGÛŞÂ (KAYGUSUZ ABDAL)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dilgusa-kaygusuz-abdal. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
2 GÜLİSTAN (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
3 MESNEVİ-İ BABA KAYGUSUZ (KAYGUSUZ ABDAL) KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi Dr. Damlanur KÜÇÜKYILDIZ GÖZELCE
Görüntüle
4 GEVHERNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
5 MİNBERNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
6 BUDALANÂME (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
7 KİTÂB-I MAGLATA (KAYGUSUZ ABDAL) KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Oktay
Görüntüle
8 VÜCUD-NÂME (KAYGUSUZ ABDAL) KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Oktay
Görüntüle
9 MESNEVİ-İ SÂNİ (KAYGUSUZ ABDAL) KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi Dr. Özlem Özdemir
Görüntüle
10 SARAYNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
11 MESNEVÎ-İ SALİS (KAYGUSUZ ABDAL) Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi Prof. Dr. Ali YAKICI
Görüntüle
12 MENÂKIBÜ’L-ÂRİFÎN (EFLÂKÎ) Eflâkî, Eflâkî Dede, Eflâkî Ahmed Ârifî, Ârifî Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
13 MEVHÛB-I MAHBÛB (ŞEYHOĞLU) Şeyhoğlu, Baba Yusuf Sivrihisarî Araş. Gör. Harun ALKAN
Görüntüle
14 MÜNYETÜ'L-EBRÂR VE GUNYETÜ'L-AHYÂR (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Dr. Öğr. Üyesi Abdullah Taha Orhan
Görüntüle
15 TABSİRATÜ’L-MÜBTEDİ VE TEZKİRETÜ-İ-MÜNTEHİ (KONEVÎ) Konevî, Sadreddin Doç. Dr. Mevlüt Gülmez
Görüntüle
16 KİTÂBÜ’L-MÜNTEHÂ EL-MÜŞTEHÂ ALE’L-FÜSÛS (AHMED BÎCÂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Mehmet Bilal Yamak
Görüntüle
17 RİSÂLE-İ ZİKRULLAH (AKŞEMSEDDİN) Akşemseddin, Şemseddin Muhammed Araş. Gör. Harun ALKAN
Görüntüle
18 MİSBÂHU’L-ÜNS BEYNE’L-MA’KÛL VE’L-MEŞHÛD FÎ-ŞERHİ MİFTÂHİ’L-GAYB (FENÂRÎ) Fenârî, Mollâ Fenârî, Şemseddîn Muhammed b. Hamza, Şemseddîn Muhammed Efendi Diğer Edibe Taş
Görüntüle
19 ŞERH-İ HADİS-İ ERBÂİN (SOMUNCU BABA) Somuncu Baba Prof. Dr. Enbiya Yıldırım
Görüntüle
20 ZİKİR RİSÂLESİ/ KELİME-İ TEVHİD ZİKRİ RİSÂLESİ (SOMUNCU BABA) Somuncu Baba, Hamîdüddîn-i Aksarâyî Diğer Tuğba Nurlu Ertürk
Görüntüle
21 KÂŞİFÜ'L-ESTÂR AN VECHİ'L-ESRÂR (ŞEYH HÂMİD-İ VELÎ) Şeyh Hâmid-i Velî Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle