- Yazar Biyografisi (TEİS)
Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi - Madde Yazarı: Prof. Dr. Ali YAKICI
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:10/09/2022
DİLGÛŞÂ (KAYGUSUZ ABDAL)
dinî-tasavvufî eserKaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi (d. 742/1341-1342 - ö. 845/1444)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Dilgûşâ, Kaygusuz Abdal’ın manzum-mensur biçimde mesnevi tarzında yazılmış eseri. Özellikle vahdet-i vücudun anlatıldığı bu bölümde öz olarak; insanların kendilerini tanımaları ve dünya malının cazibesine kapılmamaları anlatılır. Devamındaki mensur kısmında; Hz. Muhammedin diğer peygamberlerden farklı olarak “Allah her şeyi kuşatmıştır.” ayetindeki hâlin aslını ve ferini beyan ettiği ifade edilir. Sonraki bölümde; “Nefsini bilen Rabbini bilir.” hadisindeki nefsi hiç kimsenin açıklayamadığını belirten Kaygusuz Abdal, nefsi kendi bakışıyla izah eder: Kaygusuz Abdal’a göre insan vücudu bir şehirdir. Nefis, acaba bu şehrin kendisi midir yoksa bu şehir içinde bir nesne midir? Kaygusuz’a göre nefis iki nesneden ibarettir. Biri vücudun bütünü, diğeri vücut içindeki Hak’tan öte hayaller ve düşüncelerdir. Bundan sonra âdemin cümle şeylerin özüne malik olduğunu belirten Kaygusuz Abdal, özünü bilenin mücerret Hakk’ı bileceğini söyler.
Köken olarak Farsça olan “dilgûşâ”, Türkçe “iç açan, ferahlık verici” anlamına gelmektedir. Dilgûşâ, didaktik bir eserdir. Eseri oluşturan her bölümdeki genellikle altı varaktan oluşan Farsça kısımlar ile Türkçe yazılmış olan manzum ve mensur kısımlarda daha çok Allah’ın her yerde mevcut olduğu, görünen her varlığın onun eseri olduğuna vurgu yapılır. Dünya ve ahiretin birer mertebe olduğu, mertebelerin âlâsı ve ednasının bulunduğu, ariflerin her menzili geçişte bir mertebeye eriştiği, Muhammed Mustafa’nın da kırk yılda kâmil olduğu anlatılır.
Kaygusuz Abdal Dilgûşâ’da insanların sıfatları farklı yönleriyle sırlar. İnsan suretli insanların yanı sıra insan suretli pek çok kimsenin dev siretli olduğunu belirtir. Devletin, âkilliğin, cahilliğin, tekebbürün, hayvanlığın vb. alametlerini sayar.
Kaygusuz Abdal’ın Dilgûşâ adlı bu eseri ilk defa Abdurrahman Güzel tarafından günümüz Türk alfabesiyle 1987 yılında yayımlanmıştır. Güzel’in Kültür Bakanlığı yayınları arasında neşredilen bu kitabını hazırlarken Almanya Marburg nüshasını esas alır. Dilgûşâ’nın Marburg nüshalarıyla birlikte Ankara Genel Kitaplığı, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, Etnoğrafya Müzesi Kütüphanesi, İstanbul Millet Kütüphanesi, İstanbul Belediye Kütüphanesi, Mevlâna Müzesi Kütüphanesi, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, İstanbul Nuruosmaniye Kütüphanesi, Bursa Genel Kitaplığında da nüshaları bulunmaktadır.
Eserden Örnekler
Özin bilen hakikat Hakk’ı bildi
Fenâ oldı özini bâki bildi
Güneş gibi âlemde meşhur oldı
Heman ser-ta-kadem külli nûr oldı
Can oldı külli kalmadı vücudı
Kamu âlem ona kılur sucûdı
Götürdi can hicabın canı gördi
Can içinde nâgâh Sultanı gördi
Anı gördi kamu veçhe yüz olmış
Kamu gönülde sır dilde söz olmuş
Âdem anun ile bulmış şerefi
Odur gevher âdem anun sedefi
Âdemi don idinüp giyen oldur
Dilinde âdemin söyleyen oldur (Güzel 2021: 136).
“İnsan kisvetini giymeden can idik ve Sultanın vücudunda bir idik. Aniden gördüm ki yer, gök, yıldızlar, seyyareler tamam oldu. Her eşya yerli yerini aldı ve padişâh-ı âlem (Allah) bunların içinde sır oldu. Âlem cümbüşe geldi, her şekil ve suret bir ayrıksı şubede göründü. Padişah âdem donunu (insan kılığını) bize hilât olarak verdi. Donu giyip bu mülkü seyrana geldik. Yoldaşlarımızın her biri bir şeyle meşgul oldular. Sonunu düşünenler evliya, enbiya oldular. Sonunu düşünmeyenler hâlâ dolaşıp durmaktadırlar. Allah bunların fiiline göre bir ev düzdü. İçini sekiz tabaka gülistan eyledi. Onun aksince bir yer daha düzdü. İçine zindan suretli kişiler koydu. Bu teferrücün içinde ben (derviş) bir meclise eriştim. Muhammed Mustafa, İsa, İbrahim gibi peygamberler oturmuşlar, sohbet ederler. Bana da yer gösterip bir hikâye bilirsen söyle dediler. Derviş, vahdet-i vücudu anlatan bir şiir okuyunca meclistekiler onun kuşdilini bildiğini görüp onu övdüler ve ondan bir hikâye daha söylemesini istediler. O da şunları söyledi…” (Güzel 2021: 136-137).
Kaynakça
Akman, Neslican (2019). Kaygusuz Abdal (Hayatı, Eserleri ve Düşünceleri ). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
Güzel, Abdurrahman (2021). Şehzâde Alaâddin Gaybî Kaygusuz Abdâl Külliyatı. Ankara: TDK Yay.
Güzel, Abdurrahman (2018). Kaygusuz Abdal (Şehzade Alaaddin Gaybi) Divânı. Alanya: Alanya Belediyesi Yay.
Güzel, Abdurrahman (2010). Kaygusuz Abdal Divânı. Ankara: MEB Yay.
Güzel, Abdurrahman (2004). Kaygusuz Abdal(Alâaddin Gaybî). Ankara: Akçağ Yay.
Güzel, Abdurrahman (1989). Kaygusuz Abdal/Saraynâme. Ankara: KB Yay.
Güzel, Abdurrahman (1987). Kaygusuz Abdal/Dil-gûşâ. Ankara: KB Yay.
Güzel, Abdurrahman (1987). Kaygusuz Abdal Bibliyogrası. Ankara: KB Yay.
Güzel, Abdurrahman (1981). Kaygusuz Abdal. Ankara: KB Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
2 | GÜLİSTAN (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
3 | MESNEVİ-İ BABA KAYGUSUZ (KAYGUSUZ ABDAL) | KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi | Dr. Damlanur KÜÇÜKYILDIZ GÖZELCE |
Görüntüle | ||
4 | GEVHERNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
5 | MİNBERNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
6 | BUDALANÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
7 | KİTÂB-I MAGLATA (KAYGUSUZ ABDAL) | KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi | Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Oktay |
Görüntüle | ||
8 | VÜCUD-NÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi | Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Oktay |
Görüntüle | ||
9 | MESNEVİ-İ SÂNİ (KAYGUSUZ ABDAL) | KAYGUSUZ ABDAL, Alaeddin Gaybi | Dr. Özlem Özdemir |
Görüntüle | ||
10 | SARAYNÂME (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
11 | MESNEVÎ-İ SALİS (KAYGUSUZ ABDAL) | Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi | Prof. Dr. Ali YAKICI |
Görüntüle | ||
12 | MENÂKIBÜ’L-ÂRİFÎN (EFLÂKÎ) | Eflâkî, Eflâkî Dede, Eflâkî Ahmed Ârifî, Ârifî | Doç. Dr. Mehmet Ünal |
Görüntüle | ||
13 | MEVHÛB-I MAHBÛB (ŞEYHOĞLU) | Şeyhoğlu, Baba Yusuf Sivrihisarî | Araş. Gör. Harun ALKAN |
Görüntüle | ||
14 | MÜNYETÜ'L-EBRÂR VE GUNYETÜ'L-AHYÂR (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Dr. Öğr. Üyesi Abdullah Taha Orhan |
Görüntüle | ||
15 | TABSİRATÜ’L-MÜBTEDİ VE TEZKİRETÜ-İ-MÜNTEHİ (KONEVÎ) | Konevî, Sadreddin | Doç. Dr. Mevlüt Gülmez |
Görüntüle | ||
16 | KİTÂBÜ’L-MÜNTEHÂ EL-MÜŞTEHÂ ALE’L-FÜSÛS (AHMED BÎCÂN) | Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib | Dr. Mehmet Bilal Yamak |
Görüntüle | ||
17 | RİSÂLE-İ ZİKRULLAH (AKŞEMSEDDİN) | Akşemseddin, Şemseddin Muhammed | Araş. Gör. Harun ALKAN |
Görüntüle | ||
18 | MİSBÂHU’L-ÜNS BEYNE’L-MA’KÛL VE’L-MEŞHÛD FÎ-ŞERHİ MİFTÂHİ’L-GAYB (FENÂRÎ) | Fenârî, Mollâ Fenârî, Şemseddîn Muhammed b. Hamza, Şemseddîn Muhammed Efendi | Diğer Edibe Taş |
Görüntüle | ||
19 | ŞERH-İ HADİS-İ ERBÂİN (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba | Prof. Dr. Enbiya Yıldırım |
Görüntüle | ||
20 | ZİKİR RİSÂLESİ/ KELİME-İ TEVHİD ZİKRİ RİSÂLESİ (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba, Hamîdüddîn-i Aksarâyî | Diğer Tuğba Nurlu Ertürk |
Görüntüle | ||
21 | KÂŞİFÜ'L-ESTÂR AN VECHİ'L-ESRÂR (ŞEYH HÂMİD-İ VELÎ) | Şeyh Hâmid-i Velî | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle |